Анализа: Сите „виновници“ за највисоката инфлација во Македонија

Што е тоа што ја дигна инфлацијата во земјава повеќе отколку во другите земји во регионот? Зошто Македонија достигна двоцифрена стапка порано од сите? Зошто поевтинувањето на производите што се двигатели на стапката доцни? И на крајот, зошто земјава ќе има највисока инфлација во регионот и следната година?

„Блумберг Адрија“ денеска анализира и бара одговори на прашањата што цела година финансиски ги црпеа населението и фирмите.

Благица Петрески, извршна директорка на „Фајненс тинк“/ Приватна архива

„Инфлацијата со која се соочуваме е глобална и во голема мера кај нас е увезена и движена од страна на понудата.  Но истовремено забележуваме и притисоци што имаат домашна компонента. Тоа може да се види доколку ги споредиме растот на цените на храната на глобално ниво и растот во домашната економија. Па, така, индексот на цени на ФАО паѓа неколку месеци по ред, додека кај нас и понатаму во делот на храната имаме раст, што може да им се припише на домашни фактори, како на пример однесувањето на чинителите во синџирот од производство, преработка и продажба на храна. Земајќи ги предвид ваквите трендови, очекувањата се дека годинава ќе имаме повисока стапка на инфлација од првичните очекувања и, во кварталниот монитор, ’Фајненс тинк’ направи нагорна корекција на првичната проекција на 13,9 проценти“, вели за „Блумберг Адрија“ Благица Петрески, извршна директорка на институтот за економски истражувања, „Фајненс тинк“.

Високата инфлација не е ексклузивитет за земјава. САД и еврозоната се соочија со најголем раст на цените во последните 40 години.

Главната причина за високата инфлација е руската инвазија врз Украина, која влијаеше на изворите за снабдување со енергија. Кремљ калкулираше со испораките на гас, што влијаеше на растот на цената на струјата.

Дополнително, временските услови ги зголемија проблемите. Сушата го запре производството во хидроцентралите, а не работеа ни нуклеарките во Франција, затоа што блиските реки, потребни за ладење на реакторите, пресушија. И реката Рајна во Германија, која се користи за пренос на товар, падна на најниско ниво, па беше проблем транспортот на јаглен до централите, кои по подолга пауза повторно беа вклучени за да дадат придонес кон стабилизирање на пазарот со струја.

Во вакви услови, летоска цената на струјата стигнуваше и до 1.000 евра за киловат-час. Галопираше и цената на гасот, кој едно време Русија го доставуваше „на лажиче“, за потоа комплетно да го затвори клучниот европски гасовод Северен поток.

Bloomberg

Инфлацијата во земјава повисока од годинава била само во првите години од осамостојувањето. Тогаш беше троцифрена, а годинава двоцифрена. Меѓу првите во Европа добивме стапка со две бројки, уште во април, кога изнесуваше 10,5 отсто. Инаку, веќе јануари покажа дека годината ќе биде тешка. Во декември, според Државниот завод за статистика, биле измерени 3,2 отсто инфлација, или малку над целните два отсто. Веќе во јануари таа изнесуваше 6,7 отсто. Во текот на летото забрза, а врвот го достигна во октомври, кога беа измерени 19,8 отсто.

На почетокот инфлацијата ја забрзуваа цените на горивата. Статистиката педантно го бележи тоа. Во јануари цената на течните горива била само за 3,3 отсто повисока споредено со цената во декември 2021 година, во февруари цената се зголемила веќе за над 12 отсто, а во март за 21,4. Во мај процентот изнесуваше 53,5 отсто. Потоа тргна надолу, и во ноември 2022-та споредено со крајот на 2021 година растот на цената на течните горива изнесуваше над 43 отсто. За првпат годинава цените на горивата се изразуваа со три цифри.

Во втората половина од годината, растот на инфлацијата го диктира храната. Под влијание на скапата струја и скапиот транспорт, основните прехранбени производи добиваа нови цени по неколкупати во текот на денот. На галопирачкиот раст влијаеше и одлуката на Владата со која се укинаа мерките со кои ДДВ за основна прехрана не се плаќаше.

Лебот и брашното се производите што најмногу поскапеа годинава. Првично, приматот го држеше маслото за јадење, но кај овој производ цената најрано се стабилизира, а и недостигот што се јави пролетоска на пазарот, веќе не се повтори. Силен раст има и кај месото и млекото.

Во какви услови произведуваа македонските компании?

Големите компании што се снабдуваат на отворениот пазар, според цените од HUPX, берзата во Унгарија, летоска плаќаа највисоки сметки. Цената во еден момент надмина над 800 евра. Кавадаречки „Фени“, или „Еуроникел“, прв попушти под притисокот и престана со производство. Потоа, на одреден период затворија и рудниците во Радовиш.

Во текот на летото страдаше и туризмот, хотелите на охридско-струшката ривиера од ланските 15.000 евра стигнаа до месечни сметки за струја во износ од 60.000 евра. Цената на енергентот влијаеше некои од мелничарите да затворат и да чекаат подобри времиња или, пак, да работат само во викенди, кога има поевтина струја. Пекарниците не можеа да затворат, затоа растеа цените.

Од 1 декември Владата со одлука ги префрли производителите на храна на регулираниот пазар и сега ЕСМ ги снабдува со струја по цена од 80 евра за киловат-час. Тоа требаше да ги намали цените на основните прехранбени производи за 10 отсто. Резултатите се чекаат.

„Позитивен сигнал е што на глобален план веќе имаме пад кај цените на примарните прехранбени производи, кој со одредено задоцнување ќе се преслика и врз домашните малопродажни цени, а се очекува дека и кај цените на енергентите во текот на 2023-та ќе видиме одредено стабилизирање. Секако, важно е какви потези ќе преземаме и на домашен план. Субвенционирањето на струјата за прехранбената индустрија треба да даде позитивен ефект врз пониска инфлациска стапка, а исто така свое влијание ќе изврши и монетарната политика, која е на линијата на затегнување од април годинава. За 2023 година, нашите проекции се раст на цените од 8,9 отсто, со нагласена неизвесност во двете насоки“, вели Петрески.

Македонија и во 2023-та ќе има највисока инфлација

Дека инфлацијата забавува се виде веќе со ноемвриските податоци, но никој не верува дека ќе се случи чудо. Според Народната банка, инфлацијата за следната година е проектирана меѓу осум и девет отсто, Владата прогнозира 7,1 отсто.

Аналитичарите на „Блумберг Адрија“ велат дека по годината во која земјава беше лидер според стапката на инфлација, главно како резултат на недостигот од владини мерки, инфлацијата следната година ќе биде околу 13 отсто или највисока во регионот Адрија.

И според Петрески прогнозите не се розови, а во наредниот период треба да се координирани и монетарната и фискалната политика.

„Оттука, во овој момент ќе биде потребно и понатаму да се води затегната монетарна политика и да се одржува висока координација со фискалната политика, но од особено значење е да се внимава на подгревањето на инфлациските очекувања, за што се одговорни сите чинители“, објаснува Благица Петрески.

НБРМ од април досега осум пати ја подигна основната камата и сега таа е на највисоко ниво во последните 12 години.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар