.webp){kind=icon}
Автопатот „Братство и единство“ ги поврзуваше повеќето републики на СФРЈ, а одеше од Јесенице, преку Љубљана, Ново Место, Загреб, Славонски Брод, Винковци, Белград, Ниш и Скопје, до македонско-грчката граница. Изградбата започна по Втората светска војна, а на автопатот работеа стотици илјади младинци во летни горештини и густа прашина за Југославија да биде добро поврзана сообраќајно, бидејќи во тоа време имаше само локални и регионални патишта со лош квалитет.
Шеесет години подоцна, овој автопат, кој денес се нарекува паневропски коридор 10, повторно има функција на вмрежување на поранешните југословенски републики, но овој пат со помош само на еден софтвер.
Идејата е замислена преку иницијативата „Отворен Балкан“. Јавното претпријатие „Патишта на Србија“ изработи веб-платформа за единствена електронска наплата на патарина, која на 30 декември минатата година беше пуштена во употреба на територијата на Србија.
Depositphotos
Тој систем најпрво беше имплементиран во Србија, потоа Македонија летоска се приклучи на „Опен Балкан ЕТЦ“ (Open Balkan ETC), а наскоро тоа треба да го направи и Хрватска. Заинтересирани се и Босна и Херцеговина и Црна Гора, а можно е да се приклучи и Грција.
Со регистрирање на ТАГ-уредот на веб-сервисот за електронска наплата на патарина и со поврзување на платежна картичка, корисникот не мора да го дополнува. Тогаш автоматски се наплатува износот од регистрираната платежна картичка.
„Во техничкиот дел ние сме подготвени да се поврземе со земјите од регионот и да воспоставиме единствен електронски систем за наплата на патарина. На сите заинтересирани земји им ги доставивме условите по кои можат да пристапат до единствената веб-платформа“, вели Дарко Савиќ, помошник-директор на Секторот за наплата на патарина во „Патишта на Србија“.
Тоа ќе им овозможи на сите корисници со истиот ТАГ-уред да минуваат низ неколкуте земји што учествуваат во заедничкиот проект за поврзување на електронската наплата на патарина во регионот.
Српскиот ТАГ-уред за електронска наплата на патарина од јули може да се користи и во Македонија, а нејзините граѓани при минување низ Србија исто така можат да го користат својот уред.
Савиќ наведува дека околу 40.000 возачи ги реконфигурирале ТАГ-уредите и ја користат интегрираната наплата на патарина меѓу двете земји од „Опен Балкан ЕТЦ“. Притоа, околу 95 отсто од корисниците се од Србија, а во интегрираниот систем за наплата на патарина од август е вклучен и товарниот сообраќај.
Корисниците на електронската наплата на патарина имаат шест отсто попуст на цената на патарината што ја плаќаат преку ТАГ-уред што е поврзан со платежна картичка, за да се стимулираат да го користат овој систем. Савиќ вели дека системот за единствена електронска наплата на патарина е лесен за користење, а искуството со наплата на патарина со Македонија од претходните три месеци покажува дека системот функционира совршено.
Вклучување на Хрватска и на Црна Гора
Преговорите со Хрватска и со Црна Гора се завршени и потпишани се протоколи за соработка, а технички тимови работат на примената на системот.
„Не би најавувал и лицитирал со датуми. Хрватскиот програмерски тим интензивно работи со нашите програмери. Она што нѐ кочи во моментов е тоа што тие треба да направат одредени промени во нивниот систем за наплата. Бидејќи Хрватска е членка на Европската Унија, таа подлежи на строга примена на Законот за јавни набавки“, објаснува Савиќ.
Хрватска не е потписничка на иницијативата „Отворен Балкан“ и не може да биде приклучена на софтверското решение „Опен Балкан ЕТЦ“, туку ќе биде дел од системот „Тул4ол“ (Toll4All), на кој ќе бидат поврзани сите земји што не се потписнички на иницијативата, но како и Србија имаат затворен систем за наплата на патарина по поминати километри.
Хрватска има систем сличен на некои земји. Со влегувањето во самиот шпиц на годинешната туристичка сезона, корисниците на уредите Телепас (Telepass) од Италија, Франција и другите земји во кои се користи овој модел на наплата можеа непречено, без запирање и без купување посебен уред, да поминат низ наплатните рампи на делниците од автопатиштата со кои стопанисува „Хрватски автопатишта“.
Целта е да се забрза протокот на луѓе по автопатиштата во Хрватска. Ова е особено важно ако се земе предвид дека Хрватска е првенствено автомобилска дестинација, бидејќи најголемиот дел туристи ја посетуваат со автомобил. Минатата година имале вкупно околу 17,8 милиони пристигнувања на туристи, од кои над 15,3 милиони биле странци.
Во Хрватска минатата година се забележани над 186.000 пристигнувања на туристи од Србија, а според националната статистика тие оствариле речиси 822.000 ноќевања.
Слободан Аќимовиќ, професор на Економскиот факултет во Белград, кој предава сообраќајна економија и логистика, потврдува дека овој начин на единствена наплата на патарините го забрзува протокот на патници и стоки.
„Во Хрватска има големи задржувања на наплатните рампи. На наплатната рампа Лучко кон Риека во текот на летната сезона често се прави поголем метеж отколку на границата. Новиот систем за наплата на патарините ќе биде многу поефикасен затоа што без проблем ќе поминуваме низ наплатните рампи“, смета Аќимовиќ.
Според неговото мислење, тоа е техничко-финансиско прашање што лесно може да се реши со малку добра волја. „Тоа можеме да го видиме на примерот со Македонија, каде што функционира многу добро, а секој што летоска патуваше на море во Грција можеше и сам да се увери во тоа“, додава Аќимовиќ.
„Само се прашувам зошто досега не е направено ова и како никој не се сетил порано на тоа“, вели професорот од Економскиот факултет.
Учество во системот му беше понудено и на словенечкиот оператор на автопатската мрежа „Дарс“, но немаше понатамошен разговор за конкретизирање на приклучокот. Како што ни објаснија во „Дарс“, тие не спроведуваат никакви активности поврзани со тоа. Во Словенија за камионите веќе важи електронскиот систем за наплата на патарина во слободен проток, според кој патарината се пресметува според поминатото растојание, додека за патничките возила се применува системот на електронска вињета, кој се пресметува според периодот на користење на автопатиштата.
Поголема контрола
„Со воведувањето ваков електронски систем за наплата на патарини, кога сѐ ќе се дигитализира, ќе се зголеми контролата на наплатата“, вели професорот Аќимовиќ. „Најмногу губат оние што сакаат да се ’снаоѓаат’“.
Савиќ го потврдува тоа. Тој вели дека „Патишта на Србија“ има 100 отсто наплата, а соседните земји Унгарија и Бугарија, кои имаат сателитски систем за наплата на патарина, имаат од 85 до 90 отсто. Инаку, еден отсто од ненаплатената патарина претставува загуба од три милиони евра за државата.
„Покрај тоа што се поминува побрзо низ наплатните рампи, придобивките се многубројни. Тоа значи помалку пари во готовина во оптек, помалку наплатувачи, помалку бројачи и, на крајот, помалку издвојувања за плати за работниците“, вели Савиќ.
Тој потсети дека во 2012 година, кога во Србија бил воведен електронскиот систем за наплата на патарина, имало околу 2.000 корисници на ТАГ-уредите, а денес има повеќе од 740.000 активни корисници, а српскиот систем за наплата на патарина е еден од најразвиените во Европа.
Годинава се очекува српските автопатишта да ги користат 74 милиони возила, а просечниот годишен раст изнесува околу 7,5 отсто.
