Бјорн Габриел (ЕИБ): Македонија е меѓу регионалните предводници во зелената транзиција

Нешто помалку од еден месец до почетокот на новата година и воведувањето на новите давачки за македонските извозници. Регулативата за справување со климатските промени, која Европската Унија (ЕУ) ја донесе во 2022 година, цели на тоа цената на увезените производи да ја рефлектира содржината на јаглероден диоксид за која производителите во ЕУ плаќаат таква давачка. Суштината е да се поттикнат почисто производство и фер конкуренција.

За да останат конкурентни на пазарот, компаниите низ целиот регион веќе работат на усогласување со овие регулативи на ЕУ преку декарбонизација на своите производствени процеси. Токму за справување со тие предизвици, односно за усвојување поеколошки практики, Европската инвестициска банка (ЕИБ Глобално) нуди програми за финансиска, техничка и советодавна помош за малите и средните претпријатија (МСП). 

 

Од 2009 година преку различни иницијативи на ЕИБ помош добија повеќе од 2.500 компании, што значи поддршка за околу 140.000 работни места низ земјата. Вкупно од независноста до денес, ЕИБ инвестираше над 1,6 милијарда евра во клучните сектори за развој на земјата како инфраструктура, енергетика, транспорт, поддршка на малите и средните претпријатија, како и подобрување на животниот стандард преку модернизација на јавните услуги.

Сега фокусот е на зеленото финансирање и обезбедувањето соодветна помош за енергетска трансформација и воведување иновативни практики за поеколошко работење.

Напредокот во оваа област, очекувањата за исполнување на ограничувањата за емисии на јаглерод диоксид и усогласувањето со европската законска регулатива се дел од прашањата за кои во ова ексклузивно интервју зборуваме со претставникот на ЕИБ во Македонија, Бјорн Габриел.

Бјорн Габриел, претставник на ЕИБ во Македонија

 

„Блумберг Адрија“ (ББА): Усогласувањето со регулативите на ЕУ за почиста економија и фер конкуренција е еден од клучните императиви за македонските компании. Каков е вашиот впечаток за напредокот во оваа област?

Бјорн Габриел: Климатските цели на ЕУ се амбициозни: намалување на емисиите за 55 проценти до 2030 година и постигнување јаглеродна неутралност до 2050 година. За да се постигне тоа, ЕУ го воведе пакетот „Соодветен за 55“, кој го вклучува Механизмот за адаптирање на јаглеродните граници (CBAM). Тој го решава „истекувањето на јаглеродот“ за да се обезбеди фер конкуренција и да се создадат еднакви услови за игра, охрабрувајќи почисто производство на глобално ниво. На пример, во 2021 година 30  проценти од емисиите на јаглерод на ЕУ дојдоа од увоз. 

За македонските компании ова е повик за освестување. Многумина веќе инвестираат во енергетска ефикасност, почисти технологии и подобри практики за известување. Импулсот е позитивен, но сè уште треба да се работи, особено во забрзувањето на декарбонизацијата и усогласувањето со релевантните стандарди. Пораката е јасна: адаптирањето сега не е поврзано само со усогласеноста туку и со останувањето конкурентен. 

ББА: Не станува збор само за исполнување на ограничувањата за емисии на јаглерод диоксид – почнувајќи од следната година, таканаречениот данок на јаглерод ќе се применува и за извозот во ЕУ. Дали мислите дека извозниците имаат доволен капацитет да ја забрзаат декарбонизацијата?

Бјорн Габриел: Ова е навистина голем предизвик за извозниците, но исто така и можност. CBAM ќе почне да се применува следната година, по транзициската фаза што започна во 2023 година. Овој фазен пристап има цел да ги усоврши методологиите и да ги подготви засегнатите страни.

Македонските компании се свесни за оваа промена, но забрзувањето на декарбонизацијата бара значителни инвестиции во почисти технологии, енергетска ефикасност и транспарентно известување. Некои сектори, како што се металите и цементот, се повеќе изложени и ќе треба да дејствуваат брзо. 

Добрата вест е дека свеста расте, а програми како што се зеленото финансирање на Европската инвестициска банка (ЕИБ Глобално) и партнерствата со развојните банки им помагаат на компаниите да се подготват и да ги направат потребните инвестиции. Сепак, капацитетот варира, а за многу бизниси оваа транзиција ќе биде тешка, но неизбежна ако сакаат да останат конкурентни на пазарот на ЕУ.

Европска инвестициска банка

 

ББА: Во Македонија веќе имаме неколку примери каде што автоматизацијата придонесе не само за намалување на зависноста од фосилни горива и намалување на јаглеродниот отпечаток на компаниите туку и за намалување на трошоците за енергија и работна сила. Дали тоа може да биде доволно за да се подобрат конкурентноста на македонските компании и нивниот рејтинг кога станува збор за транзицијата кон поеколошки операции?

Бјорн Габриел: Секој чекор во вистинската насока е важен. Автоматизацијата дефинитивно е дел од решението. Таа помага да се намали зависноста од фосилни горива и да се намалат јаглеродните отпечатоци. Но, конкурентноста денес бара повеќе од изолирани мерки. Станува збор за холистичка зелена трансформација: рециклирање, енергетски ефикасна опрема, производство на обновлива енергија, ефикасност на ресурсите и одржливи стратегии.

Преку нашата Програма за зелени финансиски системи им пренесуваме знаење на комерцијалните банки за да ги поддржиме компаниите во развивањето долгорочни планови за одржливост за да го намалат нивното негативно влијание врз животната средина и да обезбедат конкурентност. А преку нашата програма за зелено финансирање со Развојната банка на Северна Македонија, веќе ја финансираме имплементацијата на ваков вид решенија кај бизнисите. На нашиот онлајн канал „EIB and North Macedonia - YouTube“ можете да видите како некои од многуте македонски компании ја искористија достапната поддршка од ЕИБ и нашите банкарски партнери за да напредуваат во нивното патување кон одржливост. 

Усогласеноста со зелените регулативи на ЕУ не само што ги подобрува ЕСГ-перформансите туку привлекува и меѓународни инвеститори. За малите и средните претпријатија усогласувањето со стандардите на ЕУ отвора пристап до обука, техничка помош и зелено финансирање. Гледаме дека компаниите ја препознаа итноста и дека промената е во тек.

 

ББА: Се чини дека зелената и дигиталната транзиција одат рака под рака. Насочената поддршка е особено важна тука. Какво е целокупното ниво на поддршка од ЕИБ, колку од тоа им е доделено на компаниите во Македонија и кои типови проекти се квалификуваат за поволно финансирање?

Бјорн Габриел: Како банка на ЕУ, ние комбинираме прифатливо долгорочно финансирање, грантови од ЕУ и експертско водство за да им помогнеме на бизнисите да инвестираат во обновливи извори на енергија, енергетска ефикасност, почисто производство и одржлива логистика. За многу мали и средни претпријатија нашата техничка поддршка е клучна пред да се обврзат на инвестиции. Таа им овозможува да дизајнираат проекти што можат да се финансираат и да ги идентификуваат вистинските зелени технологии, и двете неопходни за заштита на нивните операции од климатските промени и пристап до финансирање од ЕИБ Глобално. Типичните проекти вклучуваат надградби на енергетската ефикасност, управување со отпад, решенија за циркуларна економија и пошироки иницијативи за декарбонизација.

Во текот на претходните години го зајакнавме нашиот ангажман, градејќи врз нашето долгогодишно партнерство со Владата, Развојната банка на Северна Македонија и локалните комерцијални банки. До денес оваа соработка им обезбеди на македонските компании 730 милиони евра во концесиски инвестициски финансии. 

Во рамките на својата седма кредитна линија со Развојната банка, ЕИБ Глобално ќе распореди 100 милиони евра за да го забрза зелениот премин на малите и средните претпријатија и претпријатијата со средно голем капитал. Овие средства досега поддржаа над 60 инвестиции во мали бизниси, од кои повеќето се проекти за обновлива енергија, додавајќи 105 MW нов капацитет за чиста енергија во земјата.

Европска инвестициска банка

 

ББА: Покрај финансиската поддршка, ЕИБ нуди и други алатки за да помогне во откривањето и управувањето со климатските ризици. Што вклучува тоа?

Бјорн Габриел: За да го затвориме јазот во знаењето, соработувавме со Стопанската комора и Делегацијата на ЕУ за да го лансираме Водичот за декарбонизација. Тоа е бесплатна онлајн практична алатка, која им помага на малите и средните претпријатија да планираат брзи чекори за заштеда на енергијата, намалување на емисиите и зголемување на конкурентноста. Платформата содржи калкулатор за јаглероден отпечаток за 60 извори на енергија и разладни средства, нуди детали за правилата на ЕУ и домашните климатски правила, можности за финансирање и прикажува студии на случај.

Исто така, соработуваме со Народната банка на Северна Македонија преку нашата програма „Зелени финансиски системи“ за зајакнување на регулативата за климатските ризици и усвојување на зелената таксономија на ЕУ. Тоа вклучува мапи на опасности, истражувања за климатски ризик и приспособена помош за банките за интегрирање на климатските сценарија и идентификување на зелените инвестиции. Како резултат на тоа, ова ќе им помогне на банките да ги советуваат своите клиенти за патот на декарбонизација.

А сега, со нашата алатка за проверка на зелената подобност проширена на Западен Балкан, банките можат брзо да ја проценат подобноста за проекти пријателски настроени кон климата, правејќи го зеленото финансирање подостапно од кога било.

Bloomberg Adria

 

ББА: Македонија сè уште не е правно подготвена да воведе данок на јаглерод. Колку тоа може да биде пречка?

Бјорн Габриел: Сите земји од Западен Балкан сè уште немаат функционален регионален систем за тргување со емисии, па се очекува Енергетската заедница да одлучи за најсоодветниот пат за воведување на цените на јаглеродот во блиска иднина. Сепак, CBAM ќе се применува без оглед на тоа, што значи дека извозниците сè уште ќе треба да ги пријавуваат емисиите.

Она што недостасува сега се јасни национални политики, робустен систем за цени на јаглеродот и побрза имплементација на стандардите усогласени со ЕУ. Без нив, извозниците, особено во секторите со интензивна употреба на јаглерод, како што се челикот, алуминиумот и цементот, ризикуваат да заостанат кога CBAM ќе стапи целосно во сила во 2026 година. Проценетата изложеност за Северна Македонија се проценува на околу 200 милиони евра годишно, главно од извоз на електрична енергија. 

Развивањето механизам за цени на јаглеродот и нудењето стимулации, експертиза и финансирање ќе им помогне на бизнисите да се адаптираат и да останат конкурентни. Проширувањето на инфраструктурата за обновлива енергија и зајакнувањето на мрежата се еднакво неопходни за задоволување на растечката побарувачка и поддршка на индустриската декарбонизација.

Предизвикот е значаен, но достижен ако дејствуваме сега. Заедно со Европската комисија, ја ставаме нашата експертиза на располагање бесплатно за да го поддржиме овој процес.

ББА: Како го оценувате интересот на компаниите во Македонија кога станува збор за зелената транзиција и како го оценувате ангажманот на државата во таа насока? 

Бјорн Габриел: Македонските компании покажуваат силен интерес за зелената транзиција, што се рефлектира во зголемувањето на зелените инвестиции. Во 2024 година портфолиото на зелени кредити достигна 328 милиони евра (4,4  проценти од сите кредити), зголемување од 2,8 пати од 2019 година (НБРМ). Корпоративниот сектор учествува со 95 проценти од овие кредити, поттикнати од високата изложеност на климатските ризици. Во 2023 година околу 6,6 милијарди евра (79 отсто од вкупната анализирана кредитна изложеност) беа поврзани со области ранливи на природни катастрофи, при што корпоративните кредити беа особено погодени (83 отсто).

Државата ја поддржува трансформацијата преку реформи на политиките, инвестиции во обновлива енергија и усогласување со климатските цели на ЕУ. Неодамнешните мерки вклучуваат нов Закон за енергетика, кој овозможува интеграција на пазарот на електрична енергија и поврзување еден ден однапред со пазарите на ЕУ и интрадневните пазари. Можеме да кажеме дека Северна Македонија е меѓу регионалните предводници во зелената транзиција.