.webp){kind=icon}
Земјите од Западен Балкан ќе треба да вложат решителни напори за унапредување на домашната реформска агенда и за зајакнување на економската интеграција во регионот доколку сакаат да ги отклучат шесте милијарди евра предвидени со новиот план за раст што неодамна го презентира Европската комисија (ЕК). Така пишува во документот што го објави комисијата. Со други зборови, за да дојде до дел од овој сладок европски колач, секоја од земјите од Западен Балкан ќе треба самостојно да работи на реформите на внатрешен план, но и сите заеднички ќе треба да работат на подобрување на регионалната соработка.
Според Европската комисија, економската конвергенција е суштински елемент за приближување на земјите од Западен Балкан до ЕУ.
„Во моментов нивото и брзината на конвергенција меѓу партнерите од Западен Балкан и ЕУ не се задоволителни – било во однос на реформските процеси или на социоекономската конвергенција – и го кочат нивниот напредок на патеката кон ЕУ“, се наведува во планот за раст.
Од ЕК објаснуваат дека главна цел на планот е да им се овозможи на земјите од Западен Балкан (Македонија, Србија, БиХ, Албанија, Црна Гора и Косово*) да ги засилат реформите и инвестициите за значително да се зголемат брзината на процесот на проширување и растот на нивните економии.
Имаат ли капацитет за тоа? Дали планот за раст и предвидените средства реално отвораат можност за брз воз кон ЕУ? Ова се само некои од прашањата на кои „Блумберг Адрија“ бараше одговори со помош на аналитичари од Македонија, Србија и од Босна и Херцеговина.
Нема да биде лесно да се дојде до милијардите од ЕУ
Според д-р Малинка Ристевска Јорданова од Институтот за европска политика (ЕПИ) од Македонија, користењето на овој инструмент за поддршка за земјите од регионот нема да биде лесно, како што не е лесно користењето на европските средства што досега беа на располагање.
„Дури ќе биде потешко, затоа што тоа е нов инструмент, со засилена условеност – особено во областа на владеењето на правото. Треба да се има предвид дека треба време за да се спроведат предвидените постапки, па да се создадат услови за повлекување средства од инструментот“, вели Ристевска Јорданова.
Таа објаснува дека прво ќе треба да се донесе регулативата, да се склучат договори со секој корисник, државите ќе треба да предложат документ наречен реформска агенда, па комисијата да даде мислење, па дури потоа да се донесе т.н. спроведбена одлука за секој корисник.
„Повлекувањето средства ќе биде директно поврзано односно условено од спроведувањето на реформската агенда“, нагласува Ристевска Јорданова.
Македонските институции досега не покажаа капацитет за реформи
Таа смета дека дополнителните финансиски средства од ЕУ секако би биле добредојдени, но и дека се далеку од потребите за постигнување економска и социјална конвергенција со ЕУ.
„Кога зборуваме за понудата, треба да се осврнеме на тоа дека паричната помош е само еден елемент од новиот план на ЕУ за раст на Западен Балкан. Првата процена е дека планот е далеку под очекувањата и барањата од регионот, особено оние што се однесуваа на овозможување пристап до единствениот пазар на Унијата. Наместо тоа, планот нуди фрагментирана подлабока интеграција во одредени сегменти на пазарот на ЕУ“, вели Ристевска Јорданова.
На нашето прашање дали гледа база и капацитет кај македонските институции да поведат поенергична акција на реформскиот пат, таа вели дека, за жал, досега политичките чинители не покажале волја за такво нешто.
„Спротивно на тоа, последниве години се одвива процес на слабеење и политизација на државните институции, во кои претходно имаше база и се градеше капацитет за реформи“, вели Ристевска Јорданова.
Разочарување од ЕУ
Според неа, понудата од ЕУ веќе не е доволно привлечна за да биде посилен поттик за реформи. Ристевска Јорданова укажува дека во земјите од Западен Балкан веќе постои разочарување од досегашниот застој во проширувањето, а перцепцијата за сегашниот т.н. „моментум“ е дека е тој е повеќе во прилог на земјите од источното партнерство и дека Западен Балкан е запоставен.
Во однос на прашањето дали Македонија може да ги забрза бараните реформи кај таканаречените „стари рани“, како што се подобрување на деловното опкружување, зголемувањето на ефикасноста на јавната администрација и на ефикасноста во борбата со корупцијата, аналитичарката од ЕПИ вели дека има и многу други барања или препораки што доаѓаат од ЕУ.
„Што е уште поважно, главнината на тие барања произлегува токму од граѓаните и од деловниот сектор во Македонија и нивното исполнување треба да биде мотивирано, пред сé, од добробитта за државата, односно македонското општество во целина.
Можност за забрзување секако дека има, но нема политичка волја за такво нешто“, вели Ристевска Јорданова.
Таа додава дека е потребен решителен и силен притисок од граѓанскиот сектор, вклучувајќи го и деловниот сектор, за пресврт во начинот на кој се води политиката, за јакнење на институциите и за создавање капацитет за вистински реформи.
За БиХ приоритет да биде единствениот регионален пазар
Игор Гавран, економски аналитичар од Босна и Херцеговина, укажува дека реализацијата на планот за раст ќе биде долг процес и дека средствата ќе се одобруваат сукцесивно како што се исполнуваат барањата.
„Мислам дека сега е примарно да се фокусираме на првата група услови поврзани со формирањето и функционирањето на единствениот регионален пазар. Тоа беше одамна договорено, во рамките на т.н. Берлински процес, а крајно време е да се утврди што е во интерес на Босна и Херцеговина, без разлика на последниот план и ветените средства“, вели Гавран.
Тој додава дека подоцна може да има некои услови со негативни ефекти каде што е потребна покомплексна анализа за тоа колку е корисно за БиХ отворањето на пазарот кон ЕУ и во кое време, но за почеток сè е јасно и треба всушност да исполни она што е договорено претходно.
„Технички, не гледам никаква пречка или логична причина зошто БиХ не можеше да ги исполни условите и барем да добие пристап до фондовите и пазарот на ЕУ со исто темпо како и остатокот од регионот“, вели тој и додава дека, за жал, претходните искуства упатуваат не претпазливост, особено ако се земе предвид дека и многу поедноставни мерки биле пролонгирани со години или никогаш не биле преземени од бесмислени политички причини (како што е познатото „пренесување на јурисдикцијата“ како омилена мантра на властите на РС и изговор зошто нешто не треба да се направи).
„Секако дека можеме да ги исполниме бараните услови, но тоа не е гаранција дека ќе го направиме тоа“, вели Гавран.
За што би се користеле парите?
На прашањето за што би било добро да се искористат парите што на крајот може да се повлечат од планот за раст за Западен Балкан, тој вели дека намената на парите мора да се договори со ЕУ.
„Логично е да се очекуваат инвестиции во инфраструктурни и капитални проекти што бараат поголеми суми и се од заеднички интерес и за регионот и за ЕУ, бидејќи тие ја олеснуваат трговската и економската соработка“, вели Гавран.
Тој исто така смета дека поддршката за некои пошироки економски реформи и енергетската транзиција ќе биде меѓу проектите што најлесно ќе се договорат.
„Се разбира, користењето на тие средства за вакви проекти истовремено значи ослободување други средства што им се достапни на властите на БиХ за некои други внатрешни реформи и поддршка за економијата и на населението, така што во целина би можеле да се искористат повеќе средства за сите намени што помагаат да се подобри животниот стандард. Тешко е да се даде попрецизна препорака за приоритетите додека не се знае точно колку средства можеме да имаме на располагање, но во моментов имаме само најава и очекувања“, вели Гавран.
Србија би можела да лапне најголем дел од колачот
Страхиња Суботиќ, виш истражувач во Центарот за европски политики (ЦЕП), смета дека планот за Западен Балкан е обид на Европската комисија да одговори на потребите на земјите во регионот, признавајќи дека е од клучно значење да се намали сегашниот социоекономски јаз во однос на ЕУ и да се поттикнат реформите на патот кон полноправно членство.
„Идејата е да се направи политиката на проширување поопиплива за носителите на одлуки и граѓаните веќе во текот на претпристапниот процес, со цел да се поттикнат понатамошни реформи и да се укаже дека перспективата за членство е кредибилна. Затоа, покрај поттикнувањето на регионалната соработка, Комисијата предлага постепено зголемување на средствата (шест милијарди евра), како и можност за поблиска интеграција на економиите од регионот со единствениот пазар на ЕУ“, вели Суботиќ.
Тој додава дека засега не се знае колку од споменатите средства се наменети за Србија. Но, имајќи предвид дека таа е најголема земја во регионот, може да се претпостави дека доколку напредува на патот кон ЕУ, таа би можела да го добие најголемиот дел од колачот.
„Брзината е од суштинско значење - ова е пораката на комисијата. Откако изби војната во Украина, сите институции на ЕУ сфатија дека е контрапродуктивно да се остави политиката за проширување во режим на автопилот. Затоа, овој план претставува опиплив производ што го илустрира отрезнувањето на ЕУ и фактот дека таа сфати дека станува збор за инвестирање во идните членки и дека геополитичкиот императив бара посилен политички и економски ангажман отколку што беше случај досега“, вели Суботиќ.
Според него, идејата е да се испрати порака до граѓаните дека членството не е празна приказна, а до носителите на одлуки дека е можно да се извлечат зголемени придобивки за општеството и економијата веќе во претпристапниот период.
Позитивен исчекор
Како што објаснува Суботиќ, ова не е исто како Економско-инвестицискиот план од 2020 година од девет милијарди евра неповратни пари или вкупно 30 милијарди евра. Тој план даде патоказ за тоа како и во која насока треба да се насочи претпристапната помош (ИПА III) за да се придонесе за реформите во регионот, но и за развој и спроведување инфраструктурни и енергетски проекти на ефективен начин. Затоа, овој план е комплементарен, односно претставува дополнително зголемување на средствата, чија цел е да се испрати порака, појасно од кога било, дека и во време на криза, ЕУ е подготвена да инвестира во регионот т.е. во нејзините идни членови.
Сепак, основниот постулат ќе биде „повеќе за повеќе“, односно дека споменатите придобивки ќе станат достапни само доколку се постигнат однапред договорените реформски чекори во одредена временска рамка. Соодветно на тоа, планот претставува позитивен исчекор, бидејќи ги зголемува придобивките и во исто време ја става на преден план неопходноста од понатамошна демократизација.
Со помош на Маријана Авукамовиќ и Тео Зориќ
