.webp){kind=icon}
За десет години во Македонија влегле околу три милијарди евра странски директни инвестиции (СДИ). Резултатот е меѓу најлошите во регионот, дополнително за вложувањата, земјава даваше субвенции. Колку плативме од буџетот, а кој е нето ефектот? Точна анализа нема, има поединечни показатели за ефектите од странските инвестиции од кои најголем дел се во слободните економски зони. Различни влади со различни модели привлекуваа странски компании во земјава, дел од договорите што ги склучуваа со компaниите и покрај најавите, останаа под знакот „строго доверливо“.
Дел од поволностите што се нудеа беа даночни ослободувања во период од десет години, ослободување од царински давачки, грантови за нови вработувања, директна помош за изградба на фабриките или за купување опрема.
Подоцна сите овие поволности беа ставени во Законот за контрола на државната помош и согласно неговите одредби, максиманлата поддршка за инвеститорите беше ограничена на 50 отсто од вкупната инвестиција.
Според анализата на Центарот за економски анализи, земјава најмногу пари за инвеститори дала во 2018 - 0,4 отсто од БДП.
Во вакви услови на помагање на странците да вложуваат во земјава од 2012 почна трендот на континуиран раст на инвестициите. Од скромните 111 милиони евра тогаш, до рекордните досега 614,5 милиони евра во 2018 година, годината кога биле потрошени најмногу пари за инвестиции.
Корона кризата ги спушти вложувањата на само 200 милиони во 2020, но минатата година повторно има нагорен тренд и во земјава влегле 512 милиони евра СДИ.
Што и дадоа странските инвеститори на земјава? Додадена вредност во индустријата која од традиоционална преработувачка, претежно текстилна, стана автомобилска. Најголем дел од странските компании во земјава, сеедно дали се во зоните, или не, се компании кои произведуваат делови за автомобилските гигатни. Проценките на Министерствто за финансии се дека дури 20 отсто од БДП го создава токму овој сектор.
Втората предност што ја донесоа овие компании се вработувањата. Во нив работат околу 30.000 луѓе. Половината од нив се во зоните и нивната просечна плата во 2020 изнесувала 26.800 денари или во рамки на државниот просек за таа година. Нето платата во овие фабрики, според анализата за Дирекцијата за технолошко-индустриските развојни зони (ТИРЗ) растела со годишна стапка од 11 отсто или побрзо од републичката.
Трета придобивка е директниот ефект врз буџетот преку уплатите на даноци и придонеси. Неколку години наназад, дел од овие компании се наоѓаат на листата најголеми плаќачи на даноци во земјава. Лидер на таа листа е „Џонсон Мети“, а неколку места подолу се кавадаречки „Дрекселмаер“ и битолски „Кронберг и Шуберт“, и двете фабрики со најголем број работници во земјава, а кои работат надвор од ТИРЗ.
Нето приходите на 32 објекти стационирани во зоните за период од десет години, заклучно со 2020, изнесуваат 744 милиони евра. Уплатите кон државата за истиот период достигнале 177 милиони евра, а просечната годишна стапка за раст на плаќањата кон државниот буџет изнесува дури 70 отсто.
Каква е позицијата на земјава во однос на регионот? Анализата на Институтот за економски истражувања, Finance Think, покажува дека земјава во кризната 2020 паднала на дното по приливот на СДИ по глава на жител од земјите во регионот со само 62 долари, најмногу прилив од над 1.400 долари пер капита имало во Црна Гора.
Просекот за периодот од 2010 до 2019 покажува дека Албанија имала помали приливи од Македонија по глава на жител, а во период од десет години до 2010 земјава била лидер во регионот, имала поголеми приливи пер капита и од Србија.
Најголем ризик за наредниот период е состојбата во автомобилскиот сектор на глобално ниво. Растечките цени и недостигот на чипови го намалува обемот на производство во сите земји. Војната во Украина дополнително ги комплицира работите, а индиректно погодена е и Македонија токму затоа што најголем број од фабриките се од оваа дејност, а тоа значи и дека најголем дел од вработените се во нив. Шест од компаниите кои работат во земјава имаат свои капацитети во Украина, произведуваат кабли, навлаки за седишта, електорника. Нивните производи се важен дел во европскиот ланец на добавувачи.
„Тоа не влијае на прозиводството во Македонија локално, но влијае индиректно на клиентите. Индиректно сме погодени, бидејќи ако ги нема компонентите кои се произведуваат во Украина за европскиот пазар, тоа возило не може да се склопи т.е. произведе и тогаш отпаѓа потребата и од нашите компоненти. Ова е дополнително нешто, кое ќе влијае и ќе ги ги чуствуваме последиците во претстојниот период. Зависно во кој дел од ланецот се лоцирани компаниите во Македонија и брзината на ефектот кон нив ќе биде побрз или бавен“, објаснува Виктор Мизо, извршен директор на германски „Костал“ во земјава и потпретседател на Стопанската комора.
И од германската фабрика во Велес „Mаркард“, велат дека од почетокот на оваа гоидна се соочуваат со потешкотии. Според генералниот директор на компанијата Волфганг Ајхер, заклучно со април реализацијата е за третина помала од планираното. Сепак, тој очекува дека втората половина од оваа година ќе донесе позитивни промени и растот од претходниот период, ќе продолжи.
