.webp){kind=icon}
Откако неодамна беа дадени првите одобренија за крипто ЕТФ (фондови базирани на криптовалути) за тргување на берзата во Соединетите Американски Држави (САД), криптопазарот доби сериозен ветер во грбот. Виртуелните валути сè повеќе стануваат дел од реалноста во САД, но и во Европската Унија. Сепак, земјите како Германија сè уште имаат поконзервативни и бирократски комплицирани регулативи, кои ја забавуваат нивната пенетрација, па, така, „Бајненс“ (Binance), како најголема платформа за размена на криптовалути во светот, го повлече барањето за добивање лиценца во Германија.
А каде е регионот Адрија? Како поминуваат криптовалутите во нашиот сокак? Колку државите во регионот имаат регулаторна подготвеност за пенетрација на пазарот на дигитална сопственост? И што може да донесе криптото во регионот?
Во интервју за „Блумберг бизнисвик Адрија“, Иван Андрejeвиќ од компанијата „ЦТБ крипто и консалтинг“ (CTB Crypto & Consulting) вели дека регионот најмногу заостанува во однос на стапката на прифаќање дигитални средства, со оглед на тоа дека во Европската Унија околу шест проценти од населението користи криптовалути, додека, на пример, Србија е само на почетокот и стапката изнесува само два отсто.
„Иако процентот на усвојување не е задоволителен, интересот за крипто е зголемен поради фактот што во 2021 година Србија беше меѓу првите во светот што донесоа закон за дигитална сопственост, кој е доста либерален“, вели Андрејевиќ и додава дека сега се чекаат измени на законот за да може уште повеќе да се активира дигиталната економија.
Иван Андрејевиќ вели дека регионот најмногу заостанува во усвојувањето на дигитални валути, бидејќи во Европската унија околу шест отсто од населението користи криптовалути, додека во Србија, на пример, само два отсто./ Приватна архива
Но, како да им објасните на средовечните менаџери или сопственици на капитал што се криптовалути, кога на многумина им се чини дека тоа е нешто помеѓу обложувачница и некакво пирамидално штедење, кое во Србија е запаметено по банките на Дафина Милановиќ и Јездимир Васиљевиќ? Дали криптото навистина е модерна верзија на бајката за лесни пари?
Андрејевиќ вели дека тоа е всушност „сосем нормален генерациски јаз“ и дека слична ситуација имало за време на ненадејното преминување од готовина на електронско плаќање. Според него, веќе 20 години живееме во светот на дигиталното банкарство, а криптото е само уште еден процес на негово забрзување и уште еден чекор кон безбедноста базирана на блокчејн-технологија.
„Огромното мнозинство криптовалути се, така да се каже, млади стартапи базирани на самата технологија. Исто како што во традиционалниот финансиски систем имаме ИПО (IPO - почетна јавна понуда) за акции, овде имаме ИКО (ICO - почетна понуда на монети), каде што стартап може да им издаде одреден број монети или токени на своите инвеститори, кои ќе инвестираат во развојот на самата идеја“, објаснува тој. Андрејевиќ додава дека секогаш им препорачува на инвеститорите, за најдобро да разберат инвестиција во одреден токен или криптовалута, дека „мора да размислуваат во насока на тоа што ќе користи нивниот сосед еден ден“ и да видат со каков вид на технологија се занимаваат специфичните стартапи со блокчејн. „Таа еволуција на технологијата е нешто во што инвестираме“.
И додека тргувањето со криптовалути и токени најмногу потсетува на традиционалното тргување и инвестирање во акции на компанијата, Андрејевиќ додава дека дури и најголемите критичари на светот на криптовалутите, како Џејми Дајмон од „ЏП Морган“, не му се спротивставиле на криптото. Така, „ЏП Морган“ е меѓу првите пет инвеститори што отворија „банка“ во рамките на проектот „Децентралдленд“ на блокчејн, што овозможува со криптовалутата МАНА да се инвестира, па дури и да се купи недвижен имот.
„Има многу големи брендови во тој виртуелен свет, но токму таму најголемиот критичар ја постави својата банка“, истакнува овој консултант за развој на криптопазарот.
Словенија е даночна криптооаза
Со оглед на тоа што криптобизнисот сè уште е поврзан со голем број непознати во регулативата, не само во регионот Адрија туку и во целиот свет, секој инвеститор, меѓу другото, веднаш се прашува себеси колку данок треба да плати на добивката остварена од тргување со токени и криптовалути. И има драстични разлики. Некои европски земји веќе се прогласени за даночни оази за крипто, додека во други криптодобивките се оданочуваат како да се дополнителна заработка, па даночната стапка оди и до 50 проценти.
Во Германија краткорочните профити од тргувањето со криптовалути, потоа рударењето, фјучерсите или услугите за наплата во крипто се оданочуваат така што целиот приход е вклучен во индивидуалниот приход, кој, во зависност од вкупниот годишен бруто-износ, се оданочува дури со 45 отсто за суми над 278.000 евра. Впрочем, за истокот на Германија има дополнителен данок на солидарност од 5,5 отсто, што практично го преполовува вкупниот приход за физичките лица. Оние чии приходи се помали од 10.900 евра не плаќаат данок.
Во четвртиот по големина град во Словенија, Крањ, во 2018 година, во еден од кружните текови беше поставен првиот биткоин споменик.
Сепак, Германија ги иззема од оданочување сите што чуваат криптовалути во своја сопственост повеќе од една година.
Во однос на данокот за крипто, во секоја земја од регионот Адрија, исто како и во Европската Унија, важат различни даночни правила, исто како што честопати се различни прописите. Еден од првите овластени сметководители во Србија специјализиран за крипто, Милош Праштало, објаснува дека, благодарение на регулативата МИЦА (MICA - пазари на криптосредства) на ниво на Европската Унија, Словенија и Хрватска постигнуваат значителен напредок во оваа област, и регулаторно и во пракса, иако Србија беше меѓу првите во Европа што донесоа закон за дигитална сопственост.
Словенија е една од ретките земји во светот каде што не е неопходно да се плаќа данок на добивката од продажба на криптовалути. На пример: ако сте купиле биткоин во 2019 година и сте го продале во 2024 година, дури и за профит од 1 милион евра, вие сте ослободени од плаќање данок. Но, внимавајте, ова важи само доколку инвеститорот не тргува со криптовалути. Во случај да врши голем број трансакции годишно, финансиската администрација може да разбере дека тоа е трговска активност. Во тој случај инвеститорот се оданочува.
Милош Праштало објаснува дека поради регулативата MiCA (пазари и крипто-средства) на ниво на Европската унија, Словенија и Хрватска постигнуваат значителен напредок во оваа област и во законодавството и во практиката, иако Србија беше една од првите во Европа што усвои закон за дигитална сопственост./ Приватна архива
„Некогаш во Србија се плаќаше голем данок на биткоини и токени. Тоа беше данок на други приходи и минималната стапка беше 20 проценти. Сега се плаќа данок од 15 проценти на капиталната добивка на разликата меѓу куповната и продажната вредност, како за акциите и хартиите од вредност“, вели Праштало и додава дека, и во случај на загуби, вреди да се поднесе даночна пријава, бидејќи таа загуба може да биде пренесени во следните пресметковни години. Криптовалутите во повеќето земји не се официјално средство за плаќање, туку средство за размена за фиат (суверени) валути или за некое друго добро.
Во Србија оние што чуваат криптовалути повеќе од десет години се ослободени од данок на капитална добивка, меѓутоа постојат иницијативи тој период да се намали на две години, како во Хрватска.
Вистински плаќања со крипто само во Словенија и во Хрватска
„Засега никој во Србија нема лиценца за плаќања со крипто (B2C)“, вели Праштало. Откако криптоменувачниците ќе ја добијат таа дозвола, тие ќе постават, на пример, во супермаркетите свои уреди, како што се ПОС-терминалите, каде што ќе можете да плаќате со криптовалути. Но продавачот нема да добие криптовалута, туку таа веднаш ќе се замени во фиат валута“, посочува Праштало. Тоа веќе постои во Хрватска, каде што „Електрокоин“ (Electrocoin), кој се поврза со супермаркетите на „Конзум“ и други трговци на мало, е лиценциран, додека „Гоукрипто“ (GoCrypto) е лиценциран во Словенија.
Словенија е на листата земји погодни за криптоинвестиции, а Љубљана е прогласена за европски град што е најпогоден за корисници на криптовалути, бидејќи таму повеќе од 130 компании на повеќе од 580 места овозможуваат плаќања со крипто. Едно е теоријата, друго е практиката. Во најголем дел трговците велат дека таквите плаќања се ретки. „Кога цената на биткоинот расте, има купувачи што плаќаат со криптовалути“, ни рече трговец што продава телефони.
Во Србија две криптоменувачници во моментов имаат лиценца за работа - „Крипто12“ (Crypto12) и ЕЦД (ECD) - додека првите токени беа издадени од компанијата „Финстоп“ (Finspot d.o.o.), која годишно им плаќа фиксна камата на оние што инвестираат во нејзиниот токен.
За разлика од Србија, во Босна и Херцеговина нема посебна регулатива за виртуелни валути, но има криптоменувачници, како што се Балканската криптоберза (Balkan Crypto Exchange – BCX) и Јадранската криптоберза (Adriatic Crypto Exchange – ACX). Како што изјави за „Блумберг бизнисвик Адрија“ директорот за операции на ACX, Никола Маричиќ, фактот дека во Босна и Херцеговина концептите на виртуелни валути и даватели на услуги поврзани со виртуелните валути се дефинирани само во законите за пазарот на хартии од вредност и за спречување на перењето пари и на финансирањето тероризам, „создава одредено ниво на правна несигурност, на која треба да работиме и заедно да ги развиваме пазарот и регулативата, но сепак тоа им овозможува на граѓаните да тргуваат и да инвестираат на пазарот на виртуелни валути“.
„Глобалниот криптопазар се карактеризира со својата големина, популарност и ликвидност, а тој тренд го следи и криптопазарот во Босна и Херцеговина, кој е во пораст, со зголемен број активни корисници и општ јавен интерес за блокчејн-технологии“, вели Маричиќ. Во Босна и Херцеговина данокот е 10 отсто и, како што вели Праштало, таму функционираат исто како што функционираше криптопазарот во Србија до 2021 година и донесувањето на законот.
Тој посочува дека и Црна Гора има голем потенцијал, но сè уште нема регулатива бидејќи донесувањето на прописите го отежнуваат честите промени на власта. „Црна Гора имаше нешто наречено Директорат за блокчејн и криптовалути, кој требаше да се погрижи да биде создадена регулаторна рамка за дигиталните средства. Дојде до промена на политичката состојба и таа дирекција беше укината. А потенцијалот е огромен“, вели тој.
Данокот на криптоприход во Црна Гора е 15 проценти, додека во Македонија, која има и криптоменувачници, но нема регулатива, тој е 10 проценти. И во Хрватска данокот на капитална добивка е 10 проценти, но се зголемува за одреден процент во зависност од местото на живеење.
