.webp){kind=icon}
Дебелината е еден од најраспространетите здравствени проблеми за кои медицината со години нема многу ефикасни одговори, освен хируршки зафати. Затоа има толкава возбуда за новата група лекови што им помагаат на пациентите да изгубат десетици килограми со многу помал ризик, а на фармацевтските компании им носат приходи вредни милијарди.
Лудилото по овие лекови го привлекува вниманието на компании од различни области, како авиокомпании, центри за дијализа и големи трговски синџири, што предизвикува голема возбуда на берзите. Холивуд го промовираше „оземпик“ на данската компанија „Ново Нордиск“ (Novo Nordisk A/S), кој таму веќе стана шега, а сега и американската компанија „Ели Лили“ (Eli Lilly & Co.) предизвика сензација со лекот „зепбаунд“. Следниот чекор се лекови за слабеење што се пијат наместо да се инјектираат. Некои лекари дури ги пропишуваат овие лекови за лекување на водечката причина за неплодност кај жените во САД.
Претходниот пат таква возбуда за нов лек беше предизвикана од појавата на „вијаграта“, која беше одобрена во 1998 година. Сепак, сè уште постојат пречки: овие лекови се скапи, осигурувањето делумно ги покрива трошоците, а пациентите можеби ќе треба да ги земаат нив постојано за да избегнат повторно здебелување.
1. Како функционираат?
„Оземпик“ и „вегови“, верзија на лекот со поголема доза направена од „Ново Нордиск“, го имитираат хормонот GLP-1, кој се ослободува по јадење и дејствува на деловите од мозокот што го регулираат апетитот за да го намали и да ја зголеми ситоста. Овој лек, кој дејствува како агонист на рецепторот на пептид 1 сличен на глукагон, т.е. селективно ги врзува и ги активира рецепторите GLP-1, првично беше развиен како лек против дијабетес тип 2. Хормонот го стимулира ослободувањето инсулин од панкреасот по јадење, што го намалува нивото на шеќер во крвта, односно гликозата (дијабетичарите имаат проблем со регулирање на нивото на шеќер). Лекот почнал да се користи за слабеење откако се покажало дека дијабетичарите што го користеле изгубиле тежина. Најновиот лек на „Ели Лили“ - „зепбаунд“, дејствува на малку поинаков начин, со комбинирање на GLP-1 со друг гастроинтестинален хормон, познат како гастритичен инхибиторен полипептид или GIP, кој помага во намалување на шеќерот во крвта и исто така може да го забрза метаболизмот.
2. Кои се достапни?
Досега во САД се одобрени три лека за инјектирање GLP-1: „саксенда“ и „вегови“, двата направени од „Ново Нордиск“, и „зепбаунд“ од „Ели Лили“. Некои лекари исто така пропишуваат лекови наменети за лекување дијабетес, вклучувајќи ги и „оземпик“ на „Ново Нордиск“ и „мунџаро“ на „Ели Лили“, кои се користат за слабеење иако не се официјално одобрени за таа намена. Откако „оземпик“ беше популаризиран на социјалните мрежи како Тикток, со помош на инфлуенсери што се фалеле дека слабеат, дојде до недостиг. На производителите им е тешко да бидат во чекор со огромната побарувачка иако инвестираат милијарди долари во производство. „Ново Нордиск“ продолжува да се бори со недостигот, а во април американската Администрација за храна и лекови (ФДА) го стави „зепбаунд“ на листата на лекови што недостигаат. Новиот производител на лекови за слабеење „Метсера“ (Metsera Inc.) во април објави дека започнува со финансирање од 290 милиони долари.
3. Колку се ефикасни?
Првите верзии на лековите GLP-1 доведоа до скромно губење на тежината кај дијабетичарите. Поновите лекови отидоа подалеку во тоа. Испитувањето на „саксенда“ покажа, на пример, дека лекот доведува до губење пет проценти од телесната тежина. За најефикасни лекови моментално се сметаат „вегови“ (исто така познат како семаглутид), за кој се покажа дека го намалува ризикот од срцеви и мозочни удари, и „зепбаунд“, кој ја има истата активна состојка како „мунџаро“. За време на клиничките испитувања овие лекови им помагале на пациентите да изгубат околу 15 отсто и 21 отсто од нивната телесна тежина.
Истражувањата покажаа дека лековите придонесуваат за подобрување на крвниот притисок и нивото на холестерол. За споредба, баријатриските операции (хируршки интервенции на дигестивниот тракт за намалување на телесната тежина) можат да помогнат да се намали телесната тежина за 30 проценти, но се поризични и бараат издвојување повеќе пари одеднаш.
„Ново Нордиск“ во август соопшти дека, во споредба со плацебо, „вегови“ го намалува ризикот од кардиоваскуларни компликации за 20 проценти кај дебелите и луѓето со прекумерна тежина со историја на срцеви заболувања. Студијата објавена во „Њу Ингланд џурнал оф медисин“ (New England Journal of Medicine) на 24 мај покажа дека веројатноста за смрт кај дијабетичарите што страдаат од бубрежна болест предизвикана од дијабетес е 20 проценти помала ако земаат „оземпик“ наместо плацебо.
4. Дали се безбедни?
Бидејќи овие лекови се користат речиси 20 години за лекување пациенти со дијабетес, безбедносните карактеристики на лекот се сметаат за добро утврдени. Повеќе од познатите несакани ефекти не се сериозни, иако може да бидат непријатни: помеѓу 25 и 45 проценти од пациентите пријавиле дека имале гадење, дијареја, повраќање и запек додека земале „вегови“. Безбедносните упатства на лекот го споменуваат потенцијалниот ризик од рак на тироидната жлезда, а на луѓето со семејна историја на сериозни болести им се препорачува да не го земаат. Исто така, пациентите може да добијат воспаление на панкреасот или оштетување на бубрезите. Во септември Администрацијата за храна и лекови му додаде етикета на „оземпик“ со предупредување за можност од опструкција на цревата откако беа пријавени неколку такви случаи. Истото предупредување се појавува и на етикетите за „вегови“ и „мунџаро“. Сепак, новите лекови не се проучувани во подолг временски период кај пациенти што ги земаат за губење на тежината. Експертите наведуваат дека кај постарите пациенти постои ризик од губење на мускулната маса поради лековите GLP-1.
5. Кои се ограничувањата?
Истражувањата покажаа дека пациентите што престануваат да земаат „вегови“ враќаат поголем дел од изгубената тежина. Тоа е недостиг речиси на сите третмани за слабеење: оние што се на диета за пет години враќаат повеќе од 80 проценти од изгубената тежина, а понекогаш дури и добиваат дополнителна тежина, додека дури четвртина од луѓето што се подложени на баријатриска операција повторно добиваат значителна тежина.
6. Кои се другите пречки на патот кон поширока употреба?
Најголемата пречка би можела да биде цената. „Вегови“ чини околу 1.400 долари во САД, а тој трошок најмногу го покриваат пациентите: само 20-30 проценти од пациентите со приватно осигурување можат да ги покријат трошоците за лекот, а програмата за здравствено осигурување за постарите граѓани „Медикеар“ (Medicare) не ја покрива терапијата што се однесува на губење на телесната тежина. Дури и во други земји здравственото осигурување делумно ги покрива трошоците, иако во некои земји, како Канада, Швајцарија и Колумбија, на корисниците во некои случаи им се враќаат трошоците за „саксенда“. Финансискиот товар и несаканите ефекти сугерираат дека малкумина можат да користат лекови против дебелина во текот на својот живот. Сепак, веќе има напредок во цената: „Ели Лили“ објави дека планира да ја намали цената на „зепбаунд“ за повеќе од 20 проценти во споредба со цената на „вегови“ на „Ново Нордиск“ или да наплатува околу 1.060 долари за месечна доза. „Ново Нордиск“ понекогаш нуди значителни попусти на „вегови“. Некои владини програми за здравствено осигурување сè повеќе се борат да ги покријат трошоците. Северна Каролина, на пример, повеќе нема да ги покрива трошоците за лекови против дебелина за вработените во јавниот сектор.
7. Како се решава проблемот со недостигот?
Лековите од „Ново Нордиск“ и „Лили“ се заштитени со патенти, така што масовното производство на генерички верзии нема да биде можно со години. Но бидејќи компаниите не успеваат да бидат во чекор со побарувачката, фармацевтските претпријатија прибегнаа кон правење копии со користење на истите активни состојки. На фармацевтските установи им е дозволено да го прават тоа бидејќи ФДА ги стави лековите на листата на лекови што се дефицитарни. На пример: здравствената компанија што нуди услуги на далечина „Химс енд херс хелт“ (Hims & Hers Health Inc.), чии приходи од продажба на поевтини генерички верзии на популарни лекови како „вијагра“ достигнаа речиси 1 милијарда долари, продава блокбастер лек по моделот на „вегови“ за 199 долари месечно, околу 85 отсто поевтино од брендираните верзии. Нема многу информации за тоа колку луѓе го консумираат овој лек.
По неколкумесечни проблеми, ситуацијата со снабдувањето во „Лили“ се чинеше дека е подобрена на почетокот на август, кога извршниот директор на компанијата рече дека очекува недостигот да се реши многу брзо. Во меѓувреме, „Лили“ лансира пакување „зепбаунд“ во една доза за да им помогне на пациентите да го добијат лекот.
8. Кога ќе бидат достапни апчињата за слабеење?
„Ели Лили“ и „Ново Нордиск“ веќе работат на апчиња, додека другите производители, како „Фајзер“, „Астра Зенека“ и „Амген“, заостануваат. Таблетите на „Ново Нордиск“ за време на испитувањето им помогнаа на пациентите да изгубат тежина колку и „вегови“, но оралната верзија на лекот бара многу повеќе од активната состојка, семаглутид, бидејќи компанијата се бори да ја следи побарувачката. „Ново Нордиск“ треба да сфати како да го зголеми производството или ќе мора да го одложи почетокот на апчето.
9. Што е следно?
Успехот на овие лекови им даде поттик на истражувањата. Според податоците на „Блумберг интелиџенс“, повеќе од 50 лека против дебелина, кои ги развиваат околу 40 компании, моментално се во клинички испитувања. Многу од нив се насочени кон GLP-1 и други хормони, вклучувајќи ги GIP, глукоган и амилин. Продажбата на лекови против дијабетес и дебелина надмина 19 милијарди долари во 2023 година. „Голдман Сакс“ проценува дека вредноста на овој пазар би можела да надмине 100 милијарди долари во светот до 2030 година. „Новартис“ исто така објави дека работи на следната генерација производи против дебелина.
