Сеопфатниот преглед на економските показатели е клучен за разбирање на состојбата на една земја и нејзината позиција во глобалната арена. Во овој текст ќе се фокусираме на трите главни индикатори: бруто-домашниот производ (БДП), индексот на потрошувачките цени (CPI) и невработеноста.
Бруто-домашниот производ (БДП) како клучен показател за економскиот развој
Бруто-домашниот производ (БДП) е клучен економски показател, кој ја открива вкупната вредност на сите стоки и услуги произведени во една земја во одреден период. Оваа бројка е мерка за економскиот развој и продуктивноста на една земја. Тоа ни помага да ја видиме силата на економијата, но исто така го открива и нејзиниот потенцијал за раст и напредок.
Што влијае на БДП?
Прочитај повеќе
Раст на просечната плата над инфлацијата пет месеци по ред
Просечната месечна исплатена нето-плата по вработен во август 2023 година изнесува 36.390 денари.
20.10.2023
Анкета на Народната банка: Ниска инфлација дури во 2025 година
Во споредба со очекувањата од претходната анкета, просечните очекувања на испитаниците за инфлацијата сега се малку повисоки
17.10.2023
Привидно пригушување на инфлацијата
И покрај статистичкиот пад на инфлацијата, храната поскапува во континуитет.
17.10.2023
Холцман: ЕЦБ тешко ќе ја постигне целта за инфлација од два отсто
Во моментов не се видливи механизми за да се избегнат овие ценовни притисоци, вели Холцман.
12.10.2023
Потрошувачка: Ако луѓето трошат повеќе пари на стоки и услуги, тоа може да доведе до зголемување на бруто-домашниот производ.
Инвестиции: Инвестициите на приватните и јавните претпријатија исто така може да влијаат на БДП. Повисоките инвестиции често доведуваат до поголемо производство и раст на бруто-домашниот производ.
Извоз и увоз: Ако една земја има повеќе извоз отколку увоз, тоа може да придонесе за раст на БДП.
Владини трошоци: Трошењето на владата за инфраструктура, јавни услуги, образование и здравство исто така може да влијае на БДП.
Ниво на инфлација: Високата инфлација може да ја намали куповната моќ на луѓето и да ја намали потрошувачката, што може да доведе до намалување на БДП.
Каматни стапки: Каматните стапки можат да влијаат на трошоците за задолжување и инвестиции, што може да влијае на потрошувачката и инвестициите и на бруто-домашниот производ.
Демографски промени: Промените во населението, како што се стареењето на населението или миграцијата, може да имаат влијание врз БДП.
Технолошки напредок: Иновациите и технолошкиот напредок можат да ги зголемат продуктивноста и ефикасноста, што може да доведе до зголемување на БДП.
Depositphotos
Зошто не е доволно само да се каже колкав е БДП?
Бројката сама по себе не дава доволно информации за состојбата на економијата.
Структура на БДП: Само познавањето на вкупната вредност на БДП не дава увид во тоа како тој бруто-домашен производ е составен и кои сектори во економијата придонесуваат најмногу. Важно е да се знае дали растот на БДП е резултат на растот во индустријата, услугите, земјоделството или некој друг сектор.
Квалитативни аспекти: Самиот БДП не ги зема предвид квалитативните аспекти на економијата. На пример, високиот БДП може да биде резултат на експлоатација на природни ресурси или неквалитетни работни места, што може да има негативни социјални или еколошки последици.
Распределба на богатството: Бруто-домашниот производ не дава информации за тоа како се распределува богатството меѓу населението. Може да се случи БДП да е висок, но поголемиот дел од населението да живее во сиромаштија. Затоа, самото познавање на БДП не дава целосна слика за животниот стандард или социјалната правда.
Квалитет на живот: БДП не ги мери директно факторите како што се образованието, здравствената заштита, домувањето, квалитетот на животната средина и другите социјални индикатори што се важни за благосостојбата на населението. Високиот БДП може да биде само еден од факторите што влијаат на квалитетот на животот.
Макроекономски предизвици: БДП не ги открива макроекономските предизвици со кои се соочува една земја, како што се инфлацијата, невработеноста, јавниот долг, трговскиот дисбаланс и слично. Тие фактори може да имаат значително влијание врз економската стабилност и благосостојбата на земјата.
Врската помеѓу БДП, економскиот раст и квалитетот на животот
Бруто-домашниот производ е тесно поврзан со економскиот раст и може да има влијание врз квалитетот на животот, но не е единствениот фактор што влијае на него.
Економски раст: Кога БДП се зголемува во подолг временски период, тоа укажува на економски раст. Повисок бруто-домашен производ може да укаже на зголемено производство, вработеност и инвестиции, што може да придонесе за економски раст.
Создавање работни места: Растот на БДП може да се поврзе со создавањето работни места. Кога економијата расте, бизнисите обично го зголемуваат производството и вработуваат повеќе луѓе за да ја задоволат растечката побарувачка. Тоа може да ја намали невработеноста и да обезбеди повеќе работни места, што може да го подобри квалитетот на животот преку поголема вработеност и приходи.
Зголемување на доходот: Растот на БДП може да доведе до зголемување на приходот на населението. Кога економијата расте, има поголема можност за зголемување на платите и на приходите. Тоа може да им овозможи на луѓето да го подобрат својот животен стандард, да имаат поголема куповна моќ и пристап до подобри услуги.
Поголема достапност на јавните услуги: Растот на БДП може да доведе до повеќе јавни приходи што може да се искористат за да се обезбедат подобри јавни услуги, како што се образованието, здравствената заштита, инфраструктурата, социјалното осигурување и друго. Тоа може да го подобри квалитетот на животот на населението, да го подобри образованието, да обезбеди подобра здравствена заштита и да создаде поповолна средина за граѓаните.
Импликации од намалувањето на БДП врз општеството и економијата
Намалувањето на БДП може да има различни последици за општеството и економијата. Еве неколку можни импликации:
Економски пад: Со падот на БДП може се појави економски пад или рецесија. Тоа може да резултира со намалено производство, помала вработеност, пад на приходите и зголемување на невработеноста. Економските активности може да бидат ограничени, а потрошувачката може да се намали.
Сиромаштија и нееднаквост: Падот на БДП може да ги влоши сиромаштијата и нееднаквоста. Намалувањето на економската активност може да го намали приходот на населението, да го зголеми бројот на луѓе што живеат под прагот на сиромаштија и да го отежне пристапот до основните потреби. Тоа особено може да влијае на ранливите групи во општеството.
Невработеност: Намалувањето на БДП обично оди рака под рака со зголемувањето на невработеноста. Економската активност може да се намали, а бизнисите може да отпуштат работници за да ги намалат трошоците. Тоа може да доведе до поголема невработеност и да го отежне наоѓањето нови работни места.
Намалување на јавните приходи: Намалувањето на БДП може да има негативно влијание врз јавните приходи, како што се даноците и таксите. Тоа може да ги ограничи финансиските ресурси на државата за обезбедување јавни услуги, социјална заштита, инфраструктурни проекти и други важни области.
Инвестиции и развој: Намалувањето на БДП може да ги намали инвестициите и да го попречи економскиот развој. Кога економијата стагнира или опаѓа, инвеститорите може да бидат помалку подготвени да инвестираат капитал во земјата. Тоа може негативно да влијае на долгорочниот економски раст и развој.
Важно е да се напомене дека намалувањето на БДП не е неизбежно катастрофално, бидејќи економиите имаат способност да закрепнат и да се приспособат. Владите и економските институции можат да преземат соодветни мерки за ублажување на негативните ефекти од намалувањето на БДП, како што се стимулирање на фискалната и монетарната политика, поддршка на економијата, инвестиции во инфраструктурата, образованието и други сектори.
Дали е погрешно да се споредуваат БДП и неговиот раст со други земји?
Споредувањето на БДП и растот на БДП меѓу различни земји може да биде значајно, но може да биде и проблематично.
Разлики во големината и населението: Земјите значително се разликуваат по големина и население. На пример, поголема земја може да има повисок БДП во апсолутна вредност, но помал БДП по жител во споредба со помала земја. Според тоа, споредувањето само на вкупниот БДП не дава целосна слика.
Куповна моќ и трошоци на живот: Куповната моќ на населението и трошоците за живот може значително да се разликуваат помеѓу земјите. Два региона со сличен БДП може да имаат сосема различна куповна моќ и животен стандард поради разликите во цените на стоките и услугите. Затоа, БДП по жител не е единствениот показател за квалитетот на животот.
Структура на економијата: Некои земји се потпираат на извозот на суровини, додека други се ориентирани кон услуги, технологија или индустрија. Тие разлики можат да влијаат на растот на БДП и споредбата само врз основа на бројки може да биде нецелосна.
Државна интервенција: Некои системи имаат поголема државна интервенција во економијата, додека други се повеќе пазарно ориентирани. Овие различни пристапи може да влијаат на растот на БДП и економските перформанси на земјите.
Кога се споредуваат БДП и растот на БДП меѓу земјите, важно е да се земат предвид овие фактори за да се добие сеопфатна слика. Земајќи ги предвид структурните и социјалните разлики, споредувањето на БДП може да биде корисна алатка за анализа и разбирање на економските перформанси, но треба да се внимава кога се донесуваат заклучоци или пресуди само врз основа на бројките.
Индекс на потрошувачки цени (CPI) за следење на инфлацијата и промените на цените
Индексот на потрошувачките цени (CPI) е показател што ги мери промените во цените на „потрошувачката кошничка“ на производите и услугите што потрошувачите ги купуваат редовно. Таа кошничка вклучува храна, кирија, транспорт, здравствена заштита, образование, енергија и други производи за широка потрошувачка.
Методологија за пресметка на CPI
Мерењето на CPI вклучува собирање податоци за цените од различни продавници и продажни места. Цените обично се земаат во одредени интервали, да речеме секој месец, за да се следи порастот или падот на цените со текот на времето. По собирањето на податоците се пресметува процентот на промена во однос на претходниот период.
Depositphotos
На пример, ако CPI за одреден месец е 110, тоа значи дека цените во тој месец пораснале за 10 проценти во споредба со базичниот период.
CPI е важен показател бидејќи дава информации за инфлацијата и куповната моќ на потрошувачите. Тој им помага на владите, централните банки, бизнисите и поединците да донесуваат економски одлуки. Исто така се користи за приспособување на платите, пензиите, социјалните бенефиции и другите финансиски обврски за да се одржи соодветната вредност на парите во светло на промените на цените.
Еве неколку клучни работи што CPI може да ги открие за економијата:
Инфлација: CPI е еден од главните показатели за инфлација. Зголемувањето на овој индекс укажува на пораст на цените, додека неговото намалување може да укаже на дефлација или забавување на растот на цените. Инфлацијата има важни последици за економијата, како што се намалување на куповната моќ на потрошувачите, влијае на каматните стапки, инвестициите и севкупната економска активност.
Трошоци за живот: CPI се користи за следење на промените во трошоците за живот на потрошувачите. Зголемувањето на индексот на потрошувачките цени укажува на пораст на цените на стоките и услугите за широка потрошувачка, што може да влијае на буџетот на домаќинствата, животниот стандард и потрошувачката. Високата инфлација може да ја намали куповната моќ и да доведе до намалување на животниот стандард, додека стабилен или низок CPI може да укаже на стабилност на цените.
Монетарна политика: Централните банки го користат CPI како еден од клучните показатели кога донесуваат одлуки за монетарната политика. Ако инфлацијата е превисока, централните банки можат да преземат мерки за намалување на инфлацијата, како што е зголемување на каматните стапки или намалување на понудата на пари. Од друга страна, ако инфлацијата е ниска, централните банки можат да преземат чекори за стимулирање на економската активност.
Планирање на буџетот: CPI се користи во планирање на буџетот на владата и деловните организации. Промените на овој индекс може да влијаат на приходите, расходите и проекциите за идниот период. Исто така тој се користи за приспособување на платите, пензиите и социјалните бенефиции, за да се одржи соодветна вредност во светлината на промените на цените.
Споредба со други земји: CPI се користи за меѓународна споредба на цените и инфлацијата помеѓу различни земји. Тоа е корисно за анализа на конкурентноста, деловните трошоци, инфлаторните трендови и за процена на релативните нивоа на цените меѓу земјите.
Невработеност - борба за работни места и социјална стабилност
Depositphotos
Стапката на невработеност е исклучително важен показател за состојбата на општеството. Може да се зборува за цела низа причини што генерираат висока невработеност, т.е. структурно нарушување на пазарот на трудот помеѓу понудата на работна сила и побарувачката на работна сила. Исто така невработеноста произведува цела низа негативни, не само економски туку и социјални, социјално-психолошки, демографски последица.
Поднослива стапка на невработеност е онаа што се движи помеѓу хипотетички нула проценти и пет проценти. Тоа значи дека повеќето работоспособни луѓе имаат работа со која си обезбедуваат барем минимални услови за своја егзистенција, доколку останат невработени, лесно можат да најдат нова работа, за општеството нема опасност од немири и протести, а економскиот систем е ефикасен во искористувањето на работната сила со самото тоа што успева да го вклучи мнозинството од работоспособното население без оглед на квалификациите што ги поседува.
Стапка на невработеност што се движи меѓу пет и 10 oтсто е алармантна. Ваквата висока невработеност веќе укажува на нарушување на односот меѓу понудата и побарувачката за работна сила на пазарот на трудот, пад на економската активност, бавен процес на отворање нови работни места, неконкурентност на економијата итн.
Општество со стапка на невработеност над 15 oтсто и особено над 20 oтсто е веќе сериозно социјално поделено општество, во кое преовладува чувството на социјална неправда, а голем број луѓе веќе немаат речиси никакви шанси да го остварат своето право на работа или, со други зборови, да си обезбедат услови за сопствен опстанок. Јасно е дека има пад на економската активност и дека се води погрешна економска политика.
.webp){kind=icon}
