Балканскиот национализам како кочница за економијата

Историјата не се случува насекаде во исто време. За некои макрорегиони, процесот на формирање национални држави, па дури и пазари, веќе бил завршен во 19 век. По неколку века големи војни - од Наполеон до Хитлер, тие земји успеаја да научат одредени лекции, кои можат да ги научат само од суровите и отрезнувачки процеси на историјата.

Тие земји се наоѓаат на Западот на Европа, и низ големи страдања, но и со голем успех на многу полиња, конечно успеаја да ги исфрлат од крвотокот идеите за изолационистички и конфликтен национализам. Малцинските националпопулистички политички движења, кои се појавуваат таму, ги претставуваат токму остатоците од претходната ера, во која беа создадени западноевропските држави и народи. Во моментите на нивното создавање и историскиот период на револуции, војни и индустриски развој што следуваше, национализмот имаше своја сметка, беше во плус.

Кога западноевропските национални држави станаа цврсти и толку ја раширија својата мрежа на влијание низ целата планета, кога на крајот, како големите монополисти што остануваат надвор од дофатот на картелот, директно се судрија во две светски војни, овие политички конструкции сфатија дека останале во длабок минус.

Од една страна, тие беа турнати кон интеграција со технолошкиот развој и променетата структура на економијата, а од друга, од големите идеи на постмодерното наравоучение - сите поединечни национални истории се само внимателно конструирани приказни и ништо повеќе. Она што го сметаме за природен историски процес, всушност, беше приказна што си ја кажуваме за полесно да се пробиеме во канибалистичкиот свет на политичкиот национализам, каде што „јади или биди изеден“ е единственото мото.

Историјата служеше како морална индулгенција, поттикнувајќи ги европските народи да се обидат да се уништат меѓусебно во име на измислената голема судбина што нивните предци наводно им ја предале од антиката или средниот век.

Преку лекциите од големите војни се роди идејата за глобална економија, порозни граници во корист на меѓународната слободна трговија, и беа поставени основите на идните макрорегионални економски блокови. Циркулацијата на економијата мораше да се забрза до најголем број вртежи во кварталот, за тоа служеше идејата да се обезбеди слобода на дејствување за финансирање, која дотогаш беше ограничена од брзината на развој на реалната економија и противвредноста во злато.

Конечно, структурата на економијата се промени на тој начин што услужниот сектор, кој исто така е дел од научниот напредок, а не само хедонизам, стана поважен од производствениот сектор. Заедно со новостите во светот на идеите и економијата, западните општества постепено се менуваат, доаѓаат до сознанија дека нивната историја е полна со расизам, колонијализам, национализам - едноставно кажано - полна со конфликти засновани на разлики без покритие. Национализмот е исфрлен од мејнстримот како, во морална смисла, зло и, во економска смисла, штетна приказна. Дури откако на Далечниот Исток ќе се појави нов предизвикувач на доминантниот поредок - Кина, Западот полека почнува да доаѓа до заклучок дека апсолутната отвореност, и политички и економски, е потенцијално опасна. Да, има развој, но развој не само на Запад туку и глобален. Да, и глобалниот развој е добар, бидејќи го стимулира и западниот, но светот е големо место со различни идеолошки системи. Тие системи не гледаат на светот низ розовите очила на глобализмот, тие го доживуваат како слабост на Западот, врз чија основа прво треба да се обезбеди сопствен раст, а потоа да се започне борба со самиот глобализам.

Југословенски национализам

Додека парадигмите се менуваат, Балканот останува затворен во незавршените процеси од 19 век. Борбата на балканските народи против империите, борбата иницирана од ослободителниот и навремен национализам, кога сметката беше позитивна, требаше да доведе до вкоренување слободни балкански национални држави, а со нив и нации.

Во тоа време, секој балкански народ во своите планови имаше свој голем националистички проект. Југословенскиот беше секако најамбициозен, имаше потенцијал да го собере најголемиот дел од Балканот под еден покрив. Неговите делови, сепак, не се совпаѓаа, без разлика колкумина се обидуваа да го склопат мозаикот. Да беше центарот на Југославија во некоја оаза на рационализмот, во некој имагинарен Лондон, можеби со балансирање, нивелирање, правење отстапки и со давање бенефиции во сите нејзини делови, тој проект ќе успееше. Но нејзиниот центар беше во Белград, кој со векови беше под странска империјална окупација, недораснат за толку голема задача. Наместо разум, во белградските владејачки и културни кругови наизменично и во бранови се менуваа тие возвишени емоции со насилни пориви, и двете со несакани резултати. Без разлика дали во одреден момент на Југославија се гледаше романтично како на ветената земја од мед и млеко, таа не успеа да биде она што требаше да биде за да успее - а тоа е сметката. Колку некој добива за својот вложен дел, колкава одговорност има за својот вложен капитал.

Разликата меѓу западниот и источниот национализам

Тука се крие фундаменталната разлика меѓу западниот и источниот национализам, овој нашиот, балкански. На Запад национализмот беше исклучиво инструмент, начин за стекнување богатство, моќ и влијание. Се разбира, ниту студениот Запад не е имун на соништата, кои многу лесно се претвораат во пекол. Германскиот национален романтизам го роди Хитлер и речиси ја уништи Европа, па дури и Западот. На другата страна на континентот, ненавикнати да размислуваат јасно и единствено преку интерес, каде што 2+2 не е 4, бидејќи тој резултат не се вклопуваше во добро склопената и штелувана историја, таму историските процеси не можеа да течат со иста динамика како на Западот.

На Балканот приказната измислена во 19 век се спои со душата, поради неа се убива, а не се живее. Историјата, како приказна, донесе богатство и трезвеност на Запад, а бескрајни племенски војни на Исток за тоа чија верзија на историјата е најопиплива. Предозирање со политика и бегање од економскиот начин на размислување, заљубување во сопствените митови, невешто намалена слика за себе, наместо да се размислува што може да се постигне преку економија, акумулација на капитал, соработка, трговија...

Современиот балкански национализам не е ништо повеќе од панично бегство од одговорноста. Независноста не е за да се стави на знамето, да се вклопи во националната химна или да се гази врз туѓи масовни гробници, независноста е да се изгради и да се води политички и економски систем, прифаќајќи ги и профитот и цената. Балканскиот национализам е пренесување на економската одговорност на Западот, додека главниот производ на Балканот се политичките конфликти. Кога комбинираната корупција и негрижа ќе тропнат на врата, виновен е Брисел, а треба да му се одмазди преку соседите - Загреб, Белград, Сараево. Национализмот го спречува Балканот да ја види својата корист во актуелниот глобален економски систем и да ја реализира максимално, преостанатото е украс, лек против депресија.