Како да инвестирате во криптовалути

Ако сте барем малку заинтересирани за криптопазарот, тешко дека ви поминал незабележано спектакуларниот крај на 2024 година, кога биткоинот достигна нов ценовен рекорд, надминувајќи 108.000 долари. Тоа беше завршница на извонредна година за изворната криптовалута, која започна со лансирањето на првите американски ЕТФ-ови (англ. exchange-traded funds – фондови со кои се тргува на берза) што директно инвестираат во биткоин, на што криптозаедницата чекаше цела деценија. На овој начин големите институционални инвеститори добија можност да инвестираат во токенот, па на крилата на еуфоријата поврзана со големите количества на пари што се слеаја во тие фондови, биткоинот во март достигна дотогаш највисока цена, од речиси 74.000 долари.

Околу еден месец подоцна дојде до преполовување – настан што автоматски се случува еднаш на четири години на биткоин-блокчејнот. Тогаш се преполовува количеството на биткоини што рударите ги добиваат како награда за извршување трансакции на мрежата, па со тоа се намалува понудата на нови токени на пазарот. Се дојде до специфична ситуација во која криптовалутата веќе достигна рекорд малку пред преполовувањето, додека набљудувачите на пазарот потсетуваа дека нови ценовни врвови биле остварени по – а не пред секое од претходните три преполовувања.

А потоа, во втората половина на годината, кампањата за американските претседателски избори почна да се загрева, па Доналд Трамп се промовираше како прокрипто ориентиран републикански кандидат. Иако претходно беше скептичен кон секторот за дигитални средства, Трамп во оваа трка за прв човек на Соединетите Американски Држави (САД) посвети толку многу внимание на изразување поддршка за криптоиндустријата што биткоинот често поскапуваше по неговите огнени говори, а многумина дури и ги нарекуваа овие избори првите криптоизбори.

Трамп најавуваше прописи што ќе го поттикнат развојот на тој сектор во земјата – вклучувајќи ги поттикнувањето на домашното крипторударење и создавањето стратегиски резерви на биткоин – па криптоентузијастите не беа премногу изненадени што биткоинот достигна вртоглави височини по неговата победа. И покрај корекцијата на цената, која следуваше по постигнувањето на шестцифрената вредност, некои веруваат дека 2025 година ќе донесе нови рекорди за биткоинот.

Биткоинот е само една од илјадниците криптовалути што моментално постојат, но како најстара и најпопуларна често се следи одделно од другите претставници на пазарот, па аналитичарите прават поделба на биткоин и сите други монети – алткоини. Во принцип, алткоините имаат силна корелација со биткоинот, кој го наметнува темпото на целиот екосистем. Според податоците на аналитичката платформа „Коингеко“ (CoinGecko), во периодот кога биткоинот држеше рекордни нивоа од над 100.000 долари, пазарната капитализација на целиот криптопазар исто така го достигна своето највисоко ниво од над 3,9 трилиони долари. Меѓутоа, треба да се има предвид доминацијата на биткоинот на криптопазарот, кој со својот раст истовремено знае и да ги задуши алткоините.

Пошироко гледано, криптосекторот генерално има позитивна корелација со акциите на технолошките компании. Тој досега често покажуваше чувствителност на макроекономските фактори, како што се каматните стапки на централните банки (првенствено на американските Федерални резерви), но и на геополитичките и регулаторните услови. Споменатите американски ЕТФ-ови се класичен пример како промената на регулацијата (тамошната комисија за хартии од вредност со години се спротивставуваше на одобрувањето на тој инвестициски производ) може да предизвика тектонски промени на криптопазарот.

Bloomberg Businessweek Adria

 

Разновидна регулатива и интерес

Сепак, овие фондови се само еден од начините за инвестирање во сферата, за што многу држави сè уште бараат свои идеални решенија за да ја постават младата индустрија, која брзо се развива во соодветна законодавна рамка, за истовремено да обезбедат развој на технологијата и пазарот и да ги заштитат корисниците и инвеститорите.

Како најсеопфатна регулаторна рамка за криптосредства во светот често се истакнува МИКА  (англ. Markets in Crypto-Assets/MiCA), пропис што ги регулира пазарите на криптосредства на територијата на Европската Унија и кој стапи во сила на 30 декември. Во регионот Адрија, од земјите што не се членки на ЕУ, само Србија досега донесе посебен Закон за дигитален имот.

Процените за тоа колку инвеститори во крипто има во земјите од регионот варираат и по повеќе десетици илјади. Така, во Србија обично се наведува бројката од 250.000 граѓани што досега имале каков било контакт со криптопазарот, но е извесно дека бројот на оние што останале активни е многу помал. Според податоците на „Трипл еј“ (Triple A,) во земјата во 2023 година постоеле нешто повеќе од 130.000 сопственици на криптосредства, што е помалку од два процента од населението (1,84 отсто), но тоа сè уште се највисоките вредности во споредба со другите држави од регионот.

Второпласирана е Хрватска, со околу 50.000 сопственици на крипто (1,26 отсто од популацијата), а од друга страна најслаб резултат забележала Словенија, со помалку од 25.000 граѓани што поседуваат некоја криптомонета (1,16 отсто од населението).

Како воопшто се инвестира во криптовалути? Во теорија, можете сами да ги произведете, да ги купите директно или преку посредник или да инвестирате во некој посложен инвестициски инструмент поврзан со нив, како што се фондови или фјучерси. Меѓутоа, во практика не се сите модели еднакво достапни за сите.

Крипторударење

За почеток, основниот начин за стекнување дел од криптовалута, вклучувајќи го и биткоинот, е таканареченото крипторударење. Рударењето биткоин е енергетски интензивен процес во кој рударите користат специјализирани компјутери за валидација на трансакциите на биткоин-блокчејнот и за возврат заработуваат награди во вид на тој токен.

Меѓутоа, српскиот криптоаналитичар и коосновач на ЦТБ (CTB Crypto & Consulting), Иван Андрејевиќ, наведува дека рударењето биткоин, поради брзата замена на технологијата, повеќе не е исплатливо за мали, индивидуални инвеститори.

„Би рекол дека без инвестиција од минимум 400-500 илјади евра нема смисла да се влегува во тој бизнис бидејќи брзо се губи заработката. Засега не ми е познато дека во Србија имаме некое регистрирано правно лице што рудари, но работевме консалтинг со неколку компании од Канада и од САД што се заинтересирани да дојдат да рударат во Србија“.

Андрејевиќ го наведува примерот на Кралството Бутан, каде што самата држава е таа што рудари биткоин и оценува дека таков модел би можел да функционира и на домашен терен.

Криптоменувачници 

Слично на конвенционалните менувачници во кои се разменуваат фиат валути, постојат и менувачници во кои за фиат пари можете да купите криптовалута или да разменувате едни криптовалути за други (вклучувајќи и стеблкоини, кои се врзани за вредноста на некоја традиционална валута, најчесто доларот).

Првите такви менувачници во регионот Адрија почнаа да се појавуваат пред повеќе од една деценија. Тие се разликуваат по разновидноста на криптовалутите со кои оперираат, провизиите и процедурите на услугите.

На пример, една од главните предности на хрватскиот „Електрокоин“ (Electrocoin) е можноста за користење на менувачката услуга без потреба од регистрација, што им овозможува на корисниците брзо и дискретно да испраќаат криптовалути директно во нивниот приватен криптопаричник по избор.

Од друга страна, за да бидете корисник на една од двете криптоменувачници во Србија - ЕЦД (ECD) и „Крипто 12“ (Crypto12) - двете регистрирани во Белград, потребна е лична верификација. „Тоа практично значи дека некој од вработените во менувачницата мора лично да ве погледне и да се увери дека сте тоа навистина вие. Кај нас тоа е многу голем проблем бидејќи за секоја верификација мора да се оди лично во Белград и тогаш граѓаните претежно се одлучуваат да отворат сметка на светските берзи“, напоменува криптоаналитичарот.

Андрејевиќ наведува дека меѓу двете српски менувачници, освен во висината на провизиите (кои, како што вели, се пониски во случајот на „Крипто 12“), постојат разлики и во поглед на функциите, односно „Крипто 12“ почнува повеќе да личи на берза отколку на менувачница.

„Кај нив постои можност за трговија, нудат преглед на популарни графикони како на која било светска берза, додека на ЕЦД нема можност за трговија и анализа на пазарот. Исто така, ако цената на некоја криптовалута што ја поседувате почне драстично да паѓа, во ЕЦД мора физички да ја продадете криптовалутата, а „Крипто 12“ нуди можност за контролиран губиток, односно поставување лимити каде што автоматски се извршува продажба или купување по одредени цени. Исто така, нудат услуги за управување со пари, односно ставање на ’стејкинг’ (staking) - депонирање криптовалути за да се помогне во водењето на блокчејн-мрежата - заради пасивни приходи од страна“, објаснува соговорникот на ББА (Bloomberg Businessweek Adria).

Меѓу менувачниците во регионот, треба да се напомене и дека најдолговечната криптоменувачница во светот „Битстемп“ (Bitstamp) е основана во Словенија, а на корисниците им нуди можност за трансакции преку банкарски трансфери, кредитни картички, епл пеј (Apple Pay), гугл пеј (Google Pay) и пеј пал (PayPal). Европските корисници во одбраните земји имаат привилегија да користат инстант СЕПА (Instant SEPA) за побрзи депозити.

Како што веќе пишуваше ББА, нивната платформа Bitstamp-as-a-service им овозможува на финансиските институции, финтек-компаниите и брокерите да интегрираат криптоуслуги во своето работење користејќи ја модуларната инфраструктура на „Битстемп“. Напредните трговци ќе најдат сè што им е потребно на платформата Битсемп про (Bitstamp Pro). Со графикони во реално време, детални податоци и алатки за анализа, оваа платформа нуди софистицирани опции за тргување и четири различни типа на налози. Платформата на  „Битстемп“ поддржува трговија со 80 криптовалути.

Bloomberg Businessweek Adria

 

Криптоберзи

Од земјите во регионот Адрија моментално може да се тргува на голем број светски криптоберзи, како што се „Бајненс“ (Binance), HTX, „Коинбејс“ (Coinbase), „Кјукоин“ (KuCoin), MEXC и други. Кога сè ќе се собере и одземе, Андрејевиќ проценува дека разликите во давачките меѓу светските и домашните посредници се минимални, односно провизиите на домашните менувачници се повисоки од странските, но кога во вториот случај ќе се пресмета делот што го наплаќа банката, приближно излегува исто. Меѓутоа, познатите светски берзи нудат многу поголем избор на криптовалути.

Тој нагласува дека, барем кога станува збор за Србија, правните лица сè уште многу потешко добиваат пристап до берзите отколку физичките лица.

„Правните лица долго чекаат да добијат повратни информации при регистрацијата. Особено е тешко да се добие сметка како правно лице на ’Бајненс’, таму процесите на чекање траат до една година, па и повеќе, за да се извршат сите проверки. Треба да се каже дека нашиот систем тука, за жал, многу доцни и не ги испорачува податоците навреме, така што е потребно да се вложи многу труд за да се може да се тргува како правно лице“, напоменува стручњакот.

Кога станува збор за физичките лица, регистрацијата на водечките странски берзи е, како што вели, доста стандардизирана и едноставна. „Потребен е само пасош или лична карта, потоа некое дополнително уверение за адреса, на пример сметка за струја или сличен документ, како и видеоверификација на лицето. Тоа изгледа така што робот ја врши идентификацијата, а од вас се бара да се сликате во камерата и, на пример, да ја занишате главата или да ја отворите устата кога роботот ќе ви каже, за да се увери дека сте тоа навистина вие. Во суштина, тој процес трае максимум десетина минути“.

Сето ова важи за она што го нарекуваме централизирани криптоменувачници, а постојат и децентрализирани. Во што е разликата?

„Централизираните, пред сè, имаат свој сопственик – било да е тоа физичко или правно лице или да постојат повеќе сопственици. Таквите берзи по правило ги контролираат компании што посредуваат во тргувањето. Корисниците немаат сопственост над своите приватни клучеви (приватниот клуч овозможува контрола над криптовалутите, може да се објасни како еквивалент на лозинки за пристап до банкарска сметка), па средствата се подложни на замрзнување или одземање по налог на државата, слично на банкарските сметки“, објаснува Андрејевиќ.

Како што додава тој, децентрализираните берзи работат без посредници, користејќи блокчејн-технологија и паметни договори. „Корисниците имаат целосна контрола над средствата и приватните клучеви, но губењето на клучевите значи трајно губење на средствата. Исто така, користењето може да биде посложено за почетници. Функционира така што корисникот отвора веб-страница или апликација на децентрализирана менувачница и наместо отворање сметка, корисникот го поврзува својот криптопаричник, на пример Метамаск (MetaMask). Трансакцијата се врши директно меѓу корисниците (peer-to-peer), користејќи паметни договори, кои автоматски ги извршуваат условите за размена“.

Контролата кај централизираните берзи е многу поригорозна, напоменува соговорникот. „Затоа на клиентите секогаш им препорачуваме централизирани берзи, каде што многу повеќе се води сметка кои криптовалути ќе бидат достапни, додека на децентрализираните секој може да листира криптовалута со висок ризик. На некои од нив не е потребна ни идентификација“.

Меѓутоа, во случај на хакерски напад на децентрализирана берза не постои начин за враќање на средствата, бидејќи физичкото лице не приложило податоци дека управува со одредена сметка, додека централизираните во голем број случаи го гарантираат тој поврат, како што беше случајот со краховите на берзите FTX и Mt. Gox.

„Уште една предност на централизираните берзи е тоа што, поради примената на строги мерки против перење пари, кај нив не постои можност за купување таканаречени валкани криптовалути, односно оние што биле користени во криминални активности. Не постои шанса кога ќе се обидете да размените крипто за фиат некој да ви ја блокира сметката и да каже дека средствата, на пример, биле користени за киднапирање и дека не можат да ви бидат исплатени. Тоа порано беше голем проблем, кога луѓето сè уште мислеа дека е невозможно да се следи која било криптовалута на блокчејнот, сега станаа свесни дека секоја може да се следи од паричник до паричник“, оценува криптоаналитичарот.

Покрај тоа, пазарната капитализација на централизираните криптоберзи е многу поголема, истакнува тој.

Bloomberg Businessweek Adria

 

Напредни платформи

На интернет може да се најдат и многу платформи и мобилни апликации што нудат посложени начини на инвестирање. На пример, постои српскиот стартап „Вели“ (Veli), чија апликација е наменета за почетници во крипто, кои сакаат да инвестираат на поедноставен начин. Нивната платформа овозможува едукација на новите корисници и персонализирани инвестициски портфолија.

Меѓутоа, Андрејевиќ предупредува на оние што се занимаваат со „црно“ финансиско советување и посредување во трговијата со крипто.

„Повеќето содржини што ги нудат се копирани, буквално преведени материјали од Инвестопедија (Investopedia) или други сајтови, се преземаат многу информации што не се тестирани со реални примери. Голем проблем е со инфлуенсерите и разни профили на социјалните мрежи.

Во Србија веројатно постојат околу 800-900 такви групации и финансиски советници, но никој од нив нема фирма и сите се кријат под некои псевдоними. Работата на црно стана доста сериозен проблем бидејќи се добиваат погрешни информации и никој не одговара за загубите, треба да се биде многу внимателен“, предупредува тој.

Криптодеривати

Слично на традиционалниот пазар на капитал, и криптопазарот со текот на времето изнедри различни деривати, односно финансиски инструменти базирани на дигитален имот. Тие им овозможуваат на трејдерите/инвеститорите да бидат изложени на движењето на цената на некоја криптовалута без всушност да ја поседуваат таа криптовалута. Фјучерсите и опциите се два вообичаени вида деривати што се користат овде.

Криптофјучерсите се вид договор меѓу купувачот и продавачот за купување или продажба на одредена криптовалута на одреден датум во иднината по одредена цена. Кога договорот истекува (на одреден датум во иднината), купувачот е должен да ја купи криптовалутата, а продавачот е должен да ја продаде криптовалутата.

Опциите се вид деривати што им овозможуваат на трговците да купат или да продадат криптовалута по утврдена цена, на датум во иднината. За разлика од фјучерсите, опциите му даваат на купувачот или продавачот можност, но не и обврска за купување/продажба на криптовалутата.

Споменатиот „Бајненс“, но и други светски имиња, како што се „Бајбит“ (Bybit), „Дерибит“ (Deribit), „Битмекс“ (BitMex) и „Битфинекс“ (Bitfinex), се некои од популарните берзи за криптодеривати.

„Нема многу луѓе кај нас што се активно вклучени во тоа, меѓу другото и затоа што повеќето деривати сè уште се во некои тест-фази. Многу од нив сè уште бараат голем ризик. Треба да се биде свесен дека ова е технологија што сè уште е во развој, ние зборуваме за технологија стара само 15 години, таа сè уште не е целосно развиена“, вели Андрејевиќ.

Ограничени можности за ЕТФ-ови

Кога во САД на почетокот на 2024 година беа одобрени првите спот биткоин ЕТФ-ови, најголем интерес предизвикаа кај тамошните пензиски фондови, инвестициски куќи, па и некои сојузни држави, вели соговорникот. Предводник во бранот на ЕТФ-ови беше гигантот меѓу компаниите за управување со имот „Блекрок“ (BlackRock) – се верува дека неговата понуда за лансирање таков фонд токму и ги премисли регулаторите да дадат зелено светло за овие нови инвестициски производи. Меѓутоа, Андрејевиќ напоменува дека засега за граѓаните на Србија сè уште е неизводливо да инвестираат во нивниот или други американски  ЕТФ од тој тип. Европските прописи исто така не им даваат на малите инвеститори пристап до американските спот биткоин и етер (втората највредна криптовалута) ЕТФ-ови.

Регулацијата во поглед на ЕТФ-овите во Европа инаку е строга, фондовите што директно инвестираат во некоја криптовалута во принцип можат да се создадат само во форма на алтернативен инвестициски фонд и се наменети за институционални инвеститори.

Можно купување од физичко лице, но и на криптомати

Криптоаналитичарот потсетува дека на домашниот пазар е целосно легално и да се купуваат криптовалути од физички лица. Но...

„Тука повторно е големо прашањето за потеклото на парите, бидејќи продавачот не поминува контрола кога на друго лице му продава криптовалути, така што постои ризик дека средствата или барем дел од нив некогаш биле користени за криминални активности“, нагласува Андрејевиќ.

Исто така, не е новост ни купувањето крипто преку автомати, односно таканаречени криптомати. Во Србија засега постојат три такви и сите се во сопственост на ЕЦД.

 

Одрекување: Сите информации се од општа природа и не претставуваат инвестициски совет.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар