Технологијата и развојот на медицината нудат многу нови, модерни, прецизни и квалитетни прегледи за рано откривање болести. Но дали граѓаните ги користат тие можности? Анализираме дали имаат желба, доволно свест за превентивни прегледи и грижа за сопственото здравје и, на крајот, дали имаат доволно пари да одвојат за таа намена.
Во одредени случаи парите не би требало да претставуваат проблем, бидејќи јавното здравство нуди одредени превентивни прегледи за осигурениците на сметка на Фондот. Но искуството покажува дека ниту таа поволност не е доволно искористена, па се добива впечаток дека заштитата на здравјето и навремените прегледи зависат најмногу од свеста и желбата на самиот човек.
„Кога разговараме за превентивни прегледи, мислиме на низа активности или интервенции што имаат цел да го намалат ризикот за здравјето“, вака доктор Кирил Солески, специјалист по семејна медицина во поликлиниката „СеМед“, го објаснува значењето на превентивните прегледи, нагласувајќи дека многу хронични болести може да се превенираат.
Прочитај повеќе
Десет минути, топ форма? Македонски фитнес-приказни за здраво вежбање
Нашите соговорници велат дека 10 минути е премалку вежбање, но, секако, подобро и толку отколку нималку.
12.01.2023
„Хроничните болести како дијабетес, висок крвен притисок и други заболувања на срцето и крвните садови во најголем дел се должат на одредени ризик-фактори и однесувања што можеме да ги контролираме“, вели тој.
Според неговото искуство, многу мал дел граѓани имаат развиени навики за превентивни прегледи или рано откривање болести.
„Ние се обидуваме да го смениме тоа во нашата здравствена установа. Но во иднина е потребно како здравствен сектор да работиме заеднички многу повеќе за подобрување на здравствената писменост на граѓаните и промоција на важноста од превенцијата. Свеста кај граѓаните за превенцијата треба да ја градат сеопфатни здравствeни политики, а ние како здравствени работници сме еден важен сегмент во тој процес, како партнери на граѓаните“, вели доктор Кирил Солески.
Доктор Кирил Солески, поликлиника „СеМед“ / Приватна архива
Во рамките на Поликлиниката за семејна медицина, од која и самиот е дел, доктор Солески вели дека секојдневно работат на промоција и превенција на здравјето кај граѓаните, како едни од главните принципи на нивната специјалност - семејна медицина.
„Најважни се индивидуалниот пристап и стручната процена на потребата од превенција кај еден пациент. Во таа смисла треба да се одреди кои ризик-фактори ги има една личност. Дали е имунизирана? Кои се соодветни скрининг-прегледи за нејзината возраст и пол или хронична состојба? На пример, кај маж на 55 години што има вишок килограми со семејна историја за татко со срцев удар, треба да се направат скрининг-прегледи за висок крвен притисок, за масти и за колоректален карцином. По извршените прегледи, потребни се и соодветна едукација, советување и следење на состојбата на пациентот“, објаснува доктор Солески.
Тој потенцира дека изборот на прегледи секогаш треба да биде базиран на препораките според медицина базирана на докази, односно според специфичностите за одредена бенефиција и штета од самиот превентивен преглед.
„На пример, скрининг за рак на дојка не се препорачува за жени на возраст под 40 години што не се изложени на генетски ризик или зрачење. И, секако, да не го заборавиме и менталното здравје, за кое исто така се потребни скрининг и советување за негово одржување, особено по пандемијата на ковид-19“, истакнува доктор Солески.
Колку пари одвојуваме за здравјето?
Според податоците од Сојузот на синдикати на Македонија (ССМ), кој ја пресметува вредноста на потрошувачката кошничка на едно просечно четиричлено семејство, каде што како пример на семејство се земаат двајца возрасни и две деца, од месечниот семеен буџет, потребен за опстанок и покривање само на неопходните трошоци, семејството одвојува незначителен процент. Поточно, поради инфлацијата, во последниот период тој процент од семејниот буџет изнесува околу 1,85 отсто, додека во пандемискиот период, пред инфлаторната криза, за ставката одржување на здравјето беа наменети нешто повеќе од два процента, односно околу 2,15 отсто. Но овие проценти во апсолутна бројка значат износ меѓу 720 и 800 денари за одржување на здравјето на целото семејство, односно на сите четворица членови. Ако износот од, на пример, 800 денари го поделиме на четворицата членови, тоа значи дека овие пари во месецот не се доволни секој од нив да направи ниту основна анализа на крвта, која подразбира проверка само на неколку клучни параметри, а не комплетна крвна слика.
Притоа, во целата оваа пресметка зборуваме за вкупен семеен месечен буџет што во 2021 година изнесувал околу 34.000 денари, а лани, со оглед на растот на цените, условот е семејниот буџет да изнесувал околу 50.000 денари, што едвај се покрива со две потпросечни плати. И математиката тука ќе падне во вода ако зборуваме за семејство каде што еден или двајцата родители земаат минимална плата.
Токму од причина што животот станува сè поскап и граѓаните сè помалку можат да одвојат од својот буџет за нешто повеќе отколку неопходното, а тоа најчесто резултира со здравствени прегледи кога веќе имаме проблем, доктор Кирил Солески порачува граѓаните да ги користат услугите на јавното здравство што се дел од превентивните програми.
„Семејните лекари спроведуваат превентивни прегледи за неколку хронични болести кај возрасни и неколку состојби кај децата. Најважно е првично да направат консултација со својот семеен лекар, за да се направи процена на нивниот индивидуален ризик и кои типови скрининг-прегледи се потребни. Потоа да договорат план за превенција, кој ќе вклучува и интервенции што се поврзани со утврдените ризици. Откажувањето од некој ризик-фактор, како на пример пушење или вишок телесна тежина, е предизвик, но секогаш постојат различни форми на интервенции што можат да му помогнат на секој што сака да се откаже од пушење или е потребно да ја намали тежината. Разговарајте со вашиот семеен лекар и информирајте се за можностите за справување со ризик-факторите“, советува нашиот соговорник, доктор Солески.
Во земјава се спроведува бесплатен скрининг за рано откривање женски болести
Од Министерството за здравство (МЗ) велат дека во рамките на Програмата за рана детекција на малигни заболувања особено внимание се посветува за заштита на женското здравје.
„За таа цел се врши организиран скрининг за рана детекција на рак на грлото на матката. Со организиран скрининг, минатата година беа опфатени жените на возраст од 36 до 45 години. За тековната 2023 продолжува организираниот скрининг за жени на возраст од 21 до 59 години што во последните три години немаат направено ПАП-тест. Прегледот во рамките на скринингот за оваа возрасна група е бесплатен за жената“, информираат од Министерството за здравство.
За закажување превентивен преглед за рана детекција на рак на грлото на матката е достапна интернет-платформата skrining.mk или тоа може да се стори и преку матичниот гинеколог. Интернет-страницата е директно поврзана со системот „Мој термин“ и матичниот гинеколог веднаш добива информација за пријавени пациентки, по што ги известува за закажаниот термин за преглед. Според податоците на Министерството за здравство, од април 2022 година, па до крајот на годината, оваа можност преку интернет-платформата ја искористиле вкупно 17.204 пациентки, од кои на 12.194 пациентки им е земен ПАП-тест.
Во рамките на Програмата на МЗ за малигни заболувања се реализира и проектот мобилна гинеколошка амбуланта, со кој им се олеснува пристапот до гинеколошки услуги на жените од руралните и потешко достапните места низ државата.
Bloomberg Mercury
„Во текот на 2022 година, со мобилната гинеколошка амбуланта се реализирани 220 теренски посети, со кои се опфатени над две илјади жени и девојки што живеат во потешко достапни региони. Во рамките на овие теренски посети се откриени 35 пациентки со различни типови претканцерозни промени, како што се присуство на ХПВ, цервицитис, диспластични промени на грлото на матката, рак на грлото на матката, рак на вагината и друго, кои се упатени на дополнителни контроли, терапија или оперативен зафат, при што навременото лекување и контрола спречуваат влошување на состојбата и развој на напреден стадиум на рак на грлото на матката“, велат од Министерството за здравство.
Оттаму информираат дека продолжува и бесплатниот скрининг за рано откривање рак на дојка, со кој се опфатени жени што никогаш не направиле или најмалку во последните две години не направиле мамографски преглед, а се на возраст од 45 до 69 години, како и жени од 40 до 44 години со позитивна фамилијарна анамнеза.
Bloomberg Mercury
Новина во овој скрининг е утврдената патека на пациентката, односно пациентката по направената мамографија не се враќа кај матичниот доктор за да закаже дополнителни испитувања, туку во рамките на скринингот се иследува докрај. Скринингот за рак на дојка значи преглед со мамографија на навидум здрави жени на одредена возраст и одреден временски интервал за откривање карцином во рана фаза. Жените со потврден хистопатолошки наод за малигно заболување на дојка од биопсијата во рок од една недела од подготвениот хистопатолошки наод се упатуваат на торакална хирургија со упат од специјалист радиолог, преку Управата за електронско здравство.
„За таа цел се набавени дополнителни седум дигитални мамографи за јавни здравствени установи во државата, од кои три мамографи првпат со можност за томосинтеза, и тоа за Универзитетската клиника за радиологија, во ГОБ ’8 Септември’, во Клиничката болница во Тетово, како и во општите болници во Куманово, Струмица, Струга и Дебар“, велат од МЗ.
Приватните клиники нудат цели пакети за превентивни прегледи
Од клиничката болница „Аџибадем Систина“ за „Блумберг Адрија“ велат дека први меѓу здравствените установи во земјава понудиле специјализирана програма во превентивната медицина.
„Во посебен оддел се прават превентивни прегледи, таканаречени ‘чекап’ (Check-up), кои се наменети за сите граѓани, без оглед дали некогаш имале здравствени проблеми или не“, велат од „Аџибадем Систина“.
Фото: „Аџибадем Систина“ / Приватна архива
Клиниката има посебни пакети за превентивни прегледи, со чии прецизни тестови и испитувања може рано да се дијагностицираат болести и кај здрави личности. Со нив може да се добијат информации за состојбата на здравјето и да се открие ризикот од некои заболувања. Искуствата покажаа дека клучни причини за повеќето заболувања, меѓу другото, се животните навики, но и фамилијарните предиспозиции, односно генетски предодредени болести од членови на семејството што имаат дијабетес, срцеви заболувања или канцер.
Фото: „Аџибадем Систина“ / Приватна архива
Нивната досегашна практика, за жал, покажува дека граѓаните помалку размислуваат да заминат на доктор кога се чувствуваат добро.
„Впечатокот е дека во најголем дел на лекар се оди кога ќе се почувствува некој одреден проблем. Сепак, има и мал процент такви што размислуваат барем еднаш во годината да направат детален превентивен преглед на своето тело. Таа свест мора да ја развиваме, затоа што здравјето е најважно и секоја инвестиција во него е непроценлива“, порачуваат од „Аџибадем Систина“, потенцирајќи дека во развиените земји во светот се издвојуваат многу средства за кампањи преку кои се јакне свеста за редовни прегледи, а компаниите самоиницијативно организираат превентивни програми за своите вработени.
Свеста за превентивните прегледи се зголемува, но бројките не се задоволителни
Според искуството на докторите, свеста за превентивните прегледи кај поновите генерации во последните години, изземајќи го периодот на пандемијата, се зголемува. Но тоа не е случај и со повозрасните.
„Свеста за превентивните прегледи се зголемува со новите генерации, но постарите, за жал, генерално не го практикуваат тоа. Можеби една од причините е зашто кога биле помлади не им биле ниту достапни такви превентивни прегледи, па, оттука, немаат ниту стекнато навика за тоа“, вели доктор Блажен Толовски од „Рендген дијагностика Толовски“.
Приватна архива
Интересот, според него, особено се зголемува кога станува збор за преглед на дојка со ехо, што вообичаено треба превентивно да се прави секоја година штом жената надмине 27 години, а по 35-та година веќе е потребно да се прави и мамографија барем еднаш во две години.
„Нашето искуство покажува дека постарите генерации доаѓаат единствено кога имаат потреба, додека помладите сè повеќе доаѓаат на превентивни прегледи. Тие што го практикуваат тоа не се многу, но бројката се зголемува“, вели доктор Толовски.
Дополнителен поттик, според него, е тоа што компаниите почнаа повеќе да обрнуваат внимание на здравјето на своите вработени и да организираат подетални систематски прегледи.
„Тоа, секако, е на сметка на компанијата, а тие сами го формираат пакетот за систематски прегледи. Тие фирми што можат да си дозволат голем лимит за грижа за здравјето на своите вработени им овозможуваат детални прегледи, но има и компании што не можат да одвојат повеќе од 700 или 1.000 денари на пример по вработен, а тоа е премалку за превентивни прегледи. Сепак, добро е да се искористат тие можности, бидејќи самоиницијатива нема доволно, иако е повеќе од порано“, вели доктор Толовски.
Тој истакнува дека дополнителен проблем претставува тоа што пандемијата на ковид го замати редот на прегледи, а ја намали и волјата кај луѓето да одат по доктори, па има ситуации кога иако требало да се прават редовни превентивни прегледи, сега повеќе години воопшто не се направени.
„Според нашето искуство, преглед на дојка е најбараниот превентивен преглед, потоа следува снимањето на белите дробови, кое особено е практика кај страсните пушачи што не сакаат да се откажат од цигарите, па затоа превентивно ги прегледуваат белите дробови. А, потоа следуваат ехо на абдомен и преглед на простата кај мажите над 42-годишна возраст. Но последниве две се далеку помалку застапени за разлика од првите два прегледа што ги набројавме“, заклучува доктор Блажен Толовски.
.webp){kind=icon}
Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...