.webp){kind=icon}
Џејми Димон ги споделува вашите грижи. „Ова можеби се најопасните времиња во последните децении“, изјави неодамна извршниот директор на „ЏП Морган“. Претседателот на Светската банка, Аџеј Банга, го нарекува тоа „опасна пресвртница“ за глобалната економија. Лари Финк, извршен директор на инвестициската компанија „Блекрок“, предвидува дека иднината ќе биде „помалку надежна и многу пострашна“. Она што ги загрижува, како и сè поголемиот број лидери во деловниот, финансискиот и владиниот сектор во светот, може да се сумира во еден збор: геополитика.
Заврши ерата на релативна стабилност, која историчарите ја нарекуваат пакс американа (pax americana - период на релативен мир предизвикан од глобалната доминација), односно 75 години економска, воена и културна доминација на САД по Втората светска војна. Нејзиното место го зазеде мултиполарната и фундаментално кревка трка за моќ и влијание врз трговијата, технологијата и територијата. Оваа нова ера се карактеризира со она што германскиот канцелар Олаф Шолц го нарекува „цајтенвенде“ (Cajtenvende) – „епохална тектонска промена“ што води до обнова на фашизмот, авторитаризмот и империјализмот, при што глобализацијата го губи теренот.
Марк Вајсман, претседател на пензискиот одбор на „Алберта“ од 160 милијарди канадски долари (108 милијарди евра), рече дека светот се соочува со „нова парадигма чии резултати не можат да се предвидат“. Тоа не се само конфликтите во Украина и на Блискиот Исток, туку и граѓанските војни, бунтови и државни удари во десетици земји во Африка, Азија и во Јужна Америка, како и сè почестите и поскапи климатски катастрофи, масовните миграции на милиони бегалци и заканата од нови пандемии.
Станбена зграда тешко оштетена од руски воздушни напади во Ирпин, Украина, на 7 јули 2023 година./ Јае Ц. Хонг/АП
На тоа можеме да ги додадеме долгорочната инфлација, застрашувачкиот потенцијал на вештачката интелигенција, падот на довербата во западната демократија и политичката парализа во Вашингтон, како и реалната можност за војна за контрола на Тајван. „Ова е убедливо најтешката и најсложена инвестициска средина во последните 30 години - многу посложена од глобалната финансиска криза“, рече Вајсман.
Но, и покрај борбите во Источна Европа, тензиите во индопацифичкиот регион и израелските напади со тенкови врз упориштата на Хамас, дискусиите во финансиските кругови сè уште главно се вртат околу бескрајните застарени шпекулации за инфлацијата и монетарната политика. Можеби едноставно наоѓаме утеха во предвидливоста. Економистот може со разумна точност да предвиди како зголемувањето на каматните стапки од 25 базични поени ќе влијае на сè, од растот на вработеноста до фабричкото производство. Финансиски аналитичар може да го пресмета влијанието врз заработката по акција од колективниот договор помеѓу „Форд мотор“ и синдикатот на работниците во автомобилската индустрија само со неколку кликнувања на табела. Во двата случаја, опсегот на можни исходи е ограничен.
Она што го прави геополитичкиот ризик толку фрустрирачки е фактот што тој не може да се моделира. Променливите се мешавина на Рамсфелд од познати вредности, како што се кинеската фрустрација поради наметнатите ограничувања од САД за извозот на напредна полупроводничка технологија, како што е прашањето каде и кога руската војска ќе користи тактичко нуклеарно оружје против Украина. Можностите се бескрајни. Не велиме дека одлуките на американскиот централен банкарски систем не се важни, но кому му е грижа за цената на парите ако одеднаш се најдеме во трета светска војна?
Извршните директори низ светот почнуваат да се соочуваат со нова реалност. На неодамнешната конференција со акционерите, Бен Смит од „Ер Франс“ зборуваше за „зголемена внимателност, строга контрола на трошоците и поголема оперативна ефикасност за заштита на нашата маржа“ поради „акутни геополитички тензии“. „Порше“, „Вирпул“, „Интел“, „Мастеркард“, „Јапан тобако“, „Бакер“, се само некои од компаниите што ја наведуваат геополитиката како фактор што влијаел на нивниот бизнис во третиот квартал или кој влијае на нивната верба во иднината. За други, како што е американскиот производител на оружје „Нортроп Груман“, глобалната нестабилност е клучот за деловниот успех. „Го гледаме тоа во сигналите за побарувачка“, рече извршната директорка на компанијата Кети Ворден.
Oд Газа, Хамас истрела ракети врз Израел на 8 октомври 2023 година./Фатима Шбаир/AП
Затоа, не е чудно што експертите за меѓународни односи се на висока цена. Ричард Хас, поранешен американски дипломат што 20 години беше на чело на Советот за меѓународни односи во Њујорк, од септември е висок советник во инвестициската банка „Центервју партнерс“ (Centerview Partners), каде што, според зборовите на коосновачот Блер Ефрон, им помага на клиентите со „геополитички ризици и можности“. Инвестициската компанија „Голдман Сакс груп“ го основа глобалниот институт „Голдман Сакс“ во септември, кој дава совети за „пресекот на геополитиката, технологијата и глобалните пазари“. Кога во хумористичната емисија „Дејли шоу“ требаше некој да објасни зошто Хамас го нападна Израел, тие го избраа најгласниот и најплоден експерт за политички ризик Иан Бремер, претседател на консултантската корпорација „Евроазија груп“.
Меѓутоа, како што докажа Бремер во таа емисија, последователните објаснувања можат само да ја згаснат човековата жед за знаење, но не постигнуваат многу - колку и да се логични и убедливи. Дали има смисла во ретроспектива дека целта на Хамас беше да ја поткопа мировната иницијатива меѓу Саудиска Арабија и Израел? Секако. Дали сега е очигледно дека неколкумесечните смирености во Газа успешно го потиснаа Израел во лажно чувство на сигурност? Секако. Сепак, нападот беше целосно изненадување. Никој не го предвиде.
Какви шокови следуваат допрва? Којзнае.
Глобалната моќ не е дисперзирана до сегашниот обем од почетокот на 20 век. Покрај САД, Кина, Европската Унија и Русија, Бразил, Индија, Северна Кореја, Пакистан, Турција и земјите од Персискиот Залив, т.е. Саудиска Арабија, Обединетите Арапски Емирати и Катар имаат одредена контрола врз некоја комбинација на воени, економски, сајбер, енергетски и клучни еколошки ресурси. Вештачката интелигенција и квантното пресметување наскоро повторно ќе ја разнишаат таа рамнотежа.
Мохамед Салем/Ројтерс
Светот, се разбира, досега надмина многу кризи и неволји - висината на непријателствата за време на Студената војна, епидемијата на сида, порастот на исламскиот тероризам, големата финансиска криза и пандемијата на болеста ковид се само неколку од нив. „Разликата е во тоа што сега се занимаваме со некоја верзија на сето тоа во исто време“, рече Вајсман.
Но, колку долго ќе трае соживотот меѓу просперитетот и нестабилноста? Во истражувањето на КПМГ, извршните директори ги избраа геополитиката и политичката несигурност како најголем ризик за економскиот раст во следните три години. Во 2022 година тој ризик беше само на седмото место, надминувајќи сè, од неуспешната технологија до пропустите во синџирот на снабдување. Сепак, истите 1.325 корпоративни лидери исто така рекоа дека веруваат во растот на глобалната економија во иднина, наместо во стагнација.
Некои инвеститори почнуваат да профитираат од падот на акциите преку т.н. кратка продажба, односно продажба на позајмени акции по повисока цена и подоцна нивно купување по пониска цена, како и купување државни обврзници и концентрирање средства во американски долари. Можеби ќе помине добро. Но, историјата на финансиските пазари е полна со приказни за богатства потрошени за ублажување на ризиците за катастрофи што на крајот не се случија. Ако има некаква поука од ова, тоа е дека не треба да се биде премногу самоуверен.
Банга, претседател на Светската банка, изјави дека „ризиците имаат тенденција да се движат. Треба да внимаваме да не се фиксираме на еден ризик и да ги игнорираме сите други“.
