Светот е сè позадолжен и поподелен

Сè пооптимистичката економска приказна за 2024 година е приказна за светот што се движи кон меко приземјување. За жал, истиот тој свет станува сè поопасен, поделен, оптоварен, со сè помала еднаквост.

Причините за краткорочниот оптимизам се јасни. Отпорната американска економија ги спротивстави очекувањата дека бранот на зголемувања на каматните стапки на Федералните резерви ќе предизвика рецесија. Велика Британија, која на крајот на минатата година влезе во рецесија, повторно бележи раст, а германскиот индустриски сектор покажува знаци на закрепнување. Дури и во Кина, која е зафатена со долгови, домашните туристи потрошија повеќе на патувања за време на лунарниот новогодишен одмор отколку во 2019 година, за првпат по пандемијата, а домашните фабрики брмчат малку погласно.

Тој оптимистички наратив се одрази и во очекуваните ажурирани прогнози за раст за повеќето големи економии дадени од Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) во Вашингтон. ММФ сега очекува светската економија да порасне за 3,2 отсто во 2024 година, исто како и прогнозираните 3,2 отсто на крајот на 2023 година.

Но ако погледнеме подалеку од колективното олеснување дека кампањата на централните банки за ограничување на инфлацијата не бара повеќе трошоци, ќе видиме дека ситуацијата не е толку охрабрувачка. Она што се крие под површината е свет преполн со политички и геополитички ризици, нагласени со ескалацијата на тензиите меѓу Израел и Иран - со економски последици што им се закануваат на сите.

Карлос Куерпо, кој ја презеде функцијата шпански министер за економија во декември, смета дека ситуацијата не е толку розова за светската економија, која сега тргнува на голема „реконфигурација“ поттикната од геополитиката и технолошките промени. „Шпанската економија излезе од пандемијата во добра форма и почна да ги решава долгорочните структурни проблеми“, вели тој. Но работите надвор од нејзините граници изгледаат многу понеизвесно. „На краток рок, јас сум пооптимист за Шпанија во споредба со она што се случува во светот, па дури и на ниво на ЕУ, тоа е сигурно“, вели тој.

Она што ги загрижува претставниците како Куерпо е дека реконфигурацијата на глобалната економија, додека земјите се организираат во геополитички блокови и се снаоѓаат со технолошките предизвици како што е вештачката интелигенција, се заканува да го забави севкупниот раст, со придобивки концентрирани на неколку победници од богатиот свет. Во петте години пред пандемијата, глобалниот раст во просек изнесуваше респектабилни 3,4 проценти. Сепак, ММФ сега предупредува дека стапката на експанзија во следните пет години веројатно ќе биде најслаба во повеќе од три децении.

Во светлината на оружените и трговските војни, деловните лидери и инвеститорите се соочуваат со крајот на ерата во која ниските трговски бариери и појавата на нова средна класа во економиите во развој ги поттикнаа одлуките за инвестирање. Сега тие размислуваат за иднина каде што и производството и продажбата ќе можат да доаѓаат од поблиски пазари. Сиромашните земји се погодени од шокови од климатските промени, големи долгови што ги намалуваат државните трошоци и остриот пораст на цените на храната, делумно предизвикани од војната во Украина. Оваа комбинација поттикнува миграциски бран што ја тресе политиката во побогатите земји.

Глобалната економија „во моментов е на еден вид идеално место, но не многу солидно“, вели Морис Обстфелд. Поранешниот главен економист во ММФ и советник на американскиот претседател Барак Обама, сега е во институтот за меѓународна економија „Петерсон“. Меѓу работите што го загрижуваат Обстфелд, покрај климатските промени, војните и ширењето на геополитичките поделби, е и дали новите технолошки револуции, како што е вештачката интелигенција, ќе ги зголемат меурите на средствата, кои на крајот ќе пукнат.

Дури и на Волстрит, каде што ентузијазмот за трансформативните можности на вештачката интелигенција го подигна S&P 500 за повеќе од осум проценти од почетокот на годината, некои економисти се претпазливи за пошироката слика. Аналитичарите на Ситигруп предвидуваат анемичен раст на глобалната економија од 2,1 отсто годинава и остануваат песимисти за тешкотиите што претстојат поради продолжениот период на високи каматни стапки. Економистите на ХСБЦ (HSBC) забележуваат дека има зголемување на светската трговија, но предупредуваат дека „сето тоа се случува во заднината на геополитичките конфликти и тензии, кои можат да значат дополнителни изненадувања“. Изгледите за нафта од 100 долари (93 евра) за барел повторно се наѕираат, а „Блумберг економикс“ предвидува дека отворената војна меѓу Израел и Иран ќе го втурне светот во рецесија.

Загрижувачко тврдење што кружи на меѓународните собири како оној во Вашингтон е дека пандемијата донесе предвремен крај на повеќедецениската ера на економска конвергенција, кога јазот меѓу богатите и сиромашните земји се намалуваше. Во светот во 2022 година 712 милиони луѓе живееле во екстремна сиромаштија - заработувале помалку од 2,15 долари (две евра) дневно, што е за 23 милиони повеќе од 2019 година, покажуваат податоците на Светската банка.

Економистот Бранко Милановиќ, поранешен функционер на Светската банка /Bloomberg

Извршната директорка на ММФ, Кристалина Георгиева, во разговор со вработените и членовите на одборот на фондот на 3 април рече дека комбинираниот бруто-домашен производ на 69-те земји во категоријата земји со ниски приходи сега е за 10 отсто помал отколку што ќе беше ако не беше пандемија и дека нивните економии се запрени од трошоците за сервисирање на долгот што ги голтаат државните буџети. „Со оглед на тоа што растот е бавен, нивните шанси да го достигнат се всушност полоши“, рече Георгиева. „Имате земји што навистина се соочуваат со живот или смрт, економски и социјални тешкотии“.

Економистот Бранко Милановиќ, поранешен функционер на Светската банка и експерт за глобална нееднаквост, вели дека е рано да се заклучи дека конвергенцијата е завршена. „Сепак, стана многу потешко да се намали јазот меѓу напредните и економиите во развој“, вели тој. Подемот на Кина беше причина за голем број успеси на тоа поле во изминатите 30-40 години. „Сега кога Кина е во категоријата земји со висок среден приход, континуираното подобрување на животниот стандард таму ја зголемува нееднаквоста низ светот“, вели Милановиќ.

За да бидеме оптимисти за моменталната состојба на глобалната економија, вели тој, неопходно е да се верува дека војните во Газа и во Украина се при крај, дека САД и Кина ги оставиле тензиите зад себе и дека Русија ќе стане помалку агресивна на светската сцена. Секоја од овие претпоставки би била „херојска“, вели Милановиќ.

Ако ништо друго, индикаторите сугерираат дека се подготвуваат нови трговски војни. Пекинг ги користи сите расположливи средства за да ги поддржи производството и извозот на електрични возила и соларни панели и да ги достигне водечките технологии за полупроводници. Тоа предизвикува вознемиреност во САД и другите индустријализирани земји, кои инвестираат милијарди долари во програми насочени кон намалување на нивната зависност од Кина.

„Кина е преголема за да постигне брз раст преку извозот“, предупреди американската министерка за финансии Џенет Јелен за време на неодамнешната посета на земјата. „Ако политиките се фокусираат само на создавање понуда, а не на создавање побарувачка, ќе има глобално прелевање“. Барем во јавноста, Јелен се воздржуваше од закани дека ќе поттикне промена во однесувањето во Кина. Доколку Доналд Трамп се врати во Белата куќа, следниот министер за финансии можеби нема да биде толку љубезен. Поранешниот претседател ја изнесе идејата за воведување тарифи од 60 отсто за кинески стоки, што би било доволно за ефикасно ставање крај на билатералната трговија, според пресметките дадени од „Блумберг економикс“.

Европската Унија започна истрага за кинескиот извоз на електрични возила, иако тамошните политичари продолжуваат да се противат на напорите на администрацијата на Бајден да го зголеми американското производство на плагин-автомобили. Во Вашингтон исто така постои загриженост дека кинеските производители на автомобили и други производители отвораат фабрики во Мексико како начин да ги заобиколат американските бариери за кинеските производи.

Есвар Прасад, трговски експерт од универзитетот „Корнел“ и институтот  „Брукингс“/Bloomberg

Индустриските политики делумно мотивирани од зголемениот скептицизам за придобивките од глобализацијата се зафатени во богатите земји, а тоа веројатно ќе влијае на сиромашните земји, од кои многу имаа голема корист од проширувањето на прекуграничните синџири на снабдување. Субвенциите од богатиот свет за поттикнување на инвестициите дома може да значат помалку инвестиции во супсахарска Африка и други места, со надеж дека ќе привлечат производство и раст. „Посиромашните и помалку развиените земји би можеле да бидат лишени од придобивките од глобализацијата бидејќи големите економии се свртуваат кон себе и додека трговските и финансиските текови се фрагментираат и паѓаат во согласност со продлабочувањето на геополитичките јазови“, рече Есвар Прасад, трговски експерт од универзитетот „Корнел“ и институтот „Брукингс“. 

Една од главните сили што ја поттикнуваат имиграцијата во Европа и САД е зголемениот јаз меѓу економските услови во делови од супсахарска Африка, Централна Америка и Азија и оние во најбогатите економии во светот. „За сиромашните луѓе низ светот, тоа е сè потешко и потешко. Тоа ќе доведе до имиграција, што ќе предизвика социјални немири“, им изјави на новинарите ирачкиот вицепремиер Фуад Хусеин за време на посетата на Вашингтон на 26 март.

Друга грижа за владите, компаниите и инвеститорите: ова требаше да биде година на намалување на каматните стапки. Наместо тоа, некои централни банки во напредните економии преземаат повнимателен пристап во светлината на извештаите што покажуваат долготрајни ценовни притисоци. На пример, неодамнешниот пораст на инфлацијата во САД доведе некои претставници на Федералните резерви да сугерираат дека може да чекаат до следната година за да ги намалат стапките.

Воздржувањето од централните банки ќе има последици за светот обременет со долгови. Според ММФ, некои земји со ниски приходи трошат 13 отсто од својот БДП на трошоци за сервисирање на долгот, или четири пати повеќе од уделот во БДП (3,1 отсто) што ќе оди на камата на долгот на американската сојузна влада годинава. Обединетите нации проценуваат дека 3,3 милијарди луѓе живеат во земји каде што владите трошат повеќе за камати отколку за образование или здравство.

Харолд Џејмс, историчар на универзитетот „Принстон“/Bloomberg

Долгот постојано се трупа. Организацијата за економска соработка и развој предвидува дека вкупниот државен долг, издаден само од нејзините 38 богати земји членки, ќе порасне за два трилиони долари (1,86 трилион евра) годинава, на рекордна вкупна вредност од 56 трилиони долари (52,2 трилиони евра). „Сè уште се влечеме мислејќи дека сè е бесплатно и дека можеме да правиме сè во исто време, а сè уште не сме свесни дека ќе треба да направиме некои компромиси“, вели Харолд Џејмс, историчар на универзитетот „Принстон“.

Неодамнешниот извештај на ММФ тврди дека појавата на т.н. поврзувањето на економиите како Мексико, Мароко и Виетнам, кои дејствуваат како врски меѓу суперсилите, донесе одредена отпорност на трговските мрежи. Во Студената војна во 20 век, неврзаните земји се занимаваа само со сопствената работа. Во верзијата во 21 век, тие се со поголема веројатност да арбитрираат за геополитиката за економска предност и да ги поврзат блоковите заедно, открија истражувачите на ММФ.

Шпанскиот министер Куерпо вели дека дури и светот што се реорганизира во блокови може да продолжи да тргува и инвестира, сè додека земјите како неговата ја избегнуваат мамката на „поедноставените протекционистички перспективи“. Тој сака да ги прошири врските со Латинска Америка и конечно да склучи трговски договор на ЕУ со земјите од блокот Меркосур, предводен од Аргентина и Бразил. „Мораме да дејствуваме многу стратегиски во однос на позиционирањето како земја или како континент“.

Сепак, наоѓањето нова рамнотежа може да биде невозможно доколку владите дополнително го поддржат економскиот национализам. Со оглед на тоа што Трамп води на анкетите пред претседателските избори во САД, а другите популисти добиваат сила во Европа, иднината изгледа понеизвесно и потенцијално хаотична и не им дава надеж на оние што сакаат светски мир. „Сегашната геополитика во комбинација со ужасната политичка ситуација во САД има навистина застрашувачки потенцијал“, вели Ен Кругер, поранешна главна економистка во Светската банка, која сега е на универзитетот „Џон Хопкинс“.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар