.webp){kind=icon}
Нефункционалните кредити, благо, но веќе растат. Зголемените трошоци за храна и сметки од стартот на оваа година почнаа да се манифестираат на тој начин што се зголемува бројот на граѓани и фирми кои не си ги плаќаат кредитите навреме.
Според статистиката на Народна банка на Македонија, заклучно со вториот квартал годинава, стапката на сомнителни и спорни побарувања пораснала на 3,2 отсто. На крајот на првиот квартал изнесувала 3,1 отсто од вкупните кредити. НБРМ во последниот извештај пишува дека најголем дел од нефункционалните кредити се всушност кај корпоративниот сектор, домаќинствата се уште поредовно си ги отплаќаат ратите.
Во услови на продолжена неизвесност поради кризата, а особено во време на растечки цени на производите и нормализацијата на монетарните политики, од Народната банка очекуваат и дополнителен раст на ризиците за задолженоста на домаќинствата и нивната способност за отплата на долговите.
„Со тоа се зголемуваат и ризиците за потенцијално идно поголемо остварување на кредитниот ризик и раст на нефункционалните кредити на банките. Имено, растечката инфлација може неповолно да се одрази врз куповната моќ на населението, но и врз способноста за редовна отплата на долгот, што може да доведе кон зголемување на стапката на нефункционални кредити и на кредитните загуби на банките. Особено ранливи се повисоко задолжените слоеви на населението во однос на расположливиот доход, кои имаат поограничен простор за ублажување на ефектите од ценовниот шок, стои во Извештајот за финансиска стабилност на НБРМ.
Кога кредитот станува нефункционален?
Според регулативата, кредитот станува нефункционален кога се доцни со отплатата на ратата над 90 дена. Банките мора да издвојуваат резервации за ваквите кредити, односно да издвојуваат резерви со кои се покриваат загубите од евентуална ненаплатливост на кредитот. Вообичаено, како што се зголемува доцнењето, така се зголемуваат и бараните резервации. Овие резервации претставуваат трошок за банката и влијаат врз нејзината добивка. Затоа НБРМ, како регулатор на банкарскиот пазар, бара банките да мора да водат грижа за редовна наплата на кредитите или да издвојат соодветни резервации, коишто во крајна линија ќе ги заштитат билансите на банките, а секако со тоа и депозитите на клиентите.
Во практика, ненаплативите кредити го следат намалувањето на економската активност, односно нивниот број се зголемува по неколку месеци. А, според последниот макроекономски извештај на НБРМ објавен во август, забавувањето во земјава почнало во вториот квартал
„Во вториот квартал од 2022 година индустриското производство забележа реален годишен раст од 1,7 отсто, што претставува мало забавување во однос на растот во претходниот квартал. Растот на индустријата е резултат на позитивниот придонес на енергетскиот сектор, додека реработувачката индустрија и рударството имаат мал негативен придонес“, стои во извештајот.
Како последица на ова забавување, Ангел Димитров од Организацијата на работодавачите во изјава за Блумберг Адриа вели дека во наредниот квартал ќе се зголеми бројот на фирми кои нема да можат да си ги плаќаат кредитите.
„Нормално е да расте стапката на нефункционални кредити затоа што заради високите сметки за енергенси се намалува ликвидноста на компаниите. Дел од нив веќе затворија, а други се подготвуваат за затворање. Тоа главно се компаниите кои користат многу струја, како на пример во рударскиот сектор кои ја топат рудата на струја“, вели Димитров.
И тука се отвора „пандорината кутија“. Кога фирмите затвораат, работниците остануваат без работа, па и тие не можат да си ги плаќаат кредитите.
Каматите растат и носат дополнителен ризик за отплатата на кредитите
Европската централна банка минатата недела агресивно ја дигна референтната камата за 0,75 базични поени. На ова претходеа одлуките на националните централни банки кои ги зголемуваа каматите. Македонската народна банка од април досега тоа го направи четири пати.
Растот на референтните камати најбрзо се преслика на вредноста на ЕУРИБОР – от, каматата по која банките меѓусебе си позјамуваат пари. Тримесечниот и шестмечесниот ЕУРИБОР по шест години излегоа од негатива, а до крајот на година се очекува дека позитивен ќе стане и едномесечниот ЕУРИБОР.
Ова е најјасниот сигнал дека променливите камати на кредитите врзани во евра ќе растат. Во земјава тие најчесто се во корелација со шестмесечниот ЕУРИБОР.
Претседателката на Македонската банкарска асоцијација, Маја Стефкова Штериева, во разговор за емисијата Конект на Блумберг Адриа ТВ вели дека финансирањето станува се поскапо.
„Во последните петнаесет дена имаме голем скок на шестмесечниот Еурибор од 47 отсто. Во период од 22 август до 8 септември тој се зголеми од 0,908 на 1,337. Ова значи дека корисниците на кредити не само што ќе имаат финансиски загуби, туку и ќе се зголемуваат нефункционалните кредити“, рече Штериева.
Народна банка веќе им направи стрес тест на банките – сите положија
Во мај годинава НБРМ, како што веќе објавивме, провери колку е отпорен македонскиот банкарски систем на економски шокови, односно спроведе стрес-тестирање на банките со примена на сценарио-анализа, каде што се симулираат екстремни, но теоретско остварливи шокови во макроекономското окружување, со цел да се процени капацитетот за справување и отпорноста на банкарскиот систем.
„Така, при првото стрес сценарио (претпоставена стагфлација со бавно заздравување), нефункционалните кредити на банкарскиот систем растат за 71,5 проценти во 2022 година и за дополнителни 23,7 проценти во 2023 година (збирно, за двете години, овие кредити се зголемуваат за 112,1 проценти). Притоа, на крајот на 2022 година, учеството на нефункционалните во вкупните кредити достигнува ниво од 5,4 проценти, додека во 2023 година ова учество се искачува до ниво од 6,4 проценти“, укажуваат од Народната банка.
При второто стрес-сценарио (претпоставена остра и продолжена стагфлација), нефункционалните кредити, на збирна основа, растат за 144,8 проценти.
„Показателот за учеството на нефункционалните во вкупните кредити достигнува ниво од 7,9 проценти, на крајот од 2023 година. Сепак, ова е прилично екстремно и малку веројатно сценарио, со кое нашата економија досега се нема соочено, барем во поблиската историја“, велат од Народната банка.
Главен заклучок е дека отпорноста на банкарскиот сектор се потврдува и со редовните стрес-тестови коишто покажуваат дека банките се отпорни на можни шокови.
„Покажаната отпорност на банкарскиот сектор на симулираните шокови покажува дека капиталот со кој располага системот обезбедува доволен капацитет и простор за успешно апсорбирање на евентуалните загуби и задржување на стабилноста во работењето и во следниот период“, потенцираат од Народната банка.
За една година банките ќе мора да ги зголемат резервите
Во насока на поголема заштита на банкарскиот сектор е и една од последните мерки на НБРМ со која им се наложува на деловните банки од 1 август догодина да ги зголемат за 0,5 отсто средствата што ги чуваат како резерва. Со оваа мерка целта на НБРМ е да се заштитат банките од несоодтветно кредитирање, а зголемената резерва да послужи како бафер за стопанството во случај на потреба при евентулано продолжување на кризата.
„Имено, врз основа на редовната квартална оцена на системските ризици, што ги вклучува податоците за првиот квартал на 2022 година, како и најновите показатели, се оцени дека има потреба од воведување стапка на противцикличниот заштитен слој на капиталот на банките за изложеностите во Република Северна Македонија, во висина од 0,5 отсто. Оваа мерка ќе почне да се применува од 1 август 2023 година, што значи обезбедување доволно простор за приспособување на банките и за постепено формирање на заштитниот капитален слој без негативни ефекти врз солидната кредитна поддршка за економијата“, стои во соопштението на НБРМ.
И пред да стапи на сила оваа мерка, согласно условите на пазарот и другите монетарни мерки, ќе се затегнува кредитирањето за фирмите.
„Нето-заострувањето на условите за кредитирање на претпријатијата во вториот квартал е во согласност со очекувањата на банките дадени во претходната анкета, но е посилно во споредба со очекувањата дадени за минимално нетозаострување на условите. За третиот квартал од 2022 година, банките очекуваат натамошно нето-заострување на кредитните услови за одобрување корпоративни кредити“, објаснува централната банка.
Нефункционални кредити во регионот
Во регионот на централна, источна и југоисточна Европа, според годишниот извештај на Виенската иницијатива, во периодот од финансиската криза која траеше до 2014 година наваму нефункционалните кредити беа во пад.
На крајот на минатата година достигнаа најниско ниво од 2,8 отсто од вкупните кредити. Лани најголем пад на нефункционалните кредити забележала Албанија, а во целиот регион раст имало само во Црна Гора.
