Војната е добра за бизнисот! Ова е 34-то правило од 285 напишани од едни специјални суштества - Ференги од научнофантастичната серија „Ѕвездени патеки“. Тие се деловно ориентирани и нивната главна цел е да остварат профит. Следното правило вели дека и мирот е добар за бизнисот. Иако станува збор за измислени суштества, далеку од тоа дека нивната порака е имагинарна.
Долгиот период на релативен мир во Европа нè доведе во лажно чувство на безбедност, а политиката на континентот речиси дозволи одбранбениот сектор да атрофира, оставајќи го зависен од доставувачите од другиот крај на светот. По почетокот на војната во Украина, на 24 февруари 2022 година, тоа наеднаш се промени, а новите конфликти на Блискиот Исток се чини најавуваат дека повторно влегуваме во период во кој овој дел од индустријата ќе биде еден од најважните за стабилноста и безбедноста.
Европската воена побарувачка „ќе се зголеми за 53 отсто, на 456 милијарди евра, од 2021 до 2026 година, потенцијално дури за 65 отсто, до 492 милијарди“, проценува Јелена Јуван, директорка на Катедрата за одбранбени студии на Факултетот за општествени науки на Универзитетот во Љубљана. „Постои растечки тренд на нови зделки и тоа е јасно и без официјална статистика“, ни изјави во неформален разговор висок претставник на Министерството за одбрана на Србија. Војната во Украина има директно влијание на овој бизнис, односно на зголемената набавка на оружје и муниција. Во септември во Србија се одржа меѓународен саем за оружје, кој го посетија владини претставници, купувачи и производители од САД, Русија, Кина, Турција, Франција, Азербејџан, Италија, Финска, африканските, арапските и пацифичките земји.
И во другите земји од регионот во оваа индустрија ситуациите се доста разновидни. На пример, хрватската воена и одбранбена индустрија е витална и успешна, но ѝ треба институционално насочување. Словенија е мал играч во оваа глобална приказна, но сепак таму се создаваат иновативни производи со кои компаниите се натпреваруваат за парче од овој колач. Во индустријата влезе и еден од најбогатите Словенци, Иво Боскарол, кој инвестираше во компанија што се занимава со одбранбени технологии како дронови и системи за заштита од напади со дронови. Во Босна и Херцеговина (БиХ) оваа индустрија претставува потенцијална можност за економски развој, но се соочува со многу предизвици, вклучувајќи штрајкови, неисплатени плати и други проблеми во кои се моментално некои компании од оваа индустрија.
Индустријата во Македонија е само бледа сенка на она што беше во минатото. Некогаш производител на ракети и рачни ракетни фрлачи, сега оваа земја произведува каписли, малку муниција, воени капи и јакни.
СРБИЈА: На дофат нови рекорди во извозот на оружје
Ненад Радичевиќ – надворешнополитички новинар
Меѓународниот саем за оружје и воена опрема „Партнер 2023“, кој се одржа на крајот на септември во Белград, личеше на златната доба на неврзаните и на СФР Југославија. Под куполите на Белградскиот саем, меѓу оружјето и воената опрема, меѓусебно се разминуваа и претставници на влади, купувачи и производители од САД, Русија, Кина, Турција, Франција, Азербејџан, Италија, Финска, африканските, арапските и пацифичките земји, како да не беснее своевидна „студена војна 2.0“ меѓу Западот и Истокот.
Колку сакаше домаќинот да балансира во моменти кога балансирањето често се сфаќа како предавство, најјасно се виде со приказот на три американски возила „хамви“ (Hamvee) набавени за војската на Србија, при што на два од нив беа поставени руски односно советски противоклопни рактени системи „корнет“ и „фагот“.
Меѓународен саем на оружје и воена опрема; Извор: Министерство за одбрана на Република Србија
А српската одбранбена индустрија се обиде да покаже дека се вратила на патот на златните 1980-ти во СФРЈ, кога таа многу поголема земја годишно извезуваше оружје и воена опрема во вредност од околу 1,1 милијарда долари, од кои речиси половината доаѓаше од погоните во Србија. Доларот во 1980-тите вредеше многу повеќе отколку денес, но сеедно, ерата на српската наменска индустрија во поранешна Југославија не е надмината, бидејќи годишниот извоз на државните претпријатија е во вредност помеѓу 450 и 550 милиони американски долари, според некои процени заедно со приватните компании треба да вреди близу милијарда долари.
По долгогодишни санкции на ОН и речиси целосно уништување на српското наменско производство во бомбардирањето на НАТО во 1999 година, ова изгледа како неверојатен успех. Меѓутоа, тоа „воскресение“ доаѓаше во налети. Првиот наплив беше во 2007 година, кога беше потпишан договор за извоз на оружје, опрема, муниција, минофрлачи, панцири и пиштоли во Ирак, вреден 250 милиони долари. Покрај тоа, фабриката „Утва“ од Панчево ѝ достави на ирачката армија 20 авиони за обука „ласта“, наменети за основна обука на пилоти.
Три години подоцна следуваше нов бран, кој почна со договор со Алжир вреден неколку стотици милиони евра, за трансфер на технологија за четири фабрики за муниција, опрема и оружје. Следниот ненадеен раст на извозот се случи од 2014 година, благодарение на тоа што Обединетите Арапски Емирати и Саудиска Арабија се појавија како главни купувачи, кои набавија средства од источен (советски) калибар. Во 2021 година Азербејџан и Уганда станаа нови големи клиенти, а српската одбранбена индустрија се докажа како наследник на воената индустрија на поранешна Југославија и успеа да ги задржи потенцијалните клиенти во Африка и на Истокот.
Иако последниот составен и објавен годишен извештај за извозот на српско оружје и муниција се однесува на 2021 година, „Блумберг бизнисвик Адрија“ дознава од надлежните министерства дека војната во Украина и тензиите на Кавказ влијаеле на тенденцијата за зголемување на бројот и на вредноста на склучените договори.
„Трендот на раст на договори за нови работни места е јасен и без официјална статистика. Едноставно, војната во Украина има директно влијание врз овој бизнис, односно зголемена набавка на оружје и муниција“, изјави за Блумберг бизнисвик Адрија“ висок извор од ресорното министерство, кој инсистираше на доверливост.
Олибер Буниќ/Блумберг
Како што ексклузивно дознава „Блумберг бизнисвик Адрија“, во 2022 година надлежните министерства издале 285 дозволи за извоз на оружје и воена опрема со вкупна вредност од 971.917.832 американски долари. Засега нема целосни податоци за вредноста на остварениот извоз во 2022 година, бидејќи сè уште не сите производители и трговци доставиле податоци за реализираните работи до надлежните.
Сепак, анализата што ја направивме на конечните сметководствени сметки за 2022 година на главните производители на оружје, муниција и воена опрема во Србија покажува дека приходите на столбот на српската наменска индустрија се за околу 70 милиони долари повисоки отколку во 2021 година. Освен „Застава оружје“ од Крагуевац, чии приходи во 2022 година се нешто помали од 2021 година, сите други производители, како „Милан Благојевиќ - Наменска“, „Прва Искра“, „Прв Партизан“, „Слобода“, „Крушик“ и „Југоимпорт - СДПР“, забележаа повисоки деловни приходи. Тука се издвојува „Југоимпорт СДПР“, чии приходи се зголемени за повеќе од 26 милиони долари.
Од друга страна, анализата на завршните сметки укажува и дека во 2022 година домашните купувачи на оружје во одредени случаи влијаеле на намалување на извозот, што се одразува и во тоа што извозот на споменатите компании во претходната година бил само околу 9,1 милиони долари повисок од лани.
Прекинат извоз?
Дека српската армија не сака да им ги препушти сите капацитети на српската наменска индустрија на странски купувачи говори и фактот што во јули годинава Владата на Србија донесе уредба за едномесечно суспендирање на извозот на оружје и воена опрема со цел, според нашите извори, да се обезбеди почитување на договорите на фабриките за оружје и муниција склучени со српската армија.
Исто така, во април оваа година, српскиот претседател Александар Вучиќ изјави дека целото оружје произведено од српската наменска индустрија ќе биде купено од српската армија во следните три години.
„Во моментов, за потребите на српската армија, во фабриките на српската наменска индустрија се прават повеќе од 200 различни оружја“, изјави Вучиќ за ТВ Прва, додавајќи дека е свесен дека дел од оружјето и муницијата произведени од српските фабрики на некој начин ќе заврши во Украина, било на руска или на украинска страна, и дека токму поради тоа, но и поради сопственото зајакнување, српската армија ќе го купи целото оружје за своите потреби.
Неколку дена пред таа изјава, агенцијата Ројтерс објави дека Србија се согласила да достави оружје во Киев или веќе испратила, засновајќи ја оваа информација на увид во доверлив документ на Пентагон, чија автентичност не можела самостојно да ја потврди. Насловен „Европа - одговор на тековниот руско-украински конфликт“, документот во форма на графикон ги наведува „проценетите позиции“ на 38 европски влади како одговор на барањата на Украина за воена помош. Според таа табела, Србија одбила да обезбеди обука за украинските сили, но ветила дека ќе испрати смртоносна помош или веќе доставила, како и дека Србија има политичка волја и воена способност да ѝ обезбедува оружје на Украина во иднина.
Министерот за одбрана Милош Вучевиќ ги негираше тие обвинувања, нагласувајќи дека Србија „не продавала, ниту ќе им продава оружје на украинската или руската страна ниту на земјите што го опкружуваат тој конфликт“.
Успехот на српската индустрија за оружје не зависи од украинските или руските купувачи. Од извештајот за 2021 година се гледа дека, според новосклучените договори, главните купувачи се од САД, Саудиска Арабија, Кипар, Јордан и од Бугарија. А на листата на земји во кои е остварен извоз во 2021 година повторно водат САД, а потоа следуваат Азербејџан, Уганда, Обединетите Арапски Емирати, Кипар, Саудиска Арабија, Бахреин, Буркина Фасо, Алжир, Бугарија и Египет.
А најважните извозни средства на оваа индустрија во Србија се сложените борбени системи, како што се авионот „ласта“, самоодната хаубица „нора-Б52“, оклопното борбено возило „лазар“, минофрлачи, сите видови пешадиска и артилериска муниција и ракети, опрема за балистичка заштита, експлозиви и барути.
Иако во 2022 година дозволите за извоз на оружје беа добиени за нешто помала вредност од 2021 година, тековната година може да ги собори сите рекорди. Имено, во интервју за РТС претседателот на Србија објави дека со властите на Азербејџан се подготвува договор со српската наменска индустрија вреден дури 300 милиони евра.
ХРВАТСКА: Има сè освен насока
Миро Солдиќ – Блумберг Адрија
Хрватската одбранбена индустрија е многу витална. Се состои од околу седумдесет компании, кои, во зависност од дејноста, можат да се поделат во пет сегменти: производството на лична заштитна опрема е сегмент во кој работат повеќе од 50 проценти од компаниите од индустрискиот сектор, по околу дваесет проценти од индустријата држат производителите на оружје и ИТ-компаниите, а преостанатите десет отсто отпаѓаат на производителите на воени пловни објекти и возила.
Предводници во индустријата се компаниите „ХС продукт“ (HS Produkt), „Шестан Буш“ (Šestan-Busch) и „Док-инг“ (Dok-Ing), глобално успешни извозници, а краток поглед на нивните биланси покажува дека ниту пандемијата ниту инфлацијата не им наштетиле.
„ХС продукт“ произведува огнено оружје, а неговите пиштоли и пушки одамна го освоија светскиот пазар, па станаа стандарден дел од опремата на американската полиција, армијата и на ФБИ. Лани заработиле околу 150 милиони евра, со добивка од 40 милиони евра.
„Шестан буш“ се занимава со производство на предмети за лична заштита, пред сè заштитни шлемови. Во 2022 година имале приходи од речиси 16 милиони евра и профит од 1,7 милион, додека во „Док-инг“ прават роботски машини за деминирање и антитерористички возила, а лани приходите им пораснале на 37,4 милиони евра, со добивка од 6,7 милиони.
Вреди да се спомене и компанијата „Ѓуро Ѓаковиќ специјални возила“, чија воена производствена програма вклучува лиценца за производство на оклопното борбено возило „патриа 8x8“, тука е и компанијата „СЦЕМ Марине“ (SCAM Marine), која произведува снајперски пушки од голем калибар, „М Адлер Д“ прави ракетни фрлачи и рачни фрлачи на гранати... Генерално, има премалку простор да се фокусираме на секоја компанија, но приказната за бројките ќе ја заокружиме со процена на нивниот извоз, кој е околу 300 милиони евра годишно.
Деловна цикличност
Новите конфликти позитивно се одразија на билансите на повеќето хрватски компании што работат во одбранбениот и безбедносниот сегмент, а дека и оваа година сè уште има зголемена побарувачка потврдува Горан Басарац, претседател на Кластерот за конкурентност на хрватската одбранбена индустрија.
„Јас лично би бил позадоволен ако Хрватска поддржи и цели на некој свој стратегиски проект преку воспоставен домашен производител“, вели Горан Басарац, претседател на Кластерот за конкурентност на хрватската одбранбена индустрија
„Цикличноста е терминот што најдобро го карактеризираше бизнисот во овој сегмент во минатото. Цикличност во однос на воените конфликти. Денес, додуша, со овие воени конфликти, ЕУ се буди и става многу програми во фокусот на одбраната и безбедноста и мислам дека во следните две-три години има деловна можност за секој што работи во овој сегмент“, нагласува тој. Будењето што го споменува кулминираше со формирањето на Европскиот фонд за одбрана (ЕДФ) вреден 8,1 милијарди евра. Интересно е што Хрватска меѓу првите почна да ги повлекува парите од ЕУ за одбранбени и безбедносни потреби, а со работата на кластерот од одбранбената индустрија беа повлечени над 70 милиони евра преку Оперативната програма за конкурентност и кохезија 2014 - 2020 година.
„Нашата индустрија најмногу се обидува партнерски да се поврзе на одредени проекти на главните стратегиски играчи на ниво на ЕУ, но јас лично би бил позадоволен доколку Хрватска смисли, поддржи и насочи некој сопствен стратегиски проект преку некој етаблиран домашен производител“, вели Басарац и додава дека таму е клучната улога на Министерството за одбрана.
Тој нагласува дека оваа индустрија оди рака под рака со армијата односно Министерството за одбрана и вооружените сили на Република Хрватска и дека може да се развива само во соработка со нив како краен корисник.
„Тука започнува и завршува приказната. Среќен сум што можеби во блиска иднина ќе биде претставен некој нов долгорочен план за опремување и модернизација на вооружените сили за да видиме како точно ја замислиле визијата на хрватската армија во 2030 или 2035 година. Какви капацитети ни се потребни да се развијат и на што треба да се фокусираме. Тоа ќе биде, на пример, добра насока за индустријата“, смета Басарац.
Развој на технологија
Ако дури и површно сте ги следеле извештаите од украинското бојно поле, сигурно сте слушнале дека една од главните улоги имаат беспилотните летала, се споменуваа сателитски интернет преку „Старлинк“ (Starlink) на Илон Маск, хиперсонични ракети, квантни технологии и неизбежната вештачка интелигенција. Сето тоа е веќе присутно на фронтот, па нè интересираше како стоиме по тоа високотехнолошко прашање.
Басарац тврди дека хрватските компании се подготвени за сите предизвици и повторно ја префрлува топката кон надлежните институции.
„Очекувам претставниците на хрватската армија и еминентните воени експерти да создадат јасни доктрини за тоа каква војна може да очекува Хрватска за пет, десет или 15 години и какви способности би сакале да има и да развие хрватската одбранбена индустрија. Потоа можеме да започнеме да ја градиме основата соодветно. Како индустрија ја чекаме армијата и нужно мора да соработуваме со неа во развојот на нови производи и услуги“, заклучува тој.
За фактот дека Хрватска навистина не мора да се грижи за технолошкото знаење на домашните претприемачи за подобрување на воената и одбранбената индустрија, можеби најдобро говори примерот на осиечката компанија „Орка“ (Orqa), која стана позната по производството на видеоочила за управување дронови.
Пред неколку години тие направија пресврт од цивилниот сектор кон воениот. Работат на истражувачки и развојни проекти за развој на беспилотни системи, но во домени како што е развојот на дигитални уреди за ноќно гледање со функционалност AR/MR, приватни 5Г-мрежи и оптички системи за оклопни возила.
„Што се однесува на технологијата, таа обично се усовршуваше во армијата, па по години доаѓаше на цивилниот пазар, но сега тој однос е променет, барем што се однесува на беспилотните летала“, ни изјави главниот извршен директор на „Орка“, Срѓан Ковачевиќ.
„Долго време тврдиме дека цивилната технологија на дронови е понапредна од воената, а војната во Украина покажа колку е тоа точно. По војната, ова секако ќе се промени, така што, во контекст на беспилотните летала, воената технологија повторно ќе има предност пред цивилната технологија“, посочува тој.
Тој објаснува дека многу компании за одбранбени беспилотни летала денес ќе мора добро да размислат за своите решенија и внимателно да погледнат што прават компаниите од технолошкиот сегмент на цивилни беспилотни летала ако сакаат да останат конкурентни и релевантни. „Веруваме дека најбрзите би можеле да најдат исклучително интересни можности за аквизиции, додека побавните веројатно ќе завршат како диносауруси“, смета Ковачевиќ.
Денес „Орка“ ги произведува речиси сите компоненти потребни за производство на мултикоптери, но сепак тоа се цивилни технологии, објаснува тој. „Во следните две години нашиот фокус ќе биде да ја доведеме таа цивилна технологија на ниво на безбедност и други барања наметнати од воената примена. Сметаме дека со години по завршувањето на војната во Украина ќе има голема побарувачка за вакви системи, бидејќи промените во начинот на користење на беспилотните системи се огромни и секој ќе сака да ги опреми своите сили со нови средства, како оние што се покажаа како исклучително ефикасни во Украина“, заклучува Ковачевиќ.
Да ги сумираме состојбите во хрватската воена и одбранбена индустрија: има хардвер, има софтвер, она што недостига се институционалната визија и насоката во која сака да се развива армијата за модерни војни, кои се водат според сосема нови доктрини.
Да бидеме појасни, на успешните хрватски компании во индустријата не им е грижа дали државата одлучува што сакаат, тие и онака извезуваат 90 отсто од своето производство. Но, би било убаво државата стратегиски да одлучи и да се заложи за модернизација на армијата, бидејќи таквите инвестиции секогаш имаат позитивно влијание врз целата економија.
СЛОВЕНИЈА: Џуџе по обем, Голијат во иновативност
Алеш Ковачиќ – Блумберг Адриjа
Словенија не може да развие значајна воена или одбранбена индустрија доколку самата земја значително не ја поддржува. За тоа мора да има вооружени сили и интерес, бидејќи на тој начин се обезбедуваат нарачки односно прилив на капитал. Дополнително, улогата на државата е важна во однос на повратните информации кога, на пример, ново парче оружје се тестира во реални, уште подобро борбени услови.
Ова е можеби најважниот заклучок што може да се извлече од зборовите на директорот на најголемата словенечка компанија во секторот на одбранбената индустрија, „Арекс“ (Arex) од Шентјернеј, на југоистокот на Словенија. Во интервјуто за „Блумберг бизнисвик Адрија“, директорот на компанијата Тим Кастањ постојано ја нагласува важноста на врската помеѓу земјата, нејзините вооружени сили и индустријата: „На секоја земја ѝ треба голем производител што би ги снабдувал војската и другите безбедносни структури со сопствени производи“.
Бојан Жалец
„Повратните информации од теренот се клучни“, вели тој и додава дека симбиозата на преговорите носи заемна корист - армијата го добива производот што ѝ треба врз основа на сопствените потреби, а производителот дава добро име или домашен публицитет. „Логиката во нашата индустрија е таква што ако некој производ, да речеме пиштол, не го користи домашната армија, ако не е темелно тестиран во практика, тогаш само неколку луѓе ќе одлучат да купат таков производ“, вели првиот човек на оваа успешна компанија, кој по потекло е Германец.
Од 2017 година „Арекс“ е во сопственост на чешкиот фонд „РСБЦ Дифенс“ (RSBC Defense). Впрочем, таа е џуџе од европска перспектива, но во 2021 година оствари добивка од 1,4 милион евра, а лани речиси 700.000 евра. Директорот на компанијата вели дека лани забележале раст на продажбата од 40 отсто, така што приходите од продажба се искачиле на 25,6 милиони евра. Во 2020 година имале инвестиции од три милиони евра, а лани од 2,2 милиона евра, од кои најголем дел за набавка на машини за зајакнување на производството на оружје и муниција.
Витрина со изложено оружје во компанијата „Арекс“.
Бојан Жалец
Големината на Словенија често се споменува како недостаток во економијата, но одбранбената индустрија е специфична бидејќи тоа всушност претставува единствена предност за неа. „Предноста на малите земји како Словенија е што брзо добиваме одговори“, објаснува Кастањ, кој и самиот е голем ентузијаст за оружје. „Со нашите инженери работат луѓе од Министерството за одбрана, кои всушност ги знаат тековните проекти, кои знаат што им треба и тоа е големо олеснување за нас“, вели тој за споредбата меѓу Словенија и неговата родна Германија.
Нови производи? „Моментално работиме на нов пиштол за словенечката армија каков што никој досега не видел“, објаснува првиот човек на компанијата за најновиот и најважен проект. Станува збор за пиштолот „делта“, со кој словенечката армија има намера да ги замени застарените „беретки“, но од Министерството за одбрана ни објаснија дека одлуката за набавка на ова оружје и негово воведување во оперативна употреба во армијата „сè уште не е донесена“. Кастањ очекува оваа година да биде донесена одлука.
Дали Словенија ќе произведува артилериска муниција за Украина?
Словенија е мала земја, но од друга страна е членка на Европската Унија и на НАТО. Повеќе од година и пол интензивно се занимава со зајакнување на одбранбените капацитети на Украина, која кон крајот на минатиот февруари неочекувано беше нападната од соседната Руска Федерација.
Војната во Европа, а сега и на Блискиот Исток, ја поттикнува трговијата со оружје на Стариот Континент. Јелена Јуван, раководител на Катедрата за одбранбени студии на Факултетот за општествени науки на Универзитетот во Љубљана, проценува дека европските трошоци за војската „од 2021 до 2026 година ќе се зголемат за 53 проценти, на 456 милијарди евра, со потенцијал за раст од дури 65 проценти до 492 милијарди евра“.
За овој раст во голема мера ќе придонесе создавањето европска програма за заедничка набавка на муниција, која најмногу ѝ недостига на Украина, и воспоставување единствени производствени капацитети, во кои учествува и Словенија како членка на ЕУ. Како што соопшти ресорното министерство, на мартовскиот јавен повик до компаниите да изразат интерес за учество во формирањето на производството на пешадиска, топовска и минофрлачка муниција во Република Словенија се јавиле 49 компании.
Бојан Жалец
Меѓу нив е и „Арекс“, кој е многу заинтересиран да се вклучи во проектот за воспоставување производство на муниција од поголем калибар, што досега не е направено во Словенија. „Иако во моментов правиме маневарска муниција, можеме брзо да преминеме на правење смртоносна верзија“, објасни Кастањ пред неколку месеци.
Сепак, според информациите од Министерството за одбрана (МОРС), процесот не отишол подалеку од дефинирањето на интересот, што (позитивно) ја изненадило земјата. „Сè уште ги проучуваме понудите добиени во Министерството и засега не е донесена одлука за понатамошни чекори во овој проект“, објаснуваат оттаму.
Бог на молњите и на громовите за 1.000 евра
Многу помали производители и иноватори ниту ја чекаат државата ниту се потпираат на соработка, туку се обидуваат со своите иновации да се етаблираат на еден од најконкурентните пазари или индустрии воопшто. „Тоа беше една трошка што не ми даде мир“, ни раскажува Томаж Разпе, кој се занимава со тоа изминативе пет години. Пред да го основа „Тинк армс“ (Tinck Armsa), Разпет бил вклучен во развојот на водни турбини, па вели дека „веќе имал одредено инженерско знаење“.
По пет години пријавување, се роди автоматската пушка „перун Х16“ (Perun X16) - надградена верзија на јуришната пушка/платформа АР-15 (AR-15), која го носи името на највисокиот словенeчки бог и чиј дизајнер вели дека модуларноста е нејзината главна предност во однос на конкуренцијата. „Има хибриден оперативен систем што самите го развивме“, објаснува дизајнерот за спецификите на пушката, која ги импресионирала и европскиот и висококонкурентниот американски пазар. „Има многу стандардни делови, што значи дека корисникот не е врзан за производителот, туку може да купи резервни делови на пазарот“, објаснува тој. Интересот за пушката, која е во продажба од почетокот на годинава, го изненадил, вели тој, и планира да произведува меѓу 500 и 600 единици годишно. Цената е меѓу 1.000 и 1.350 евра.
Еден од најбогатите Словенци е заинтересиран и за бизнисот со оружје
Благодарение на украинската војна, продажбата на компанијата „Ц-Астрал“ (C-Astral) порасна за 200 проценти, а профитот за 400 проценти, вели во интервју за „Блумберг Адрија“ Марко Пељхан, коосновач на компанијата за производство на беспилотни летала и дронови. Според него, пазарот на воздухопловната индустрија, кој во Словенија вреди околу 40 милиони евра, доживеал неверојатен подем поради инвазијата. „Сега сме во разговори со шест потенцијални инвеститори“, вели тој, додека во 2008 година беше тешко да се најдат дополнителен капитал и коинвеститори.
„Ц-Астрал“ и компанијата „Пипистрел“ (Pipistrel) од Ајдовишчина се сметаат за пионери на авијацијата во Словенија. Пред неколку месеци беа избрани како дел од конзорциум на тендерот за МОРС вреден 1,2 милиони евра за производство на дрон со надградба НРХ (нуклеарна, радиолошка, хемиска заштита). Грубо кажано, тоа е систем што ќе се користи за собирање контаминирани примероци од земја, а тој вели дека и во глобален контекст тоа е сложен проект. „Развојот во рамките на конзорциумот на домашни компании е навистина големо достигнување и покажува дека Словенија е земја со висока технологија“, вели тој.
Поранешниот сопственик на „Пипистрел“, познатиот словенечки бизнисмен Иво Боскарол и еден од најбогатите Словенци, заедно со својата ќерка е мнозински сопственик на „Тимтек дифенс“ (Timtek Defense), кој развива заштита од масовни напади со дронови и други системи. „Постојните одбранбени сили, како што се ласерите или конвенционалното оружје, се скапи или помалку ефикасни“, започнува тој за предностите на системот „Тимтек“. Ова, според него, работи на две нивоа, имено пасивно откривање и во следната фаза разоружување на беспилотните летала или нивната електроника. „Таквиот систем е единствен во светот и ќе биде многу поевтин од, на пример, американските или израелските одбранбени системи, кои се на врвот на светот“, додава тој.
Поранешниот сопственик на „Пипистрел“, познатиот словенечки бизнисмен Иво Боскарол и еден од најбогатите Словенци, заедно со својата ќерка е мнозински сопственик на компанијата „Тимтек дифенс“, која развива заштита од масовни напади со дронови и други системи.
STA
Боскарол вели дека компанијата моментално е во фаза на истражување, но предвидува дека работен систем ќе биде воведен веќе следната година. Поради иновативниот пристап за решавање на сложениот предизвик на масовни и деструктивни напади со беспилотни летала, пробивниот бизнисмен предвидува брз раст од 200 проценти во продажбата на неговата компанија во наредните години.
БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА: Подобрување на извозот со модернизација
Тео Зориќ - Блумберг Адриjа
Наменската индустрија во Босна и Херцеговина (БиХ) секогаш се претставува како можност за развој, а нејзините податоци се претставуваат како економска и технолошка победа. Сепак, ваквите наративи често се нарушени од вестите за штрајкови, неисплатени плати или блокирани сметки на некои од компаниите во овој сектор.
Во Република Српска има три фабрики од наменската индустрија, ентитетските „Космос“ од Бања Лука и „Орао“ од Бјелина, додека „Технички ремонт“ од Братунац е приватна компанија. Пет приватни фабрики за оружје и муниција работат во Федерацијата на Босна и Херцеговина: „Побједа технолоџи“, „Побједа Рудет“, „АЦ Јунити Горажде“, „Котекс Тешањ“ и „Гума-ко Бугојно“. Во сопственост на Владата на ентитетот се: „Бинас Бугојно“, „БНТ-ТМиХ Нови Травник“, „Унис Гинекс Горажде“, „Игман Коњиќ“, „Претис Вогошќа“, „ТРЗ Хаџиќи“ и „Зрак Сараево“.
Стратегискиот фокус на наменската индустрија во Босна и Херцеговина е да се подобри извозот, заедно со модернизацијата на оваа индустрија и нејзиното приближување до стандардите на НАТО и ЕУ, изјави за „Блумберг бизнисвик Адрија“ Адмир Чавалиќ, економски аналитичар. Тој вели дека тоа е изразено во актуелните стратегиски документи.
„Она што е евидентно е дека наменската индустрија нуди исклучителни можности за раст, што се покажа во изминатите години преку растот на приходите пред сè. Секако дека десетгодишниот извозен тренд го докажува горенаведеното, но не може да се зборува за претерано значајно учество на наменската индустрија во целокупното стопанство - како по остварени приходи, така и по бројот на вработени и извозните перформанси“, нагласува тој.
„Во Босна и Херцеговина ситуацијата е слична како во регионот“, додава тој и наведува дека во светот расте интересот за производите од оваа индустрија, па разбирливо е зошто наменската индустрија во Босна и Херцеговина бележи раст.
„Она што е специфично за Босна и Херцеговина е дополнителната можност за бариери бидејќи оваа индустрија првично е на нивоа на ентитети, но суштински е одредена со државните закони и надлежности. Така, може да се појават ситуации кога едно ниво блокира друго, што повторно може да има негативно влијание на наменската индустрија“, вели Чавалиќ.
Најголем дел од муницијата за воено оружје, револвери и пиштоли се извезува од Босна и Херцеговина, а предводник е поранешниот лидер „Игман“ од Коњиќ. Во првата половина од оваа година „Игман“ забележа пад на вкупните приходи од 19 проценти. Оваа компанија продала стока вредна околу 14,3 милиони евра (28 милиони КМ), а лани таа сума изнесувала 20 милиони евра (39 милиони КМ).
BBA
Мнозински сопственик на оваа компанија е Владата на Федерацијата БиХ, со удел од 51,0012 проценти, што укажува на главната карактеристика на наменската индустрија во БиХ - јавната сопственост. Поинаков, позитивен тренд имаше „Претис“ од Вогошче, кој произведува оружје и муниција. Во првите шест месеци од годинава компанијата остварила приходи од 20 милиони евра (39 милиони КМ), а особено значаен бил растот на извозот од дури 23 проценти.
Чавалиќ вели дека оваа индустрија е исклучиво извозно ориентирана, што е добро. Исто така, во споредба со другите индустрии, особено во контекст на економски кризи, наменската индустрија се покажува како антикревка - ги користи постојните глобални можности за да ги максимизира перформансите.
„Засега конкурентноста во таа област се постигнува врз основа на развиеното ноу-хау (know-how), односно традицијата на наменската индустрија во БиХ. Можно е во иднина да има позначајни иновации и разбирање дека важните пазари се технолошки развиени и соодветно ја обликуваат побарувачката (како САД на пример)“, заклучува тој.
Наменската индустрија релативно силно се тргува на Сараевската берза (SASE). Важни вести во септември беа дека 150.000 акции на „Претис“ беа купени преку чуварска сметка во „АСА банка“, а мнозински сопственик сè уште е Владата на ФБиХ.
.webp){kind=icon}
