Прецизна медицина со помош на вештачка интелигенција. Кога во Македонија?

Во испреплетените коридори на модерната медицина, вештачката интелигенција (ВИ) отвора патишта што би можеле да ја редефинираат самата суштина на здравствената заштита. Од дијагностицирање сложени болести до персонализирање на плановите за лекување, ВИ не е само алатка - таа станува партнер во науката за лекувањето.

Дијагноза со брзина на мислата

Една од најкорисните примени на ВИ во медицината лежи во дијагностиката. Алгоритмите обучени на огромни бази на податоци - од медицински слики, третмани, сензорски и генетски податоци до биомаркери - дури и ги надминуваат човечките радиолози во откривање абнормалности како тумори или фрактури. 

На пример, неодамнешна студија покажа дека ВИ-системите можат да идентификуваат рак на дојка на мамограми со поголема точност од искусни професионалци. Оваа способност не само што го забрзува процесот на дијагностика туку има и потенцијал да ја направи здравствената заштита подостапна, нудејќи висококвалитетни дијагностички услуги во оддалечени и недоволно опслужени региони.

„Современите медицински уреди, како компјутерската томографија, магнетната резонанција, eлектроенцефалографија и колоноскопија, се значително подобрени со вградување алгоритми на вештачка интелигенција. Тие за многу краток временски период даваат прецизна и опсежна дијагноза подобрувајќи го процесот на откривање на причините за голем број заболувања“, објаснува проф. д-р Катерина Здравкова од Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство (ФИНКИ).

Проф. д-р Катерина Здравкова Приватна архива

Истражувачите од Медицинскиот колеџ во Бејлор успеале со помош на вештачка интелигенција да откријат различни молекуларни поттипови рак, што очекуваат дека ќе придонесе за персонализиран третман на ракот, овозможувајќи им на онколозите да создадат терапии што се темелат врз генетските мутации.

„Вештачката интелигенција може да се искористи и за обука на млади неврохирурзи преку симулации на специфични постапки“, вели доктор Томи Камилоски, специјалист неврохирург од Универзитетската клиника по неврохирургија, кој верува дека во иднина вештачката интелигенција ќе биде неизоставен дел и во нашата клиничка пракса. 

Откако ќе се постави точната дијагноза, вештачката интелигенција придонесува и за воспоставување протоколи за третман на пациентите. 

Роботи што оперираат

Најновите инсулински пумпи што на лицата со дијабетес, првенствено на децата, им вшприцуваат оптимално количество инсулин во крвта се од неодамна надградени со техниките за машинско учење. 

Професорката Здравкова посочува дека во голем број медицински установи, вклучувајќи и неколку болници во Македонија, се користат медицински роботи. 

„Еден од најпознатите е роботскиот систем ’Да Винчи’ (Da Vinci), кој врши различни видови хируршки зафати, па дури и трансплантација на бели дробови. Засега, овој робот е само помошник чии движења ги контролира хирург, кој го следи напредокот на операцијата преку монитор со висока резолуција. Но веќе постојат и целосно автономни роботи, кои самостојно извршиле лапароскопски интервенции, засега на свињи, но наскоро и на луѓе“, вели таа.

Посебен третман за секој пациент

Традиционалната медицина често се потпира на пристапот „еден метод за сите“. ВИ, од друга страна, навестува ера на прецизна медицина, каде што третманите се приспособени на генетските, еколошките и животните фактори на индивидуалните пациенти. Моделите за машинско учење анализираат генетски податоци за да предвидат како пациентот може да реагира на одредени лекови, намалувајќи ја можноста за обиди и грешки при пропишувањето лекови. Овој пристап има голем потенцијал во онкологијата, каде што алатките управувани од ВИ им помагаат на онколозите да ги изберат најефикасните терапии за пациентите со сложени карциноми.

„Врз основа на големите количества податоци во базата за обучување на вештачката интелигенција, кои потекнуваат од претходни клинички студии, историски медицински записи или лабораториски тестови, машинското учење ефикасно може да го класифицира пациентот, што ќе придонесе за најдобар третман што може да му помогне на новиот пациент. Исто така, ќе може да направи непристрасна и релевантна прогноза на исходот од третманот. Сепак, она што е најголема предност на персонализираната медицина е способноста за симулација на можните сценарија и можноста за избор на најдобрата стратегија што соодветствува на генетскиот профил на пациентот“, вели професорката Здравкова.

Виртуелни асистенти и грижа за болните 

Виртуелните асистенти управувани од ВИ го трансформираат искуството на пациентите со поедноставување на административните задачи и обезбедување непосредна поддршка. Четботовите опремени со способности за обработка на говорен јазик можат да одговараат на прашања на пациентите, да закажуваат состаноци и дури да ги следат симптомите. 

За управување со хронични болести, уредите за носење во комбинација со алгоритми на ВИ ги следат виталните знаци на пациентите и ги предупредуваат здравствените работници за какви било загрижувачки показатели, овозможувајќи навремени интервенции.

Овие уреди ги истакнува и професорката Здравкова, која посочува дека популарните паметни часовници и фитнес-тракерите можат да откријат рани предупредувачки знаци на кардиоваскуларни заболувања или отстапувања во срцевиот ритам.

Во тој контекст, вреди да се истакне дека се очекува иднината на здравството да биде дигиталната трансформација, која се темели врз таканаречени интероперабилни податоци и отворени платформи со медицински податоци. 

Depositphotos

„Под интероперабилност на податоците се подразбира способноста за прецизно толкување на податоците што се разменуваат помеѓу различни системи или организации. Притоа, вештачката интелигенција придонесува за толкување на податоците што се собираат од уредите што вршат постојано следење на здравствената состојба на пациентот преку електрокардиографија, мерење на крвниот притисок, пулсот и ритамот на срцето, заситеноста на хемоглобинот со кислород, количеството на глукоза во крвта, па дури и вентрикуларните екстрасистоли или движењето на малигните клетки. Третата компонента на дигиталното здравство е споделувањето на собраните податоци поврзани со деталната анамнеза на пациентите“, нагласува професорката Здравкова од ФИНКИ.

Етички предизвици и човечки фактор

И покрај нејзиниот потенцијал, интеграцијата на ВИ во медицината не е без предизвици. Етичките грижи се големи, особено околу приватноста на податоците и пристрасноста на алгоритмите. ВИ-системите се добри само колку што се добри податоците на кои се обучени, а пристрасните бази на податоци можат да доведат до нееднакви резултати. 

„Првиот етички проблем што се однесува не само на вештачката интелигенција туку првенствено на чувствителноста на медицинските податоци се нивната приватност и неопходноста да бидат заштитени. За тој предизвик се грижат медицинските установи, кои од пациентите бараат пишана согласност нивните податоци да се користат за натамошна обработка и потоа се грижат да бидат користени само во согласност со законите за заштита на приватноста и безбедноста на податоците“, истакнува Здравкова.

Следен сериозен предизвик е пристрасноста на системите што се базираат врз машинското учење. 

Пристрасните бази на податоци (англ. biased datasets) се групи на податоци што содржат пристрасност или нерамнотежа, кои можат да влијаат на точноста и правичноста на алгоритмите што ги користат. На пример, ако група медицински слики вклучуваат претежно податоци од пациенти од одредена демографска група, алгоритмите обучени на тие податоци можеби нема да бидат прецизни за пациенти надвор од таа група. Тоа може да доведе до неправилни резултати, како погрешна дијагноза или неефективни третмани за одредена популација.

Исто така важно прашање е и чија би била одговорноста при евентуална грешка во третманот на пациентот: на програмерот, на апликацијата или на докторот што ја прифатил неточната дијагноза или препорака за третман. Оваа недоумица станува уште поголема кога системот има повисок степен на автономност. Во традиционалните системи, барем засега, одговорноста ја презема медицинската установа.

Доктор Томи Камилоски, специјалист неврохирург  Приватна архива

„Креаторите на вештачката интелигенција и медицинскиот персонал што ја користи технологијата треба да бидат свесни за одговорноста што ја носат. Тие треба да минат соодветна обука, да ги почитуваат етичките стандарди и да бидат подготвени да се справуваат со можни негативни последици. Внимателен пристап, етички принципи и постојан надзор се неопходни за осигурување безбедност и ефикасност при користење на вештачката интелигенција во медицината“, нагласува доктор Камилоски.

Покрај тоа, стравот од дехуманизација во здравствената заштита - каде што одлуките ги носат машини наместо луѓе - отвора филозофски прашања за природата на медицинската нега.

Последниве години во медицината навлегува и генеративната вештачка интелигенција. Таа со себе носи голем број специфични етички предизвици. Во големите јазични модели се појавуваат ризици од лажни дијагнози и препораки што дополнително може да ја загрозат здравствената состојба на пациентите. 

„Со оглед на тоа што овие модели се обучуваат користејќи јавно достапни податоци, се појавува опасност да бидат под влијание на ’медицински инфлуенсери’ што се спонзорирани од одредени фармацевтски компании и затоа фаворизираат лекови и медицински третмани што се несоодветни или прескапи за пациентот. Ако генеративната вештачка интелигенција пациентите ја користат самостојно, може да им создаде психички проблеми што дополнително ќе им ја влоши вербата дека брзо и лесно ќе ја надминат болеста или ќе им предизвика чувство дека дури и најобична настинка е животозагрозувачки проблем. Правна и етичка одговорност во ваквите случаи реално не постои“, посочува професорката.  

Транспарентноста и одговорноста се од суштинско значење. Сигурноста дека потезите на системите за ВИ се објасниви и дека нивните процеси на донесување одлуки можат да се ревидираат е клучна за градење доверба меѓу пациентите и медицинските работници. 

„Етичките и правните предизвици треба да бидат сериозно земени предвид уште во фазата на дизајн и откако ќе бидат создадени системите, сите корисници треба доследно да се придружуваат до етичките и правните ограничувања. Во таков случај јазичните модели ќе направат нов исчекор во медицината, што ќе придонесе за зголемување на животниот век на луѓето и подобрување на нивниот живот“, вели Здравкова.

Дополнително, улогата на здравствениот работник мора да се развива за да се комбинира аналитичката моќ на ВИ со емпатијата и моралното расудување, кои може да ги понуди само човек.

„Моето мислење е дека, без разлика како технолошки ќе изгледа светот во 21 век, раката и мозокот на неврохирургот ќе бидат и понатаму клучниот фактор на успешен исход при лекување на неврохируршките пациенти. Сепак, вештачката интелигенција може да им помогне на неврохирурзите со напредни аналитички алатки, поддршка во донесувањето одлуки и планирањето операции, како и подобрување на терапијата“, смета доктор Камилоски.

Возбудлив пат за медицината

Како што ВИ продолжува да созрева, нејзината интеграција во медицината ќе бара заеднички напор од технолозите, болничкиот персонал, креаторите на политики и пациентите. Образовните и тренинг-програми ќе треба да се приспособат, опремувајќи ги здравствените професионалци со вештини за работа заедно со системите на ВИ. Регулаторните рамки мора да се развиваат за да ги адресираат уникатните предизвици што ги поставува ВИ, обезбедувајќи безбедност без да се задуши иновацијата.

Во поглед на имплементацијата на новата технологија во неврохирургијата, доктор Камилоски вели дека иднината е охрабрувачка и ветувачка, особено во контекст на глобалните здравствени предизвици.

„Промените и иновациите што ги очекувам во наредните децении се натамошен технолошки напредок во техниките за сликање, напредок во роботиката и системите за навигација, генетска терапија што има потенцијал да го револуционизира третманот на невролошки нарушувања, употреба на вештачка интелигенција за да се анализираат големи количества податоци, како што се медицински досиеја, скенирања и генетски профили, да се идентификуваат моделите и да се предвидат исходите од третманот, што ќе овозможи поперсонализирани пристапи за третман и подобрување на резултатите на пациентите, телемедицина, терапија со матични клетки и многу повеќе“, вели тој.

На многу начини подемот на ВИ во медицината е сведоштво за неограничениот потенцијал на човечката генијалност. Со искористување на моќта на ВИ не само што ги унапредуваме границите на науката туку и ја потврдуваме нашата посветеност на основните принципи на медицината: да се спречи болеста, да се ублажи страдањето и да се зачува светоста на животот.

Додека стоиме на прагот на оваа нова ера, едно е јасно: ВИ не е тука да ги замени докторите. Таа е тука да ги овласти, да ги засили нивните способности и да ја трансформира медицинската практика во попрецизно, праведно и сочувствително дело.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар