Дел од бензинските станици во Северна Македонија беа затекнати од зголемувањето на цената на нафтените деривати на 3 јуни, годинава бидејќи нивните рекламни билборди не беа програмирани да прикажат трицифрени бројки за литар гориво. Оттогаш, цената на горивата беше зголемена во неколку наврати. Со последната одлука на Регулаторната комисија за енергетика од 28 јуни, литар бензин од 95 октани чини 109 денари (1,77 евра), литар бензин од 98 октани се продава за 111,5 денари (1,81 евра), а дизелот се продава по цена од 109 денари (1,77 евра) за литар.
Лукоил
Рекорди во зголемувањето на цените има и во маркетите, а поради калкулациите на трговците и производителите периодично се јавува и недостиг од основни прехранбени производи како маслото за јадење, лебот, брашното, оризот итн. Всушност, цените на некои производи се зголемуваа буквално од ден на ден, што предизвика паника кај дел од граѓаните и масовно купување масло и брашно во поголеми количини. Тоа само дополнително ја разгоре инфлацијата, која што од почетокот на годинава расте со забревтано темпо. Имено, според последните статистички податоци, стапката на инфлација во мај, годинава изнесуваше 11,9 отсто, што не се случило во Северна Македонија од почетокот на деведесетите години од минатиот век.
Според економските аналитичари на „Блумберг Адриа“, најголем придонес во забрзувањето на годишната стапка на инфлација имаат поскапувањата на горивата и на храната. Околу 4/5 од зголемувањето на стапката на годишната инфлација е предизвикана од растот на цените на храната и на енергијата.
Тоа укажува дека стапката на инфлација е придвижена од страната на понудата. Северна Македонија е единствена земја во регионот каде што Индексот на цените на производителите PPI (цените по кои производителите им продаваат на трговците) е следен од Индексот на цените на мало CPI (цени по кои трговците им продават на граѓаните), што значи дека трговците успеваат зголемените влезни трошоци во производството да ги пренесат до крајните потрошувачи.
Од Народната банка како главни причини за ваквата состојба ја посочуваат таканаречената „увозна инфлација“ односно порастот на цените на суровините и производите од увоз, што следува по започнувањето на војната во Украина и продлабочувањето на енергетската криза, кои се наметнаа како нови предизвици за економското закрепнување од пандемијата. Оттаму потенцираат дека со воените дејствија во Украина и санкциите кон Русија, се влошија веќе нарушените глобални синџири на снабдување, енергетската криза и пазарите на примарни производи.
„Тоа предизвика силни ценовни притисоци и голема неизвесност за глобалните економски изгледи и за идната патека на економско закрепнување. Истовремено, поради војната и санкциите поврзани со неа, се затегнаа глобалните финансиски услови и се намали довербата на инвеститорите, што создаде ризик за финансиската стабилност и фискалните позиции на поранливите земји и земјите нето-увознички на примарни производи“, укажуваат од Народната банка во последниот извештај за макроекономските проекции.
Централната власт се обиде преку антикризни мерки да го ублажи ударот од поскапувањата, а монетарната власт со промена на политиката на каматни стапки се обиде да ја заузда инфлацијата. Владата во март, годинава воведе привремен пакет антикризни мерки за заштита на стандардот на граѓаните. Од почетокот на март до почетокот на јуни, данокот на додадена вредност (ДДВ) за лебот, брашното, сончогледовото масло за јадење, млекото, оризот и јајцата беше намален од пет на нула проценти, а беше донесена и одлука за намалување на трговските маржи. Како дел од 26-те антикризни мерки беа и намалувањето на акцизите и на ДДВ-то од 18 на 10 проценти на енергенсите.
Народна банка
Со тоа привремено беа ублажени негативните последици од инфлацијата во изминативе три месеци, но токму укинувањето на повеќето од овие мерки на почетокот на јуни предизвика нов бран големи поскапувања на храната и на горивата. Поради тоа, на 14 јуни, Владата донесе одлука да ги ограничи трговските маржи на основните прехранбени производи. Со неа, од 15 јуни до 30 септември маржите за белиот леб, белиот шеќер и за сончогледовото масло за јадење се ограничени до 5 проценти во трговијата на големо и на мало. За брашното од пченица – тип 400 и тип 500, за макарони и шпагети од тврда пченица, македонски бел ориз, за трајното кравјо млеко и за јајца од кокошка е утврдена трговска маржа во висина до 10 проценти.
Од друга страна, Народната банка во три наврати во април, мај и јуни постепено ја зголеми основната каматна стапка од 1,25 на 2 отсто како превентивен одговор на нагорните движења кај инфлациските очекувања.
Покачувањето на основната камата од страна на централната банка е сигнал за период на повисоки камати и на штедните влогови и на кредитите, што би требало да придонесе за зголемување на штедењето и намалување на потрошувачката заради намалување на притисокот за раст на цените од страна на побарувачката. Сепак, прашање е колку тоа ќе има ефект ако се знае дека растот на инфлацијата е главно придвижен од страната на понудата.
Економските аналитичари на „Блумберг Адриа“ предвидуваат дека инфлацијата ќе го достигне врвот во третиот квартал од 2022 година и дека при крајот на годината ќе има опаѓање главно поради високата споредбена основа од втората половина на 2021 година.
Исто така, се очекува стапката на инфлација во 2023 година да биде над повеќегодишниот просек пред се поради привремените ефекти од зголемувањето на цените годинава и нагорните притисоци од цените на енергијата. Тие очекуваат Народната банка да продолжи да таргетира ценовната стабилност преку одржување стабилен курс на денарот. Се предвидува и дека комерцијалните банки ќе почнат да ги зголемуваат каматите на депозитите и на кредитите. Задоцнетата реакција во однос на каматните политики е главно поради тоа што банкарскиот систем одржа огромна ликвидност во изминатиов период во услови на намалена побарувачка за капитал.
.webp){kind=icon}
