Кинески пакети помош за земјите во развој: Прво позајмуваат, а потоа помагаат

Една нова студија покажува дека Народната банка на Кина издвоила најмалку 240 милијарди долари за помош на странските должници од 2000 година. 

Во текот на една генерација, Кина стана најголемиот светски суверен кредитор за економиите во развој, како дел од притисокот за создавање деловни можности и влијанија што се одраз на проширувањето на американската економска моќ во 20 век. Сега доаѓа следното поглавје: со растечкиот список на сиромашни земји што се соочуваат со должнички проблеми, Кина ги користи своите огромни резерви на централната банка за да се етаблира како извор за кризно финансирање за спасување на некои од оние земји што ги кредитирала со години. 

Во новата студија, која дава редок поглед на тоа како Народната банка на Кина (НБК) го користи својот арсенал од 3,3 трилиони долари, група водечки економисти документираат најмалку 240 милијарди долари помош што Пекинг ја дал од 2000 година и ја насочил кон 22 земји, вклучувајќи ги и Аргентина, Пакистан и Нигерија. 

За авторите тоа претставува „нов глобален систем за прекугранично кредитирање за спасување на земјите со должнички проблеми“, кој се натпреварува со системот предводен од САД што е во сила од 1940-тите. Тоа исто така ја претвора Народната банка на Кина во влијателен заемодавец во краен случај, во време на растечко ривалство меѓу САД и Кина. 

Кина обезбеди повеќе од три четвртини од парите, или 185 милијарди долари, од 2016 до 2021 година, во време кога неколку земји со растечка економија и земји во развој се бореа со финансиски тешкотии влошени од пандемијата. Иако прецизните споредби се тешки, овие 185 милијарди долари ги надминаа 144-те милијарди долари што ги исплати Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во истиот период. (ММФ исто така издвои 650 милијарди долари за специјално зголемување на квотата за влечење во август 2021 година, по пандемијата, што земјите би можеле да ги повлечат за да ги зголемат резервите.) 

Најголем дел од помошта е ставен на располагање преку линиите за валутен договор за размена со Народната банка на Кина, кои во суштина се заеми со ниски камати меѓу централните банки. Во текот на изминатите две децении, Народната банка на Кина преговараше за договори за размена на валути со 40 земји и трговски блокови во вредност од приближно 580 милијарди, како дел од напорите да се поттикне меѓународната употреба на кинеската валута, за трговски и други комерцијални цели. 

За тоа време, студијата документира 22 земји што повлекле најмалку 170 милијарди долари врз основа на овие кредитни линии. Преостанатите 70 милијарди долари стигнаа до владите преку заеми од кинески државни банки и компании. 

Зголемувањето на кинеското кредитирање преку централната банка доаѓа од иницијативата „Појас и пат“ (БРИ, од aнг. Belt and road - BRI), која ја иницира претседателот Кси Џинпинг, притисок на меката моќ што финансираше 900 милијарди долари во инфраструктурни и други проекти низ светот. Критичарите обвинуваат дека БРИ придонела за должничките проблеми во земји како Шри Ланка и Пакистан, како и за мамурлакот на кинеските државни кредитори, кои побаруваат најголем дел од парите. 

Договорите за размена на валути станаа карактеристика на одговорот на кризата по глобалниот финансиски колапс во 2007-2008 година. Во екот на економските превирања предизвикани од пандемијата на ковид-19 во мај 2020 година, главните централни банки повлекоа речиси 450 милијарди долари од линиите за валутни договори за размена на Федералните резерви на САД (ФЕД), покажуваат податоците на Банката за меѓународни порамнувања (Bank of International Settlements). Банката на федералните резерви и четири други централни банки исто така се потпираа на постојните линии за валутен договор за размена овој месец, како дел од своите напори да го задржат протокот на долари во финансискиот систем, додека последиците од колапсот на банката „Силикон валеј“ се шират преку Атлантикот до „Кредит Суис“. Краткорочните заеми обично се враќаат во рок од неколку дена. 

Она што е различно со кинеските договори за размена на валути, се тврди во студијата објавена на 27 март, е тоа што земјите во развој ги користат линиите за други цели што не се однесуваат на зголемување на ликвидноста. Тие ги користат за да ги зајакнат девизните резерви на своите централни банки во време на криза за да избегнат намалување на рејтингот и напади на своите валути. Тие ги користат и за да помогнат во финансирањето на државните буџети. Тоа има ефект на претворање на кинеската централна банка во извор на средства во кризни ситуации или за доделување преносливи заеми, што традиционално е во надлежност на ММФ. 

Официјални лица во Народната банка на Кина одбија да коментираат за оваа статија. Говорејќи на онлајн форум во понеделникот, Џин Жонгксија, шеф на меѓународниот оддел во Народната банка на Кина, го нарече кредитирањето на Кина „само дел од големата слика“ и посочи дека проблемите со долгот на светот во развој ги влошија ФЕД и кампањите за монетарно затегнување што ги спроведуваат централните банки од богатиот свет. 

Студијата на економистите од Светската банка, истражувачки проект на лабораторијата „ЕидДата“ (AidData) на универзитетот „Вилијам и Мери“, универзитетот „Харвард“ и германскиот институт за светска економија „Кил“, доаѓа во клучен момент. Додека голем дел од вниманието на зголемените тензии меѓу САД и Кина се фокусираше на трговијата, технологијата и индустриската политика, долгот е уште една точка на триење. 

Кина традиционално одбиваше да учествува во преговорите за долгот во кои се вклучени група земји доверители или ММФ, претпочитајќи да ги раскине сопствените договори. И, наместо да го прости долгот, Пекинг обично им дава на заемопримачите повеќе време да ги вратат заемите. 

Кармен Рајнхарт, поранешна главна економистка на Светската банка и една од авторите на студијата, е критичарка на кинескиот пристап. „Ова е почеток на она што ќе биде многу долг период на долгови за овие земји, а улогата што ја игра Кина во оваа фаза е ’шутирање конзерва на улица’“, вели таа. 

Студијата откри корелација помеѓу повлекувањето на Народната банка на Кина од линиите за размена на валути на одредени земји и нивното ниво на задолженост кон Кина. Рајнхарт, која предава на универзитетот „Харвард“, вели дека се сомнева дека Пекинг индиректно ги спасува кинеските кредитори чии заеми за проекти што се дел од иницијативата „Појас и пат“ пропаднаа. 

Таа вели дека авторите на извештајот не можат да докажат дека се случува токму тоа. Но „парите може да се заменат за нешто друго“, вели Рајнхарт. „Малку е важно дали средствата на Народната банка на Кина ќе одат директно за да се исплатат кинеските кредитори. Зајакнувањето на резервите на централната банка ослободува пари за насочување кон други кризи. Федералните резерви направија нешто слично во 1980-тите за да ги заштитат американските банки што западнаа во неволја поради кредитирањето на земјите од Латинска Америка“, вели таа. 

Официјални лица во Вашингтон продолжуваат да предупредуваат дека Пекинг навлекол многу сиромашни земји во должничка замка. „Кина дојде и создаде многу долгови“, рече советникот на Белата куќа Амос Хохштајн. А сега, рече Хохштајн, од ММФ и од другите земји се бара да ги спасат земјите што ѝ должат пари на Кина. 

Она што е јасно е дека Кина забрзано игра поголема улога во пресметките што мора да ги направат земјите погодени од кризата и обезбедува алтернатива на системот што со децении го води одговорот на светот на економските вонредни состојби. Ова е важно бидејќи двете најголеми економии сѐ повеќе се борат за влијание во глобалниот финансиски и монетарен систем, кој, како што пишуваат авторите на студијата, „станува сѐ повеќе мултиполарен, помалку институционализиран и помалку транспарентен“. 

Текстот го преведе Наташа Хаџиспиркоска Стефанова