.webp){kind=icon}
Растечката инфлација која стана една од најголемите закани за глобалната економија е предизвикана од страна на понудата, пред се на пазарите на енергенси и храната, а по воениот конфликт во Украина. Во услови на долготрајност на нарушувањето и на рамнотежата, сите очекувања беа свртени кон централните банки. Анализираме колкава е моќта на монетaрните мерки во зауздување на инфлаторниот притисок. Со затегнувањето на политиката, централните банки испраќаат сигнал преку каналот на очекувањата, но намалувањето на инфлацијата не треба да се очекува да се случи преку ноќ. Впрочем, јасно е, тие банки можат да сторат многу, ама не можат да сторат се за да се намали притисокот. Тоа се покажува и на случајот на Македонија. Имаме ли опции?
Најава за нови поскапувања и интервенциите на НБРМ
Сите анализи покажуваат дека, условен од глобалните случувања, растот на стапките на инфлација нема да запре. Во земјава од Нова година се најавува нова, повисока цена на струјата, цените на храната се зголемуваат на дневно ниво. Инфлацијата во јули достигна рекордни 16 отсто, што е една од највисоките стапки во Европа.
А имаше ли ефект зголемувањето на основната каматна стапка од страна на Нардоната банка? Одговорот е секако потврден, но монетарните мерки не се мерки кои имаат ефекти преку ноќ.
„Најголем дел од централните банки, вклучувајќи ја и Народната банка, започнаа со постепено затегнување на монетарната политика, преку постепено повлекување на вбризганата ликвидност и со постепено зголемување на основните каматни стапки. Со затегнувањето на монетарната политика се испраќа сигнал преку каналот на очекувањата, држејќи ги инфлациските очекувања на ниско ниво“, изјави неодамна директорката на Дирекцијата за монетарна политика и истражување при Народната банка, Билјана Давидовска-Стојанова.
Ескперти: Нема мерки што ќе сопрат инфлацијата, но помош за најсиромашните мора да има
Дополнително, зауздувањето на инфлацијата, стапките и мерките зависат од многу национални фактори. Еден е и големината на земјата, нејзината зависност и отвореност. Владимир Глигоров од Виенскиот економски институт за Блумберг Адриа вели дека покрај монетарните мерки, сега останува да се влијае само со фискални мерки. Тој очекува стабилизирање на цените во САД до почетокот на идното лето. За Европа, вели, е потешко да се прогнозира заради војната во Украина.
„Целта на централните банки не е да ја сопрат инфлацијата преку ноќ Поради тоа не се интервенира со агресивно зголемување на каматните стапки, туку се оди чекор по чекор. Тие мерки се насочени кон тоа да се намали побарувачката, а оваа инфлација главно е последица на проблемите со понудата, пред се на енергенсите и на храната и тоа на светскиот пазар. Затоа централните банки гледаат да ја забават инфлацијата, за да не се заврстат инфлаторните очекувања затоа што забрзаната инфлација може да потрае и година или две“, објаснува Глигоров.
Горан Рафајловски, од Стопанската комора на Македонија за Блумберг Адриа вели дека во овој момент не постојат мерки што може да ја намалат инфлацијата.
„Додека не заврши војната, додека не се стабилизираат пазарите нема мерки што ќе помогнат. Оваа криза се должи на војната во Украина, но и на пребрзото вртење на западните земји кон зелената агенда. Во услови кога немате стабилност во снабдувањето со енергенси, не можете да очекувате намалување на инфлацијата без разлика на мерките кои ќе бидат применети“, вели Рафајловски.
Владимир Глигоров
За Дрилон Исени, извршен директор на Стопанската комора на Северозападна Македонија, мерките на НБРМ не дадоа резултат кон намалување на инфлацијата, но ќе влијаат на работењето на компаниите.
„Зголемените каматни стапки како и новата мерка за зголемување на заштитниот слој на капиталот на банките која НБРМ ја донесе со цел јакнење на отпорноста на банкарскиот систем може да се одрази негативно во момент кога бизнисите имаат намалување на ликвидноста и им е потребна поголема поддршка од страна на банките“, вели Исени за Блумберг Адриа.
Дрилон Исени
Во вакви услови, кога не возможно да се заузда инфлацијата која е увозна, и експертите и бизнисмените и синдикатите, прстот во вперуваат во Владата. Само таа може со мерки да ги заштити и најсиромашните, но и бизнисите кои се на раб на рентабилност заради астрономските цени на енергенсите.
„Владата може да делува на два начини. Прво со што што ќе им помогне на сиромашните, а ќе ги зголеми даноците за богатите. И второ, со тоа што ќе прелдожи мерки кои ќе го поттикнуваат производството, што ќе стимулираат други извори на енергија“, вели Глигоров.
Фирма со обрт од пет милиони евра, плаќа милион евра за струја годишно
Во бизнис секторот ситуацијата веќе е сложена за менаџирање и потребна е итна интервенција од страна на Владата, вели Исени. За поголем дел од фирмите трошокот за струја лани изнесувал од 1,3 до 2,3 отсто од вкупните оперативни трошоци. Годинава тие трошоци се два до шест пати зголемени.
„Сметките за месец јули веќе претставуваат 7-10 отсто од месечните трошоци. Додека кај производствените компании износот е енормно зголемен споредбено со другите оперативни трошоци. За илустрација една средна производна компанија која има годишен обрт од пет милиони евра треба да плати трошоци за струја (според пресметката во јули) од милион евра. Слична е ситуацијата и во услужните дејности каде цената на струјата е поскапена до шест пати“, објаснува тој.
Затоа, и Стопанската комора на северозападна Македонија бара итна интервенција од Владата. Она што може веднаш да се направи е укинување на ДДВ за струја за компаниите, замрзнување на цената на електричната енергија по примерот на соседните земји, забрзување на постапките за инсталација на фотоволтаици и конечно да се пренамени најголем дел од износот за капитални расходи за инвестиции во обновливи извори на енергија, да се искористи до максимум државниот капацитет за производство на струја, да се зголемат средствата на Развојната банка кои ќе ги пласира во бизнисот со минимална каматна стапка, како и да даде директна поддршка на извозните компании за истите да можат да бидат конкурентни на глобалните пазари.
„Владата може да предложи мерки кои би можеле да ги намалат трошоците односно цените на финалните производи преку намлување на царинските давачки, намалување на стапката на ДДВ за одредени продукти, како и укинување на акцизи на нафтените деривати, исто така владата може да интервенира преку стоковните резерви со што директно ќе влијае на цената на основните прехрамбени производи“, вели извршниот дирекрот Исени.
ССМ: Владата ги остави граѓаните сами да се снаоѓаат
Од Сојузот на синдикати на Македонија (ССМ) велат дека животниот стандард на граѓаните е сериозно поткопан, а септември ќе биде уште потежок затоа што доаѓаат трошоците за новата учебна година и за подготовка на зимниците.
Дарко Димовски, претседателот на ССМ за Блумберг Адриа вели дека ги зачудува инертноста на Владата затоа што ги оставила граѓаните сами да се снаоѓаат што не е случај во ниедна друга земја.
Според нивните пресметки, за една година вредноста на минималната потрошувачка кошничка се зголемила за околу сто евра, при тоа цената на лебот за една година е зголемена за повеќе од 100 отсто, на маслото за јадење за 94 отсто, на горивата за 64,5 отсто, на електричната енергија за 9,4отсто..
„Вредноста на Синдикалната минимална кошница со вклучена инфлација за месец јули изнесува 47.042,00 денари и истата не можат да ја покријат ниту семејствата каде што има двајца вработени од кои имаат примања во висина на просечна плата и една минимална плата. Инфлацијата од 16 отсто ги обезвреднува платите и од тука износот од 18.000 денари колку што изнесува минималната плата во Македонија има реална вредност од 15.120 денари, а износот на просечната нето плата од 31.525 денари има реална вредност од 26.481 денари со што значително е осиромашен македонскиот работник и граѓанин“, вели Димовски.
Заради ваквата состојба и ССМ бара итна реакција од власта , најпрво преку почитување на Законот за работни односи и зголемување на платите за 2.806 денари, а потоа преку антикризни мерки кои во добар дел се поклопуваат со тие на бизнис секторот.
„ССМ бара намалување на повластената стапка на ДДВ за основни производи за човечка исхрана, замрзнување на трговските маржи на основни производи за човечка исхрана, субвенции/ ваучери за најранливите категории за основни производи за исхрана, примената на повластена даночната стапка за прометот со електричната енергија кон домаќинствата, продолжување на програмата за енергетска сиромаштија, субвенции за пензионерите, субвенционирањето на цената на електрична енергија на регулираниот пазар за домаќинствата и малите потрошувачи, субвенционирање на цената на топлинска енергија,намалување на стапката на ДДВ при промет на енергенсите со што ќе се намали цената на овие горива како и намалување на акцизата за нив за да се намали и цената на бензинските пумпи“, вели Димовски.
Владата на почетокот на оваа година, кога инфлацијата почна да забрзува воведе мерки. Го укина ДДВ за основните прехранбени производи, а за горивата го намали од 18 на 10 отсто. Тие мерки беа на сила два месеци, а потоа цените вивнаа. Пред тоа, цените на основните производи беа замрзнати, а во моментов замрзнати се маржите за дел од производите во големо и мало продажба. Сепак, ефектите се слаби. Во најава се нови, таргетирани мерки кои треба да ги заштитат најранливите. Блумберг Адриа во вторникот се обрати до кабинетот на вицепремиерот за економски прашања. Прашавме дали и кога ќе има нови мерки. Одговор, и покрај сите ветувања, до денеска - нема.
