.webp){kind=icon}
Плановите за престој и добивање државјанство врз основа на инвестиции се соочуваат со зголемена контрола, па купувачите брзаат да се вклучат додека сѐ уште можат.
Еден сончев вторник, во утринските часови, во градот Грандола, кој се наоѓа на час и половина од Лисабон, Сенди Чен излезе од „Убер“ (Uber) и се подготви да посети пет куќи за кои закажа да ги разгледа тој ден. Додека Чен пешачеше по улиците на градот, кој има 14.000 жители, кучињата лаеја, а старите жители, предупредени од бучавата, излегуваа од своите домови за да видат кој е посетителот. „Ако купам куќа овде, тогаш во градот ќе има една Кинезинка “, си рече таа.
Чен, која е пензионерка со потекло од Тјенџин во северна Кина, брза да пронајде недвижност пред Португалија да ја затвори вратата за програмата што нуди пат до државјанство за странците преку престој, односно ако тие се подготвени да вложат во државата. Португалија во 2021 година ги намали ограничувањата за својата единаесетгодишна шема на златни визи за лицата што ќе вложат 350.000 евра, при што се сметаат само парите инвестирани во купен имот, и кои ќе поминуваат најмалку седум дена годишно во државата.
Потоа, пред два месеца, среде сѐ поголемото незадоволство поради растечките цени на станбените единици, португалската влада најави дека ќе ја прекине програмата штом парламентот ќе дискутира и ќе го усвои ревидираниот закон, што веројатно ќе се случи во наредните неколку седмици. Но ако Сенди Чен потпише договор и поднесе барање пред да гласаат пратениците, таа сепак ќе може да добие виза, што ќе ѝ овозможи слободно да живее и патува во Европската Унија (ЕУ).
По глобалната финансиска криза од 2008 година, Португалија и најмалку уште десет други земји од ЕУ се обидоа да ги пополнат буџетските дефицити со програмата за продавање имоти за престој. Без постоење на правила што се однесуваат на целокупната Европска Унија, условите за квалификување драматично се разликуваат: минималната инвестиција почнува од 50.000 евра во Летонија, па до Холандија, каде што минимумот е 1,2 милион евра. За возврат, инвеститорите обично живеат и работат во конкретната држава од три до пет години, а потоа им се дозволува да поднесат барање за државјанство.
Bloomberg Businessweek
ЕУ долго вршеше притисок на владите да ги укинат шемите за златни визи, тврдејќи дека се антидемократски и дека може да послужат како средство за внесување валкани пари во регионот.
„Вредностите на ЕУ не се на продажба“, рече минатата година Дидие Рејндерс, европски комесар за правосудство и заштита на потрошувачи. Сега, кога поголемиот дел земји од ЕУ повторно станаа финансиски стабилни и се соочија со сѐ поголемо внатрешно противење на таа идеја, некои од популарните мерки за подносителите на пријавите стануваат сѐ помалку добредојдени. Ирска ја затвори својата шема на 15 февруари, а Грција вели дека ќе го удвои прагот за инвестиции на 500.000 евра во неколку клучни локации, вклучувајќи ја и Атина. Со оглед на тоа што програмите во Португалија и Ирска се гасат, консултантите за имиграција велат дека дошло до пораст на интересот за Грција и Шпанија.
Тешко е да се дојде до статистички податоци низ ЕУ, но достапните докази сугерираат дека поголемиот број лица што ги користат предностите од ваквите програми доаѓаат од Кина. Во Ирска, која одобрила такви дозволи за престој во замена за инвестиции во износ од половина милион евра од купувачи со личен имот од најмалку два милиона евра, кинеските државјани сочинуваат повеќе од 90 отсто од вкупно 1.727 одобрени пријави од 2012 година. Во Грција тие претставуваат речиси 60 проценти од вкупно 12.818 лица на кои им се издадени златни визи во текот на последната деценија. Во Португалија таа бројка е речиси половина од 11.758 издадени дозволи од 2012 година. Пред инвазијата на нивната држава врз Украина минатата година, многу Руси поднесоа пријави, а бројот на Американци што бараат вакви визи порасна во последните години.
Програмите донесоа пари на пазарот на недвижности во ЕУ, и тоа околу 3,5 милијарди евра годишно од 2016 до 2019 година, според податоците од Европскиот парламент. А, во Португалија ревизијата на законот од 2015 година е осмислена да поттикне подобрување на станбениот фонд преку намалување на прагот на инвестиции за третина за подносителите на пријави што купуваат куќи на кои им е потребно реновирање. Тоа беше една од клучните причини зошто од петте разгледани куќи од Сенди Чен во Португалија, четири беа постари од 30 години.
Оваа политика во Лисабон се трансформираше во комбинација со укинувањето на контролата на закупнините и силната кампања за привлекување туристи.
Каис до Содри, некогаш мрачен кварт крај брегот, со тесни улици и јавни куќи, сега е преполн со големи хотели, хостели и апартмани за краток престој, ресторани за гурманите и луксузни бутици. По должината на главната улица, 133 години стариот пазар за риби и земјоделски производи е претворен во хала со прехранбени производи што привлекува околу четири милиони посетители годишно.
Но подмладувањето на едно лице е гентрификација на друго, а растечките цени на куќите создадоа перцепција дека богатите сопственици на златни визи ја одземаат можноста за купување од страна на домашното население. Во Лисабон просечната цена на станбените имоти тројно се зголеми од 2015 година, според интернет-страницата за недвижности „Идеалиста“ (Idealista). Во Атина просечната цена на куќите скокна за 48 проценти во последните пет години, покажуваат владините податоци. Во Даблин тие поскапеа за 130 проценти од 2012 година, велат од тамошната влада.
Растечките цени доведоа до протести преку кои демонстрантите се жалеа на програмите за златни визи, како и на гентрификацијата, наемнините на становите во стилот на „Ербиенби“ (Airbnb) и недостигот од пристапни цени. Во Лисабон стотици луѓе излегоа на улиците на 1 април, мавајќи по полицијата со камења и шишиња. Во Атина имаше непрестајни демонстрации против гентрификацијата и шпекулациите за недвижности во градските простори од 2019 година, кога владата, која се сметаше за наклонета за странските инвестиции, дојде на власт.
До реакции дојде дури и во државите што издаваат релативно мал број такви визи. Шпанија, каде што државјанство може да се добие за половина милион евра и десет години престој во државата, издала само 136 златни визи во 2022 година. Сепак, не е невообичаено да се чуе мрморење за влијанието врз нивниот пазар на недвижности.
„Лесно е некој господин да дојде, да побара дозвола за престој и да купи куќа за половина милион евра. Изгледаа речиси како колонизација“, изјави во февруари Иниго Ерехон, лидер на шпанската политичка партија Мас паис за весникот „Кадена СЕР“ (Cadena SER).
Мадрид/Извор: Depositphotos
Сепак, пазарните податоци укажуваат дека златните визи имаат слабо влијание на вредноста на имотите. Во Ирска секоја година се издаваат само неколку стотини визи, на пазарот што во 2022 година оствари 60.000 трансакции за станбени недвижности.
„Шемата имаше сосема мало влијание“, вели Ронан Лајонс, професор по економија на колеџот „Тринити“ (Trinity) во Даблин.
Недвижностите купени преку португалската програма претставуваат околу 0,3 проценти од направени 300.000 трансакции за недвижности годишно во земјата, според матичната агенција, кои се извршуваат преку посредници во прометот со недвижности.
„Тоа не е доволно за да се влијае на што било“, вели Ајрес Нето, извршен партнер во португалската канцеларија на компанијата.
Лицата што работат во рамките на овие програми велат дека секоја реакција ќе биде привремена. „Земјите низ светот веќе долго гледаат корист од привлекување стручни богати имигранти желни да финансираат нови бизниси“, вели Нури Кац, основач на компанијата „Апекс капитал“ (Apex Capital Partners), која нуди услуги за добивање државјанство по пат на вложување.
„Малку е веројатно дека ова ќе се промени. Додека може да се реформираат, нема да се укинат ваквите програми“, вели тој.
До крајот на годината Чен го стесни изборот меѓу две места во Грандола. Едното беше еднокатна зелено-бела куќа на имот со дрвја со портокали, а другото беше напуштена куќа со четири спални соби и со градина од два хектара, која беше празна најмалку половина век. Ако Португалија го продолжи грејс-периодот додека последната рунда инвеститори добијат златни визи, веројатно ќе одбере една од овие две куќи. А, ако ја пропушти таа можност, таа е оптимистка дека на крајот некаде сепак ќе добие виза.
„Кога ќе дојде следната финансиска криза и кога повторно ќе се направи хаос со јавните финансии, пак ќе се отворат програмите за златни визи и повторно ќе ни се дозволи за вложуваме“, вели таа.
Кинеските државјани сочинуваат повеќе од 90 проценти од сопствеништвото на златни визи во Ирска, 60 отсто во Грција и 50 проценти во Португалија. Програмите се популарни и меѓу Русите и Американците.
