.webp){kind=icon}
Приказната за вратоврската има потекло од нашите простори, поточно од Хрватска. Се верува дека вратоврската (краватата) го добила името од зборот Хрват. Проверивме како, по пандемијата, поранешниот симбол на елеганција, стил и креативност го доживува своето гламурозно враќање.
Постојат 177.147 различни начини на кои можете да врзете вратоврска. Постојат четири главни: јазолот со четири прсти, „прат“, полувиндзорскиот јазол и виндзорскиот јазол.
Иако тој не го измислил, виндзорскиот јазол е именуван по војводата од Виндзор. Тој претпочиташе раскошен јазол, користејќи вратоврски направени по нарачка од подебел материјал.
Обликот и начинот на врзување на парчето материјал што се носи околу вратот се клучни за потеклото на вратоврската како артикл за облека, како и за самото име. За време на триесетгодишната војна во 1630-тите војници платеници од Хрватска, Унгарија и од Босна се претставиле пред кралот Луј XIII од Франција носејќи шарени шалови околу вратот како дел од нивната униформа. Французите биле импресионирани од тој детаљ и брзо го усвоиле, заменувајќи ги своите крути јаки, така што во 18 век деталите околу вратот почнале да се нарекуваат „кравати“, а се верува дека името доаѓа од зборот Хрват.
„Кроата“ од Загреб ги искористи овие историски податоци како инспирација за својот бренд. Но и мотивите на хрватското плетење, кое било земено од старите хрватски камени плочи од времето на кралевите и кнезовите, како и од глаголицата, хрватското писмо од 9 век. „’Кроата’ е присутна на пазарот околу 30 години. Покрај локални клиенти, нашите производи ги нарачуваат и од целиот свет. Барањата за персонализација на нашите вратоврски се посебен сегмент“, вели Ана Милановиќ, координаторка за маркетинг и малопродажба на „Кроата“. Брендот е специфичен и по тоа што од 2000 година тие самите произведуваат свила во соработка со партнери како што се Европскиот институт за агрономски истражувања (ИНРА/INRA), Институтот во Познан и Факултетот за инженерство и технологија во Загреб. За да ги зачуваат врските како дел од хрватското и светското наследство, во 1997 година тие ја основаат непрофитната институција „Академија Краватица“, која во чест на овој моден додаток создава книги, документарни филмови, меѓународни изложби, како и прослави на Меѓународниот ден на вратоврската, кој се слави на 18 октомври.
Музејот на Никола Тесла во Белград
Тесла свилени и памучни вратоврски
Белградска вратоврска во Гинис
Регионот Адрија е богат и со други креативни решенија кога станува збор за вратоврските, а некои од нив влегоа и во Гинисовата книга на рекорди. Модниот дизајнер Невен Вргоч од Белград создаде вратоврска долга 23 метри, која ги импресионираше клиентите, кои можеа да ја видат како виси од врв на зграда. Вториот потфат го остварил со помош на неколку асистенти, меѓу кои и хирург што помагал со неговите фини инструменти и со трпение ја направиле најмалата вратоврска во светот, долга 19 милиметри. На овие записи им претходеше продажбата на Вргоч на вратоврски од куфер, од фирма до компанија, полни седум години. А потоа, во 1978 година, тој отвори свој бутик во центарот на Белград, кој и денес нуди рачно изработени вратоврски. „Ние претпочитаме висококвалитетни ткаенини, главно свилени, кои даваат елегантен изглед и удобност при носењето. Исто така, за нас е важно материјалите да бидат долготрајни и да ги задржат формата и бојата што е можно подолго. Најголем комплимент е кога клиентите ни кажуваат дека и по 40 години сè уште носат вратоврски ’невен’“, изјавија Бојан Вргоч и Цица Трифуновиќ за „Блумберг бизнисвик Адрија“.
Сепак, не сите записи се поврзани со нашиот регион. Најскапата вратоврска на светот ја направи индискиот моден дизајнер Сатја Пол. Вратоврската „суашиш“ (Suashish) го добила името по компанијата за дијаманти за која е создадена и која го обезбедила материјалот за ова свилено ремек-дело: 150 грама злато и 271 дијамант. Беше прикажана во 2004 година од актерот Салман Кан на хуманитарната модна ревија „Културни врски“ во Мумбај. Таа чинеше 200.000 долари, приближно исто колку што би платиле тогаш за „ламборгини галардо“ .
Најчести клиенти се жените
Некои од најголемите компании на денешницата во светот, како што се „Епл“, „Амазон“, „Гугл“, го популаризираа деловниот бонтон „Кежуал фрајдеј“ (Casual Friday) во 1990-тите години на Запад. Вработените беа ослободени од носење вратоврска во петок. И, тогаш, среда и четврток станаа нов петок. Потоа, некои компании бараа носење вратоврска само во понеделник, а некои, како „Икеа“, целосно ги забранија.
Со овој тренд, носењето вратоврска стана доминантно поврзано со изразување личен стил, а не со деловен стил на облекување.
Модните дизајнери и брендови ги задоволуваат тие потреби за персонализација. Пред десет години, Салваторе Ферагамо ја лансира програмата „Направено по нарачка“, која им овозможува на клиентите да ја изразат сопствената креативност кога купуваат и да изберат помеѓу 11 стила: кои доаѓаат во повеќе бои, опции за должина и за ширина и со извезени иницијали на задната страна во блок или закосени фонтови.
А потоа со пандемијата, дури и тие завршија во плакарот. Барем некое време. Бидејќи по пандемијата вработените повторно почнаа да одат во канцеларија и по подолг период на престој дома, луѓето имаа зголемена потреба да се одлепат од лежерната облека, се чини дека популарноста на вратоврската се враќа во високата мода и поп-културата. И не само кај мажите. За време на минатогодишната модна недела во Париз, тие ги красеа женските вратови на ревиите на брендовите „Александар Меквин“, „Валентино“, „Кристијан Диор“, „Хермес“. Актерките Кристен Стјуарт, Флоренс Пју и Лизи Каплан ги носеа на гала и премиери за време на минатогодишната сезона на филмски награди.
Актерката Флоренс Пју/Блоом
Во продавницата „Кравате невен“ велат дека нивна публика се апсолутно сите, од деца, матуранти, деловни луѓе до пензионери. „Но, главни клиенти се жените. Тие се оние што купуваат вратоврски или го имаат последниот збор при изборот“, објаснува Вргоч. Тие додаваат дека најголемо влијание врз цената на финалниот производ има цената на материјалот, кој во нивниот случај е главно свила. Сепак, тие велат дека веруваат дека нивниот асортиман е на дофат на пошироката публика што ги цени дизајнерските рачно изработени вратоврски.
Вратоврската како порака
Колку и да е „избркана“ од канцелариите, на политичката и дипломатската сцена вратоврската е тука да остане, без разлика на модата и социјалните текови. Освен во една земја - Иран. Чувството против носењето вратоврски во Иран датира од револуцијата во 1979 година, кога модниот додаток беше осуден како симбол на западната културна доминација поддржана за време на владеењето на секуларната монархија Пахлави.
Тоа е причината зошто секој ирански функционер, државен службеник и шеф на државата оттогаш, дури и кога носи костум, ги остава откопчани јаките.
Покрај тоа, низ историјата, политичарите, дипломатите и јавните личности доста често користеле вратоврска за невербална комуникација. Во еден момент од историјата, допирањето туѓа вратоврска значело дека сакате да се израмните или да се карате со другата личност.
Во текот на 17 век Англичаните дизајнирале вратоврска што ниту меч не можел да ја пресече. Членовите на британското кралско семејство сè уште често може да се видат како носат вратоврски со пруги што одговараат на воената единица во која служеле или биле назначени на почесна функција. Минатата година кралот Чарлс III беше забележан како носи вратоврска со грчко знаме за време на средбата со Риши Сунак на самитот во Дубаи, само неколку дена откако британскиот премиер се најде во дипломатски спор со Грција. Монархот усогласи сино-бела вратоврска со џебно марамче во истите бои кога присуствуваше на меѓународните разговори за климата. Претходно, Сунак ненадејно го откажа планираниот состанок со грчкиот премиер Киријакос Мицотакис, откако Мицотакис ги повтори повиците скулптурите од Партенон - познати во Велика Британија како Елгински мермери - да бидат вратени во Атина. Спорот меѓу земјите за сопственоста на скулптурите сместени во Британскиот музеј долго време е во центарот.
Кралот Чарлс III. беше забележан минатата година како носи вратоврска со грчко знаме за време на состанокот со премиерот Риши Сунак на состанокот на лидерите во Дубаи./ Bloomberg
За јавноста остана нејасно дали кралот, чиј покоен татко, принцот Филип, е роден во грчко кралско семејство, се обидуваше да пренесе порака. „Вратоврската што ја носеше неговото височество денес едноставно е дел од неговата актуелна колекција“, изјавил портпаролот на Бакингемската палата, а пренесе „Блумберг“. Станува збор за вратоврска направена од куќата „Пагони“ од Атина, се наведува во написот на грчки „Сити тајмс“.
Актерот Џони Деп е запаметен по многу полежерните комбинации, но минатата година на судењето со неговата поранешна сопруга Амбер Херд се појави во сив костум со сина кошула и вратоврска, кои ги добил на подарок за време на престој во Србија. Станува збор за вратоврска инспирирана од деталите на мозаикот на црквата „Свети Сава“ во Белград. Не знаеме дали тоа беше порака и за кого. Медиумите објавија дека споменатата вратоврска од колекцијата „Мозаик“ била распродадена. Чини 10.000 динари.
Тесла и неговите вратоврски
Со напор на дипломатот Сава Косановиќ (син на најмладата сестра на Тесла, Марица), сите лични предмети и списи на Никола Тесла по неговата смрт биле пренесени во Белград. Наследството пристигна во Југославија во септември 1951 година, на бродот „Србија“. Оттогаш во музејот на Никола Тесла во Белград се сместени 439 експонати, лична облека од текстил и кожа. Меѓу нив има најмногу вратоврски - дури 75 парчиња. Претежно се свилени, но има и памучни, со впечатливи бои и дезени, од вообичаените темни со нитни до оние со цветови, виолетови, зелени со окер и беж цветови, со точки...
Наследството на Тесла фрла нова светлина врз стилот на еден од најголемите научници од овие простори, а Марина Булатовиќ, новинарка и писателка од Канада, која истражува истакнати личности во српската наука, за „Блумберг бизнисвик Адрија“ ги разбива гласините за неговиот скромен живот и приходи. „Во текот на триесеттите години на 20 век Тесла добивал пензија од Владата на Кралството Југославија во износ од 400 до 500 долари месечно, што денес би изнесувало од 7.500 до 9.000 долари. Некои биографи тврдат и дека компанијата ’Вестингхаус’ му плаќала 125 долари месечно од 1934 година, што денес би изнесувало околу 3.000 долари, како и трошоците за сместување во хотелот ’Њујоркер’. Тие пари ги резервирале како такса за консултации. Се разбира, неговите приходи кон крајот на животот не биле толку големи како кога бил на врвот на својата креативна моќ, но не може да се зборува за скромни примања“, смета соговорничката.
