Џед Мекејлеб се збогати од криптовалути. Сега се подготвува добар дел од тоа богатство да го потроши на вселената.
Милијардерот, кој е креатор на озлогласената платформа за тргување со биткоини „Гокс“ (Mt. Gox) и криптовалутата XRP, е единствениот финансиер на амбициозниот план за изградба и лансирање на првата комерцијална вселенска станица во орбитата.
Ако успее, неговиот стартап „Васт спејс“ (Vast Space LLC) веќе следната година би можел да добие профитабилен договор со НАСА за замена на Меѓународната вселенска станица (ISS) – договор што може да вреди повеќе милијарди долари. Ако не успее, Мекејлеб вели дека е целосно подготвен да загуби милијарда долари. Тој управува со милијарди долари преку две фондации, кои на крајот од 2023 година пријавиле вкупен имот од 3,3 милијарди долари, финансирани со негови донации.
„Крајно е важно луѓето да ја разберат оваа пресвртница – од светот каков што е денес, кон потенцијален свет во кој многу луѓе ќе живеат надвор од Земјата“, вели Мекејлеб од седиштето на компанијата во Лонг Бич, Калифорнија. „Малкумина се подготвени да вложат време и пари и да ризикуваат како мене“.
Седиштето на „Васт“ во Лонг Бич, каде што владее динамична атмосфера
Bloomberg Businessweek
Мекејлеб ангажирал ветеран од индустријата за извршен директор, а компанијата „Спејс екс“ (SpaceX) ѝ отстапила на „Васт“ дел од својата технологија. Илoн Маск повикува на забрзано затворање на ISS, која според плановите треба да престане со работа до крајот на 2030 година. „Васт“, основана во 2021 година, ја гради станицата користејќи делови развиени од „Спејс екс“ – како адаптерот за пристанување што овозможува спојување со капсулата „Драгон“, и безжичен интернет преку системот „Старлинк“ (Starlink). „Васт“ веќе има резервирано летови од „Спејс екс“ за лансирање на конструкцијата и екипажот, но сè зависи од одобрението од НАСА.
И покрај сето тоа, задачата е исклучително тешка, а минатото на Мекејлеб не му оди во прилог. Тој е момче од фарма во Арканзас, кој никогаш не дипломирал и нема искуство во вселенската индустрија. Неговата историја покажува дека често се вклучува во нови технологии додека се во развојна фаза, па се повлекува кога се јавуваат регулаторни или деловни пречки.
Сем Јаган, негов пријател и соосновач на интернет-компанија пред повеќе од 20 години, вели дека Мекејлеб свесно презема ризици. „Тој е крајно рационален во овие прашања“, вели Јаган, сега директор на „Корасон капитал“ (Corazon Capital). „Но тој е подготвен да направи работи што ние би ги сметале за премногу ризични“
Многу вработени во „Васт“ претходно работеле во „Спејс екс“. Паркингот кај седиштето е преполн со возила на „Тесла“, друга компанија на Маск. Еден од тие автомобили, „сајбертрак“ (Cybertruck), е на Макс Хаот, кој се приклучил на „Васт“ во 2023 година, кога Мекејлеб ја купил неговата компанија. Хаот сега е извршен директор, а Мекејлеб доаѓа еднаш неделно со авион од Сан Франциско.
Џед Мекејлеб, основач и претседател на „Васт“, со извршниот директор Макс Хаот во тест-центарот во Мохаве, Калифорнија
Bloomberg Businessweek
Хаот претходно работел на стартап за ракети „Лаунчер“ (Launcher), кој иако постигнал напредок, имал проблеми со сателитите. Откако Мекејлеб го купил „Лаунчер“, Хаот го прифатил раководството на „Васт“, бидејќи не можеле да привлечат нов капитал.
Визијата на „Васт“ е поголема од една станица. Компанијата сака да развие систем за вештачка гравитација, користејќи ротирачки модули што би создавале центрифугална сила. Ова се смета за потребно бидејќи долготрајната изложеност на микрогравитација може да го наруши човечкото тело.
Сепак, пред сè, „Васт“ мора да ја постави својата прва станица во орбитата. Во последната година бројот на вработени пораснал од помалку од 200 на над 740 – инженери, техничари, дизајнери, па дури и производители на вселенски костими.
Прототипот се вика „Хевен 1“ (Haven-1) - висок е околу 10 метри, широк 4,4 метри, и се очекува да биде лансиран со ракета „Фалкон 9“ (Falcon 9) во мај 2026 (иницијално било планирано за август 2024). Во станицата ќе има просторија од 45 кубни метри – со оддели за спиење, голем прозорец и заедничка маса за четворица. Ќе биде обложена со дрво за топлина и удобност.
Се работи и на енергетскиот систем, погон, и обвивка што ќе издржи вселенски услови, додека внатрешниот притисок ќе биде како на Земјата.
„Во овој момент не сме компанија што гради вселенски станици“, вели Хаот. „Ние сме компанија што се стреми да ја изгради својата прва вселенска станица“.
Ако сѐ оди според планот, „Васт“ ќе испрати четворица астронаути во „Хевен 1“. По успешно лансирање, ќе следува „Хевен 2“ до 2028 година – почеток на поголема база што ќе ја замени ISS.
Еден од најголемите предизвици ќе биде изградбата на функционален систем за одржување услови погодни за живот. Меѓународната вселенска станица (ISS) има самоодржлив систем што ја рециклира целата отпадна вода во вода за пиење, а јаглерод диоксидот го претвора во кислород. Таков систем е неопходен за патниците да можат подолго време да престојуваат на која било орбитална платформа. „Хевен 1“ нема да го има овој систем бидејќи екипажот треба да престојува таму само кратко време. „Васт“ планира да воведе таков систем во „Хевен 2“, иако не е предвидено постојано присуство на екипаж во првите неколку години.
Конкуренти во оваа област, како што се „Аксиом“ (Axiom Space), „Блу ориџин“ (Blue Origin) и „Војаџер“ (Voyager Space Holdings), исто така се стремат да изградат свои станици. Сепак, „Васт“ има предност затоа што Мекејлеб е подготвен да потроши голема сума пари на овој потфат. „’Васт’ е единствената компанија што работи на решение, се финансира од сопствени средства и е подготвена да започне со реализација“, вели Чед Андерсон, основач и извршен партнер во инвестициската компанија „Спејс капитал“ (Space Capital) (која нема финансиска врска со „Васт“, но има вложено во „Спејс екс“). „Во таа смисла, тие се интересни“.
Исто така, конкурентските компании, иако имаат искуство во вселенски технологии и договори за лансирање, не соработуваат толку блиску со „Спејс екс“ како „Васт“.
Мекејлеб се обидува да го минимизира значењето на личните врски, истакнувајќи дека се сретнал со Маск неколкупати, но дека Маск веројатно и не го памети - иако двајцата инвестирале во „Опен еј-ај“ (OpenAI). Иако се различни по пристап и однесување, меѓу нив може да се повлечат паралели: и двајцата го напуштиле школувањето (Маск нешто подоцна), за да основаат софтверски компании во развојни области (Маск со онлајн директориум, Мекејлеб со видеостриминг), и страста за фантастика и игри ја претвориле во профит.
Првиот потфат на Мекејлеб, „И донки“ (eDonkey), бил една од првите интернет-услуги за споделување фајлови – ран конкурент на „Напстер“ (Napster). Основана во 2000 година, им овозможувала на корисниците бесплатно разменување музика и филмови, додека компанијата заработувала милиони долари годишно од реклами. Затворена е во 2006 година откако Мекејлеб се договорил да ѝ исплати 30 милиони долари на Американската асоцијација на дискографски куќи (RIAA) за да избегне тужби за прекршување авторски права.
Следниот успешен потфат беше „Гокс“ (Mt. Gox), една од првите платформи за трговија со биткоин. Сајтот го основа во 2010 година и брзо забележа раст. Една година подоцна го продаде мнозинскиот удел за непозната сума. Во 2014 година платформата банкротира, а корисниците изгубија криптовалути вредни над 400 милиони долари – најголемиот крах во светот на криптовалутите до случајот со FTX во 2023 година. Мекејлеб, иако малцински сопственик, не беше казнет и тврдеше дека и самиот изгубил пари.
До тој момент Мекејлеб веќе започна нова идеја: XRP, криптовалута што го користи протоколот Рипл (Ripple), со кој делумно управуваше. Тој првично поседуваше 9 отсто од сите XRP. По разидувањето со соосновачите, ја напушти компанијата во 2013 година, но ја задржа криптовалутата и ја продаваше постепено во следните години. Вредноста на XRP експлодира кон крајот на 2017 година, кога достигна пазарна капитализација од 130 милијарди долари. Според анализа на XRPScan, Мекејлеб заработил 3,2 милијарди долари од продажбата на XRP и уделите во Рипл од 2014 до 2022 година. Тој исто така е соосновач на „Стелар“ (Stellar), мрежа за плаќања со отворен протокол.
„Тој е еден од десетте најважни креатори на криптовалути, иако никој не го познава“, вели Ник Картер, основачки партнер во инвестициската компанија ЦИВ (Castle Island Ventures). „Тоа е интересно. Другите се гласни и ексцентрични, а тој е скромен“.
Заварувач и производствен техничар во седиштето на „Васт“
Bloomberg Businessweek
И покрај успехот, Мекејлеб остана поврзан со мал круг луѓе, соработувајќи со Јаган и други стари соработници. Има куќа во сурферскиот рај Костарика, дом во Беркли и приватен авион.
Мекејлеб е стабилен инвеститор во индустрија што често е нестабилна и полна со неуспеси. Иако поранешен вработен поднесе тужба тврдејќи дека „Васт“ сакал да „фаќа кривини“ за да заштеди, компанијата не ја изгуби својата репутација – за разлика од „Спејс екс“. Милијардерот-основач главно седи дома со сопругата и децата, наместо да се впушта во политички амбиции.
Ако потфатот на Мекејлеб успее, „Васт“ веќе има резервирани летови со „Спејс екс“ за да превезува цивили астронаути во орбитата. И Мекејлеб и Хаот велат дека сакаат лично да летаат. „Како дете, стоев надвор, гледав во небото и му се восхитував“, вели Мекејлеб.
Сепак, сè зависи од тоа дали „Васт“ ќе добие договор со програмата на НАСА за развој на комерцијални вселенски станици како замена за ISS. Овој договор не е формална гаранција, но ако „Васт“ стигне до орбитата, НАСА веројатно ќе изнајмува простор, што би било сигурен извор на приходи. Договорите треба да се доделат на средината на 2026 година.
Без договор со НАСА, изградбата на вселенска станица веројатно нема да биде исплатлива, вели Хаот. „За нас е од витално значење да победиме на тој тендер“.
.webp){kind=icon}
