.webp){kind=icon}
И по години постоење на криптосветот, уште нема јасни правила на игра, иако многу земји се сериозно насочени да обезбедат законска рамка и да го регулираат тргувањето со криптовалути. САД и Европската Унија (ЕУ) веќе воспоставуваат некаква регулација на пазарот, иако се смета дека тоа не е доволно и се очекува додефинирање на принципите на функционирање. Неопходноста за регулирање потекнува оттаму што криптовалутата претставува ризична инвестиција, која според постојниот финансиски модел нема фундаментална вредност, туку нејзината вредност зависи исклучиво од шпекулации.
„Во глобални рамки речиси не постои регулатива што ги регулира издавањето, вложувањето и тргувањето со криптосредства и наедно сите централни банки ја истакнуваат ризичноста во вложување на овие средства“, велат од Народната банка.
И додека Србија е лидер во регионот и веќе има регистрирано две официјални криптоменувачници, Македонија е далеку од официјализирање на нивната работа, иако тие на извесен начин се легални.
„Пред сѐ треба да се стави јасно до знаење дека криптосредствата не се пари. Централните банки се единствени што можат да издаваат суверени валути и се грижат за одржување на нивната вредност. Суверените валути имаат три клучни карактеристики поради кои можат да се сметаат за ’пари’ - прво претставуваат средство за плаќање најмалку во земјата каде што се издадени, а второ претставуваат мерка за изразување на вредноста во земјата каде што се издадени. Тие како трето служат како чувар на вредноста на економските агенти (т.е. можат да се чуваат заради штедење)“, велат од Народната банка, истакнувајќи дека за разлика од суверените валути, криптосредствата не се пари, бидејќи не ги поседуваат трите клучни карактеристики на парите.
Bloomberg
„Само во некои земји може да се користат како средство за плаќање, односно да поседуваат функција на медиум за размена, но во ограничен обем. Пазарната цена на криптосредствата изразена во некоја суверена валута зависи од понудата и побарувачката на платформите за размена и покажува висока нестабилност во краток временски период“, објаснуваат од Народната банка.
Народната банка нема надлежност да го регулира криптопазарот
Од Народната банка велат дека немаат никакви надлежности во однос на регулирањето, лиценцирањето и надзорот на давателите на услугите поврзани со виртуелните средства.
„Давањето услуги поврзани со виртуелни средства, што подразбира и размена на виртуелни средства за фиат валута, електронски пари или други средства што претставуваат законско средство за плаќање, делумно е регулирано во Законот за спречување на перењето пари и финансирањето тероризам во согласност со кој Управата за финансиско разузнавање е задолжена да води регистар на вакви субјекти“, велат од Народната банка.
За тоа дека криптоменувачниците како сегмент или дел од таа дигитална финансиска виртуелна сфера за првпат се регулираа со Законот за спречување на перењето пари и финансирањето тероризам (Закон за СППФТ), кој беше донесен во јуни 2022 година, зборува и Душко Гошевски, адвокат и познавач на криптопазарот и регулацијата, кој наедно е и член на Комисијата за хартии од вредност.
Душко Гошевски, адвокат и познавач на криптопазарот и регулацијата
Фото: Приватна архива
„Новиот закон за СППФТ беше донесен како усогласување со петтата европска директива од 2018 година - 2018/843, која во голема мера се однесува на виртуелните (крипто) валути и тоа беше основа за првична регулација. Со тој закон за првпат се регулираа термините од виртуелните валути (или криптовалутите), вклучувајќи ја и размената, иако сметам дека се потребни дополнителни закони за комплетно регулирање на оваа сфера“, вели Гошевски, кој објаснува дека сега имаме регулација на термини, но нема попрецизно и посеопфатно уредување на оваа финансиска сфера, како што би имало кога би постоел посебен закон за виртуелни валути.
„Но, сепак, имаме некаква регулација, а под таа регулација спаѓаат и криптоменувачниците“, вели Гошевски.
Криптоменувачниците се регулирани како „даватели на услуги поврзани со финансиски средства“, а услуги и активности поврзани со виртуелни средства, според законот, се и:
- чување и администрирање виртуелни средства или инструменти што овозможуваат контрола врз виртуелните средства;
- организирање платформа за тргување со виртуелни средства;
- размена на виртуелни средства за фиат валута, електронски пари или други средства што претставуваат законско средство за плаќање;
- размена на виртуелни средства за други виртуелни средства;
- извршување налози за виртуелни средства за трети лица;
- учество и обезбедување услуги поврзани со понудата на издавачот и/или продажба на виртуелни средства;
- управување со портфолио со виртуелни средства;
- прием и пренесување налози за виртуелни средства и
- обезбедување совети за виртуелни средства.
„Со тоа е опфатена и размената за крипто во фиат валута (пари) и обратно. Ставени се како одредба и криптоматите“, вели адвокатот Гошевски.
Во моментов кај нас има над 30 криптоменувачници, кои функционираат на начинот што го објаснивме погоре.
„Тие даватели на услуги, односно криптоменувачници, со новиот закон ќе бидат обврзани да дават извештаи во согласност со законот, да вршат ажурирање на клиентите, собирање податоци, анализа и слично речиси како другите финансиски институции. На пример, законот забранува трансакции за менување/размена на криптовалути повисоки од 500 евра“, вели адвокатот Душко Гошевски.
Србија веќе има две официјални криптоменувачници
Српската редакција на „Блумберг Адрија“ кон крајот на минатиот месец објави дека Србија ја доби втората официјална криптоменувачница, платформата „Крипто12“ (Crypto12).
И двете криптоменувачници, кои засега се единствени во таа земја, кон крајот на минатата година ја добија долгоочекуваната дозвола од Народната банка на Србија (НБС), со која можат да нудат услуги поврзани со виртуелните валути, што стана услов за работа во таа област откако пред речиси две години почна да се применува тамошниот закон за дигитални средства.
„Ние сме повеќе соборци-пионери на слична мисија отколку што сме конкуренти. Сега, кога 'Крипто12' има дозвола од НБС и Комисијата за хартии од вредност, нè има повеќе на пазарот, што ќе доведе до зголемување на квалитетот на услугите“, рече Давид Веселиновиќ, извршен директор на „Вескон“ (Vescon), фирмата што стои зад платформата „Крипто12“.
Што им нудат на корисниците?
Фокусот е ставен на вложување во најпопуларните криптовалути, а добија дозвола и за портфолио-менаџмент, па имаат намера да им овозможат на корисниците да ја искористат децентрализираната мрежа за да остварат пасивен приход. Корисниците избираат дали самите ќе ги чуваат криптосредствата или криптоменувачницата ќе го прави тоа за нив.
За да стане некој корисник на оваа менувачница, првиот чекор е регистрација на нејзината интернет-страница, по што оди во просториите на „Крипто12“, каде што се врши идентификација на корисникот и се потпишува договор. Постапката е слична на отворање сметка во банка. Не постојат официјални бројки колку луѓе инвестираат во криптосредства во Србија, исто како и кај нас.
Depositphotos
Процедурата за добивање дозвола за работа со криптосредства вообичаено трае меѓу шест и 18 месеци, а целта е за тој период регулаторите да бидат сигурни дека менувачницата ги има сите неопходни капацитети за да ги овозможи услугите за кои бара дозвола. Се проверува не само дали субјектот поседува соодветен капитал, туку и кого вработува, односно дали ќе работат луѓе со искуство и добра репутација. Тоа значи дека со така регулиран начин на работа дозвола не може да добие ниту еден аматер, без разлика колку правилна визија има за криптопазарот, туку едноставно мора да се пријави тим од професионалци.
Новата официјална криптоменувачница во Србија советува заинтересираните добро да се информираат за криптопазарот. Едукацијата, според нив, е многу важна за луѓето да сфатат кои се предностите на криптото во однос на традиционалните финансиски системи, како и за да избегнат измами, бидејќи навистина има многу.
За плаќање со криптосредства се потребни криптоберзи
Со дигитални средства не може да се плаќаат стоки и услуги во трговијата на мало со директен пренос на тие средства од потрошувачот на трговецот. За да се случи тоа, потребен е посредник што ги прифаќа виртуелните валути и ги конвертира во вистински пари (криптоберза). За да ја врши некој таа работа, според законот во Србија, потребна е посебна дозвола од регулаторот, а уште не е издадена ниедна таква.
Клучната разлика меѓу криптоменувачница и криптоберза е во тоа што во менувачницата корисникот тргува со менувачот, а на берзата корисниците тргуваат меѓу себе, а берзата е посредник.
Познавачите велат дека за воспоставувањето криптоберза да има економска оправданост, односно воопшто да може да функционира, неопходно е самиот промет со крипто да биде исклучително висок, и тоа за сите криптовалути што се во понудата. Иста е причината и за тоа зошто уште нема криптомати.
Регулација во светот
Нема да згрешиме ако кажеме дека минатата година за криптовалутите беше убиствена. Нивната заедничка пазарна капитализација лани падна за 64 проценти, на околу 830 милијарди долари. По колапсот на најголемата криптоберза ФТХ (FTX), довербата на јавноста во оваа класа на средства за инвестирање значајно опадна. Тоа доведе до нужност за регулација на криптопазарот.
Регулаторите во поразвиените земји веќе работат на тоа и се обидуваат да најдат начини да ги заштитат инвеститорите. На крајот од минатиот месец стапи во сила европската уредба што го носи пилот-режимот за издавање токенизирани хартии од вредност. Регистрираните субјекти ќе можат контролирано да издаваат и да тргуваат со такви средства.
Depositphotos
Во моментов уште важи тоа дека влезот на пазарот е ризичен за финансиски институции и компании зашто не постојат ниту закони ниту судска практика што би послужиле како насока за примерно однесување на учесниците на пазарот. Се поставува и прашањето како да се управува со влоговите во криптовалути од сметководствен агол.
Во ЕУ уште оваа година се очекува целосна регулација на криптосредствата, со што ќе се зголеми заштитата на Европејците што вложуваат во тие средства и ќе се спречи злоупотреба. Тие што нудат услуги на криптопазарот ќе мора да се придржуваат до строгите барања за заштита на потрошувачите и нивните паричници и ќе бидат принудени да преземат одговорност ако ги изгубат криптосредствата на вложувачите. Законската уредба ги опфаќа сите типови злоупотреби на пазарот во врска со кој било вид работење или услуга.
Понудувачите на услуги поврзани со криптосредства ќе мора да добијат лиценца за такви услуги (токму тоа што Србија веќе го имплементираше). Соодветна регулација на пазарот може да привлече повеќе институционални инвеститори на криптопазарот, кои ја изгубија довербата по низата потреси и колапси на криптоберзите. Токму најголемиот потенцијал за раст на пазарот се гледа во институционалните инвеститори. А темел за нивно привлекување се јасни правила на игра.
