.webp){kind=icon}
Бришењето на границите има моќен симболичен набој и несомнено реални придобивки за економијата и животите на луѓето. Со новата година, Хрватска влезе во општеството на земјите-членки на Шенген и еврозоната. Каков ќе биде животот на границата што се брише по 31 година?
Надминувањето на најголемите ограничувања започнува во човечките умови и души. Триесет и седумгодишниот капитен на „Ватрените“, Лука Модриќ, неодамна го докажа тоа на теренот, кога ладнокрвно шутираше во долниот лев агол од голот на Бразил. Избраниците на малата балканска земја со помалку од четири милиони жители ги победија фудбалските виртуози на јужноамериканската велесила со повеќе од 200 милиони жители, во четврт-финалето на Светското првенство во Катар. Репризата на митолошкиот дуел меѓу Давид и Голијат заврши со победа на аутсајдерот, исто како безброј пати досега во светот на фудбалот.
Меѓутоа, додека на крајот на минатата година фудбалерите ги надминуваа предрасудите на теренот, политиката ги отстрануваше физичките граници што со децении ја делеа Хрватска од нејзината европска судбина. Бидејќи фудбалот е само продолжение на политиката, земјата извојува уште една значајна победа само еден ден пред фудбалскиот натпревар, на седницата на Советот на Европската Унија (ЕУ). Влезот во Шенген зоната и прифаќањето на европската валута, која Хрватите почнаа да ја користат уште од Нова година, претставуваат најблескави достигнувања на хрватската политика на меѓународната сцена во 31-та година од независноста на таа земја. Со бришење на границите со Европа и европската валута, Хрватска во еден потег треба да се дебалканизира и европеизира, а со скалпот на големите Бразилци да го добие и ореолот на космополитизмот.
Прослава по повод влезот на Хрватска во Шенген зоната
Официјален Загреб сака да остави впечаток дека Хрватска постигнува голови - реални и симболични - како на подвижна лента. Земјата, која во многу аспекти ја сподели судбината со северниот сосед Словенија, во поранешна Југославија, и од која ја презеде важната улога на чувар на надворешните граници на ЕУ, несомнено прави големи чекори кон остварување на сопствените европски цели. Според премиерот Андреј Пленковиќ, прифаќањето на еврото и влезот во Шенген зоната, за што Владата на Република Хрватска повлече над 85 милиони евра европски финансии и исполни 281 технички услов, би значеле целосна интеграција на земјата во ЕУ.
Словенија, членка на Шенген зоната од 2007 година, а сега и Хрватска, се успешни приказни и веројатни примери за земјите од поранешна Југославија, бидејќи ја смируваат проблематичната балканска област со проширување на европските институции. Меѓутоа, како што спортските легенди се создаваат од малку талент и многу труд, така и завршувањето на десетгодишните проекти на хрватската политика само во мала мера е резултат на однапред смислено сценарио. Најголем дел се должи на напорите на безброј државни службеници и дипломати што од 2013 година, кога земјата влезе во ЕУ, се менуваа во зградата на Владата во Бански двори во Загреб, а за нив нема да се троши многу мастило.
Најмладата членка на ЕУ доби зелено светло за влез во Шенген зоната пред Бугарија и Романија. Некои експерти делумно го припишуваат ова на историското, географското и, не помалку важно, религиозното потекло на Хрватска. Хрватска е мнозинска католичка земја (над 80 проценти), додека и двете гореспоменати постари членки се претежно православни. „Со привилегирање на помладите и поблиските и пред сè католичките членови и, од друга страна, отфрлајќи ги двете постари и православни, а можеби и малку повеќе балкански членки, Унијата направи уште една во низата мали недоследности“, вели хрватскиот писател Јурица Павичиќ. Во една од своите колумни за „Јутарњи лист“ за влезот на Хрватска во Шенген зоната, тој исто така напиша дека малкумина ќе протестираат против тоа, бидејќи со тоа завршува „80-годишната историја на границите“ за Хрватите. Траумите, заедно со верувањето во неизбежноста на судбината, се универзална карактеристика на луѓето од поранешната федерална република.
Јурица Павичиќ
Бришењето на границите има моќен симболичен набој и несомнено реални придобивки за економијата и - што е клучно од аспект на владејачката политика - го подобрува квалитетот на секојдневниот живот на обичните луѓе. Па, иако хрватските медиуми се преполни со вести за поскапувања за време на преминот од куна во евро, Владата се закани со воведување ценовни ограничувања. Словенците се сеќаваат на слични приказни кога се префрлаа од толар на евро.
Во очите на Брисел, клучна улога за приемот на Хрватска во Шенген зоната одигра фактот што на тој начин границите на ЕУ беа поместени на југ, „каде што хрватските полицајци, далеку од очите на јавноста во Европа, во Лика и Банија ги тепаат Пакистанците“, напиша Павичиќ, нудејќи алтернативен став.
„Можеби магичната напивка, како што е вообичаено кај нас, е туризмот“, заклучи тој малку прозаично. Покрај мнозинското католичко население и многуте дипломати, Хрватска има и речиси 1.800 километри живописно крајбрежје, кое во летните месеци има и до 75 отсто посетители од земјите од Шенген зоната.
Прагматизам во одлуките на Брисел гледа Весна Вук Година, антрополог и професорка на Универзитетот во Марибор, која во едно интервју споменува дека проширувањето на ЕУ е посебен облик на современ колонијализам, односно „самоколонијализам“. „Во овој процес ЕУ е колонијална метропола, а анектираната држава е колонија“, вели експертката, која ова го објаснува како процес со кој „самите држави намерно ги трансформираат своите потсистеми според барањата на ЕУ, а со тоа стануваат нејзини колонии. Влезот на Хрватска во ЕУ значи трансформација на Хрватска во нејзина колонија“. За возврат, како што вели Година, државата ќе добие голем број придобивки, но на сметка на намалување на сопствената автономија.
Кој сака да ги слуша сомнежите во моментот на победничкото веење знамиња? Бизнисмените секако не, бидејќи европеизацијата носи слободен проток на луѓе и капитал, развој на туризмот и зголемен интерес за недвижности. Според Сањин Растовац од хрватската агенција „Скај некретнине“, интересот на странците за недвижности постојано се зголемува по пристапувањето на земјата во ЕУ. Уделот на странските купувачи на недвижности во Хрватска е веќе поголем од 30 отсто, а дури 50 отсто на јадранскиот брег. Сепак, благосостојбата на бизнисот не е нужно најдобра за граѓаните, предупредува Растовац: „Отворањето на границите секако дополнително ќе го зголеми интересот на странците за недвижности по должината на брегот, што може да доведе до негативни последици – особено за младите семејства, сопственоста на недвижен имот може брзо да стане невозможен сон“. Растовац додава дека политичкото немешање наскоро може да доведе до ситуации во кои уделот на странците на некои места ќе го надмине бројот на домородци.
Со повлекување на граничната контрола по должината на словенечката и унгарската морска, речна и копнена граница - заедно со укинувањето на контролата на аеродромите од 23 март - најголем пораст на интересот за недвижности се очекува пред сè во Истра и Кварнер. Досега најчести клиенти таму беа Словенците, Италијанците и Австријците. Има убедливо најмногу словенечки сопственици на недвижности, па иако процените за нивниот точен број варираат, повеќето ја надминуваат бројката од сто илјади.
„Искрено се радувам на влезот на Хрватска во Шенген зоната“, ни објасни производителката на вино Ингрид Махнич, претседателка на Здружението на лозари на словенечка „Истра“, пред вратата на својата куќа во селото Драгоњи, веднаш до Плованија, на словенечко-хрватската граница, која за половина час очекуваше поголема група гости. „Од економски аспект изгубивме многу поради границата, бидејќи луѓето видоа дека сме тешко достапни поради долгите гранични линии“, вели Махнич за практичните предности од бришењето на границата. Границата отсекогаш била нелогична појава за Истраните, растргнати меѓу Италија, Словенија и Хрватска. „Поминаа триесет и една година од независноста, а тогаш се создаде граница каква што не сме почувствувале. Тогаш не беше јасно дека ќе стане вистинска граница“, се сеќава таа. „Беше многу тешко да се разбере како да стигнеме до гробиштата, или да ги посетиме роднините, мораше да ја поминеме границата и таму да покажеме документи. Како прекуноќ да нè отсече границата од нашите роднини, пријатели, парцели, обработлива земја“, објасни производителката на вино чиј внук живее од другата страна на хрватскиот брег на реката Драгонија.
Ингрид Махнич
Поедноставеното секојдневие на жителите на Истра е секако најјасен пример за позитивните последици од проширувањето на Шенген зоната. „Луѓето овде го поздравуваат бришењето на границите бидејќи тие отсекогаш биле неприродни за домородните Истрани“, објасни колегата новинар и Словенец од Истра, Борис Шулигој. Токму во оваа мисла се крие концептот што практично ја отелотворува идејата на Роберт Шуман за обединета Европа: Истраните. Тие ја отелотворуваат идејата за наднационална Европа што не ги негира народите и нивните малцинства, туку, напротив, ги укинува вештачките граници, за луѓето да живеат заедно и во мир. „Од двете страни на границата живеат многу роднини на кои границата им оневозможувала нормални односи со членовите на своите семејства“, вели Шулигој за секојдневниот живот на Истраните и додава дека „италијанското малцинство е поделено на два или три дела.
Слично размислува и Барбара Риман, претседателката на Здружението на словенечките друштва во Хрватска, која смета дека 31-годишната граница била дамка на идентитетот на словенечкото малцинство: „Словенците во Хрватска често имаат организиран живот во две земји, бидејќи тоа е дел од нивниот идентитет. Двочасовното чекање на границата ја нарушуваше можноста за поврзување на семејствата што живеат од двете страни на границата“. Но народите се како горда река што повторно и повторно го откопува своето корито.
Мауро Бернес
„Укинувањето на границата е исклучително значајно за малцинството поделено меѓу трите земји“, резимира Мауро Бернес, новинар од риечкиот весник „Гласот на народот“ (La voce del popolo), кој го издава италијанското малцинство во Хрватска. „По 30 години, малцинството конечно се поврза, од укинувањето на границите сите ќе имаат многубројни социоекономски придобивки, и малцинствата и Хрватите и Словенците. Иако сепак ќе бидеме поделени меѓу три земји, всушност сите ќе живееме заедно во голема европска заедница“, вели тој. Бернес ненамерно се потпира на паневропските идеали на Шуман. „Ако ги оставам настрана слободата на движење, социјалните и економските предности, од денес се чувствувам послободно“, ги изрази своите размислувања и заклучи: „И физички, но уште повеќе психички“.
Тарифа за влез во Шенген зоната
Веднаш по влегувањето на Хрватска во Шенген зоната, колеги новинари од српската и босанската редакција ни рекоа дека има долги редици на излезите од нивните земји кон Хрватска. Некои чекаа повеќе од еден час. Многумина што го продолжија патувањето кон Словенија или уште подалеку се тешеа со фактот дека пред нив има една граница помалку.
Лоши вести доаѓаат за 1,4 милијарда луѓе од 63 земји во светот што не се членки на Шенген зоната, но досега им беше дозволен влез без виза. Од ноември оваа година, за влез во 30-те земји од Шенген зоната ќе биде потребно овластување за патување преку Европскиот систем за информации и овластување за патување (ETIAS). Тоа ќе биде нешто како пасош со важност до три години и со важност за државјани на Србија, Северна Македонија и Босна и Херцеговина. Влезот во земјите-членки на Шенген зоната ќе биде дозволен за пократок период, обично до 90 дена во период од 180 дена. За влез ќе треба да платите седум евра, но оние помладите од 18 и над 70 години ќе бидат ослободени од плаќање. Целта на овој систем ќе биде да се намали бројот на илегални премини преку границата и да се спречи влез на лица што би можеле да претставуваат закана за јавното здравје или безбедноста на тие земји.
