Жедта за бакшиш ги скара келнерите, даночниците и гостите

По неуспешните обиди да се вработи во струката по завршувањето на студиите на Факултетот за политички науки во Белград, дваесет и тригодишниот Драган нашол привремено решение во угостителството. Но, како што вели, тоа привремено решение му се засладило, бидејќи како келнер во популарните белградски ресторани и кафулиња успева да заработи значително повеќе отколку како практикант по политички науки. Но не поради големата плата, туку поради можноста, како што вели, „да се убие од бакшиши“.

„Во добрите месеци успевам да добијам сума двојно поголема од мојата официјална плата, која е нешто повеќе од 500 евра“, вели Драган, кој сака неговото презиме да остане анонимно затоа што „даночните инспектори тргнаа во лов на бакшишот“ и не би сакал да ја изгуби работата во еден луксузен белградски ресторан. „Но мора да кажам дека не е така секој месец, бидејќи има и сушни месеци, кога дневниот бакшиш едвај ми ги покрива цигарите и појадокот во пекарница. И, се разбира, не би имал добар бакшиш ако работам во некое зафрлено кафуле“.

Според него, ако келнерите во Србија навистина треба да плаќаат 20 отсто данок на бакшишот, тоа само ќе ги натера повеќето од нив да заминат во странство барем на сезонска работа.

„Ако навистина ни го земат бакшишот, тогаш за мене и за многу други келнери е поисплатливо барем сезонски да одиме во Хрватска или во Словенија. Во текот на летото таму можам да добијам сместување и храна, пристојна плата и добар бакшиш од странските туристи. Плус, ќе имам можност да се капам во море“, вели Драган и додава дека некои негови колеги веќе активно бараат ангажмани на море, меѓу другото, и поради „ловот на бакшиш“.

Едноставно, сумата на пари што луѓето доброволно ја додаваат на цената на одредена услуга како израз на задоволство и награда за трудот стана голема тема низ Европа. Без разлика дали се користи турскиот збор бакшиш, италијанскиот манча, германскиот тринкгелд, англискиот тип или зборот од словенско потекло напојница, т.е. напитнина, жедта за тоа никогаш не била поголема. И тоа не само жедта на келнерите, фризерите или таксистите туку и на сопствениците на ресторани, даночните инспектори, ИТ-програмерите на апликации за безготовинско плаќање, па дури и на гостите.

Во последниве години од Скандинавија до регионот Адрија се разгоре расправа за тоа дали државата има право да го оданочува бакшишот, дали бакшишот е исто што и надоместокот за услуга (service charge) изразен на фискалната сметка, како и дали угостителите можат да принудат гостин да даде бакшиш при плаќање со банкарска картичка.

Од картички и апликации до провизии и даноци

Токму значителниот пораст на безготовинските плаќања по пандемијата доведе до тоа келнерите да добиваат сѐ помал бакшиш во готовина, па со тоа не можат да го одбегнат традиционалното избегнување да ги пријават тие пари кај даночните власти како приход. Во повеќето европски земји, па и во регионот Адрија, тој дополнителен приход генерално се смета како дел од заработката, па затоа би требало да се плаќа данок на него, а во многу земји и придонеси за пензиско и здравствено осигурување. Дури и во земјите во кои не беше јасно на која даночна стапка подлежи бакшишот, дојде до своевидно појаснување токму поради безготовинското плаќање.

„Неверојатно е како ловот на бакшишот во многу земји започна речиси во исто време“, изјави за „Блумберг бизнисвик Адрија“ Милан Трбојевиќ, даночен советник и основач на сметководствената агенција „Књишки мољац“.

Тој посочува дека во Србија една компанија за развој на апликации за безготовинско плаќање услуги и бакшиш во угостителството побарала мислење од ресорното министерство за оданочувањето на бакшишите и дека дури тогаш Министерството за финансии објавило во својот билтен дека бакшишите се класифицирани во категоријата други приходи и дека, според Законот за персонален данок на доход, се оданочуваат со стапка од 20 отсто. Кога на тоа ќе се додаде фактот дека компанијата, чија е апликацијата, наплаќа за своите услуги провизија од 15 проценти од износот на бакшишот, овој дигитален бакшиш за угостителите станува значително намален.

„Но проблемот дури и не е само во тоа што ви земаат толку многу пари туку и во тоа што, според правилата, компанијата што ја води апликацијата треба да потпише некаков договор со келнерите. А српскиот закон за работни односи пропишува дека тоа мора да биде на хартија“, посочува Трбојевиќ и додава дека тоа би значело дека компанијата чија е апликацијата мора да вработи дополнителен персонал што ќе ја води администрацијата за неколку стотици келнери. „Верувам дека и во министерството знаат дека тоа е неприменливо, но не можеле да донесат поинакво мислење бидејќи законот пропишува правила за приходите ’од сите извори’, а тоа важи и за бакшишот“.

Bloomberg Businessweek Adria

Овој сметководител истакнува дека не е чудно што многу келнери потоа се обидуваат да ги избегнат данокот и провизијата така што гостинот ги плаќа вкупниот износ на услугата и бакшишот со безготовинска картичка, а тие потоа износот на бакшишот го земаат од пазарот во готовина и така на крајот сметководствено сѐ е во ред.

Меѓутоа таквите угостители во Србија ризикуваат многу потешки казни од даночните инспектори, кои доколку најдат вишок во касата, можат да изречат парична казна, па дури и да го затворат ресторанот или кафулето.

„Кога даночните инспектори контролираат, секогаш наоѓаат вишок пари во џебовите на келнерите, бидејќи под каса сега се подразбираат сите пари што ги има во џебовите на келнерите, во паричниците и во фиоките во ресторанот“, истакнува за „Блумберг бизнисвик Адрија“ Георги Генов, претседател на деловното здружение на хотелско-угостителската индустрија ХОРЕС (HORES), додавајќи дека зачестеноста на овие казни практично зависи само од тоа колку често инспекцијата почнува да контролира. „Поради тоа ние уште од 2018 година предлагаме законски јасно да се регулира бакшишот. За жал, сè уште нема волја од Владата на Србија да го реши овој проблем. Ние повторно ќе бараме да го прифатат нашиот предлог“.

Во изминатите години низ јавноста кружеа неколку предлози, меѓу кои беше и тоа да се ограничи данокот на бакшиш така што бакшишот ќе биде ослободен од данок доколку е до 10 проценти од вредноста на услугата, како и да се евидентира на фискалната сметка. Според Генов, целиот приход од бакшишот над законски ослободениот лимит ќе се оданочува како и другите приходи за да се избегне ризикот од злоупотреба.

„Нашето барање е сѐ да се реши како во Хрватска, каде што е утврден годишен неоданочлив лимит на приходот од бакшиш по вработен. А апликацијата не е такво системско решение, туку повеќе е алатка со која може безготовински да се наплати бакшиш“, вели Генов и додава дека кај апликацијата е спорно и ако бакшишот оди директно на сметката на келнерот, бидејќи се поставува прашањето „каде се другите, со оглед на тоа што за квалитетот на дадената услуга се заслужни и работниците во кујна, шанкерите и други“.

Нови правила во Хрватска

И од Здружението на келнери и шанкери на Србија посочуваат дека нивното барање е да се реши прашањето за бакшишот, како и дека „20 проценти од данокот е многу“.

„Регулирањето на бакшишот е единствениот начин да ги зачуваме работниците. Во спротивно, сите ќе си заминат“, велат од здружението.

Нивните колеги од Хрватското здружение на келнери и шанкери со години го бараат истото тоа од властите и конечно минатата година беше постигнато решение, со што Хрватска стана првата земја во регионот Адрија што воведе посебен даночен третман за бакшишот и неоданочливиот износ.

До 1 јануари годинава приходот од бакшишот во Хрватска се третираше исто како во Словенија, Македонија или Босна и Херцеговина. Ако бакшишот се плаќаше безготовински, тогаш на него не се плаќаше данок на додадена вредност (ДДВ), туку се оданочуваше како плата, што значи дека на него се плаќаа данок на доход и придонеси за пензиско и здравствено осигурување. Со други зборови, за бакшиш од 10 евра келнерите добива само четири евра на својата сметка. Од друга страна, бакшишот даден во готово завршуваше во џебовите на келнерот, без државата да ги вмеша своите прсти.

Даночната реформа, која стапи во сила годинава, овозможи не само за келнерите туку и за фризерите, козметичарите, возачите и сите други професии во кои се добива бакшиш во готово или безготовински годишниот бакшиш во вкупна вредност до 3.360 евра да биде ослободен од данок. На сите бакшиши над тој годишен износ се плаќа данок на доход од 20 отсто, но не се плаќаат придонеси за пензиско и здравствено осигурување.

Според новите правила, угостителите во Хрватска мора бакшишот добиен во готово да го фискализираат во рок од 48 часа од издавањето на првичната сметка така што ќе го пријават преку електронски уред за плаќање, приложувајќи ја фискалната сметка. Оваа бирократија предизвикува тешкотии, иако и угостителите генерално ја поздравуваат оваа даночна реформа.

„Со оглед на тоа што евиденцијата се врши веднаш по издавањето на сметката, за објектите во кои често има зголемен промет во вечерните часови, ова претставува голем предизвик“, вели Јелена Табак, претседателка на Здружението на угостителски дејности на Хрватската стопанска комора (ХГК), која заедно со здруженијата инсистираше на системско решение за бакшишот.

Јелена Табак, претседателка на Здружението на угостителски дејности во ХГК/HGK

Првите податоци на хрватската даночна управа покажуваат дека новиот систем сѐ уште не е заживеан. Имено, објавено е дека во првите три месеци за платени сметки во ресторани и кафулиња се евидентирани само помалку од еден отсто фискализирани бакшиши. Познавачите на состојбите истакнуваат дека тоа е неверојатно малку и дека очигледно келнерите и угостителите не ги пријавиле сите бакшиши.

Шанкерите и сопствениците на угостителските објекти избегнуваат јавно да го коментираат овој податок, но во неофицијални разговори посочуваат на преголемите банкарски провизии за плаќање со картички, како и дека неоданочливиот годишен лимит од 3.360 евра по вработен е пренизок за, на пример, рестораните на Страдун во Дубровник, каде што келнерите сигурно ќе ја надминат таа граница уште на средината на летото.

И додека се наметнува прашањето дали инспекторите ќе тргнат во масовен лов на келнерите и нивните нефискализирани бакшиши, Табак истакнува дека безготовинското наплаќање бакшиш носи многу новини и бара приспособувања и навикнување.

„За жал, денес сѐ уште има ресторани во кои се избегнува плаќањето со картички. Причините се разновидни, од лоши интернет-врски, преку неповолни провизии, па до тоа што досега не можеле да добијат бакшиш“, забележува Табак и додава дека ова здружение планира кампања за предностите и механизмите на безготовинското давање бакшиш, но и разговори со банките и компаниите за картички во обид да се намали делот од провизијата за наплата на бакшишот. „Сакаме на сите во секторот да им го олесниме спроведувањето и не сакаме да се повтори неодамнешниот пример од Романија, каде што воведувањето бакшиш преку плаќање со картички, без никаква едукација, резултираше со одбивање воопшто да се спроведат такви трансакции“.

 

А како е во Романија, Бугарија, Италија...

Во земјите околу регионот Адрија властите со години имаат цел да го подобрат полнењето на државната каса преку оданочување на бакшишот. Во Романија првпат се разговараше за тоа на почетокот на 2015 година, кога владата усвои итна уредба со која компаниите беа принудени да го регистрираат бакшишот во посебна фискална сметка и да плаќаат данок од 16 отсто за него. Но само неколку недели подоцна, владата ја укина мерката, меѓу другото, поради неподготвеноста на даночната управа да ги контролира тие приходи.

Четири години подоцна, владата во Букурешт повторно планираше да воведе посебен данок на бакшиш од 10 отсто наместо секој бакшиш платен со картичка да го оданочува како дел од заработката, што изнесуваше огромни 60 отсто. Дури во третиот обид, во 2023 година, во Романија беше воведен овој данок, со очекување дека значително ќе ги зголеми приходите во државната каса на годишно ниво, бидејќи се проценува дека вработените во хотелско-угостителскиот сектор во Романија годишно добиваат бакшиш на рака во вкупен износ и до 304 милиони евра. Новиот закон предвидуваше бакшишот да не смее да надмине 15 отсто од сметката за услугата, притоа да биде изразен во рамките на фискалната сметка, без разлика дали е платен со картичка или со готовина.

Deposit Photos

Со сличен предлог минатата есен излезе и актуелната бугарска влада, сакајќи да ги оданочи бакшишите со 10 проценти и со тоа да го дополни дефицитот во касата создаден поради тоа што за време на пандемијата на коронавирусот го намали ДДВ-то за угостителството на само 9 отсто. Меѓутоа надвладеа отпорот на оваа стопанска гранка, која има годишен промет од околу 2,3 милијарди евра.

Освен келнерите, таксистите, фризерите и здруженија на ресторани и хотелиери, меѓу противниците на данокот на бакшишот се најдоа и некои економисти. Професорот по економија на Универзитетот во Софија, Красен Странчев, за бугарските медиуми изјави дека бакшишот е подарок од клиентот за келнерот, дека не подлежи на даноци и дека е најдобро да се плаќа во готово. И покрај инсистирањето на премиерот Николај Денков, собраниската комисија за буџет го отфрли предлогот Бугарија да воведе „данок на бакшишот“.

Италија од 1 јануари 2023 година воведе данок од пет проценти на сите добиени бакшиши во угостителството и туризмот, со што властите се обидоа да им излезат во пресрет на угостителите, меѓу кои завладеа паника дека ќе загубат голем број вработени бидејќи Врховниот суд на Италија во 2021 г. одлучи дека бакшишот мора да се оданочува како да е плата. Оваа одлука на судот следуваше откако еден вработен во луксузен хотел на Коста Смералда во Сардинија се пожали дека даночната управа го товари за затајување данок затоа што во 2007 година бакшиш во вкупна вредност од 83.650 евра не го пријавил како приход.

Наспроти тоа, на северот на Европа властите генерално не се откажуваат од тоа целосно да се даночат бакшишите, кои главно се веќе фискализирани бидејќи уделот на безготовинските плаќања е огромен. Меѓутоа во Шведска на келнерите како своевидна помош им дојде апликацијата за безготовинско плаќање „Касенцентрален“ (Kasscentralen), која е модифицирана така што при плаќањето со картичка од гостинот практично се бара да одлучи дали ќе даде бакшиш од 5, 10 или 15 отсто. Оваа промена на функцијата на терминалот за плаќање влијаеше да се зголеми износот на бакшишот во Шведска дури за шест пати, што ги израдува келнерите, државата и „Касенцентрален“. На социјалните мрежи се бунат само некои гости, кои истакнуваат „не сме Америка“, „во Шведска има колективни договори“ и келнерите „живеат од плата, а не од бакшиш“.

Регионот Адрија сѐ уште е далеку од Шведска, но, како што истакнува сметководителот Трбојевиќ, секоја земји штом ќе види дека има можност да собира данок, секако дека ќе го направи тоа.

„Ми се чини дека ловот (на земјите во регионот Адрија) за бакшиш е однапред изгубена битка“, вели тој и додава дека даночните власти тешко можат да контролираат многу регулативи, така што сè е засновано на страв. „Ќе фатат малкумина од нив, но тие што ќе ги фатат, жестоко ќе ги казнат како пример за другите“.

Според келнерот Драган од Белград, за повеќето келнери „кешот ќе остане кралот на добриот бакшиш“.

 

 

 

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар