Дали зелената транзиција е меч со две сечила за Македонија и сиромашните земји?

Додека светот се трка кон зелена транзиција за борба против климатските промени, се јавува непобитна напнатост помеѓу глобалниот север и глобалниот југ. Преминот кон обновливи извори на енергија, одржливи практики и намалени емисии на јаглерод е од клучно значење за иднината на планетата. Сепак, оваа транзиција, иако е корисна на долг рок, може да има тешки и несакани последици за посиромашните земји.

„За земјите во развој оваа цел изгледа амбициозно и утопистички, но потребата за опстанок може да биде водич за реализација на целосниот круг на зелената транзиција“, вели за „Блумберг Адрија“ Мина Суботиќ, политиколог за меѓународни односи и експертка за еколошка политика.

Од друга страна, таа нагласува дека во развиените земји ситуацијата е поинаква.

„Тие имаат високоразвиени системи за заштита, економски се постабилни од земјите во развој и можат полесно да го трансформираат својот систем од високојаглероден во јаглеродно неутрален, за да постигнат социјална правда и еднаквост“.

Елена Николовска, пак, од Центарот за истражување и информирање за животната средина „Еко-свест“ во Скопје вели дека зелената трансформација чини многу во сите земји, но дека нејзиното одложување на крајот би ги чинело државите и поскапо.

„Мора да ги имаме предвид здравствените трошоци од употреба на застарена технологија и валкани извори на енергија како и влошувањето на последиците од климатските промени како продолжени топлотни бранови, пожари и бури со силни ветрови и зачестени електрични празнења за кои не сме подготвени ниту институционално, ниту финансиски“, нагласува таа.

Depositphotos

Економско раселување и губење работни места

Зелената транзиција може да доведе до значителни загуби на работни места во индустриите што се столб на многу економии во развој. Земјите богати со фосилни горива, како што се јаглен, нафта и природен гас, во голема мера зависат од овие ресурси за приходи и вработување. На пример, земји како Нигерија и Венецуела, чии економии во голема мера се зависни од извозот на нафта, се соочуваат со неизвесна економска иднина бидејќи побарувачката за фосилни горива се намалува.

Освен тоа, додека побогатите држави инвестираат во зелени технологии, тие создаваат индустрии за кои е потребен различен сет на вештини - често недостапен за работниците во посиромашните земји. Брзиот чекор кон автоматизација и високотехнолошки решенија во секторот на обновливите извори на енергија ризикува да ги исклучи оние без потребното образование или обука, а со тоа и да го зголеми економскиот јаз.

„Декарбонизацијата е процес што носи големи трошоци, што често ја продлабочува економската нееднаквост како во земјата во која се спроведува, така и на глобално ниво.

Развиените земји често ги користат ресурсите на земјите во развој и напредуваат побрзо, додека земјите во развој остануваат сиромашни, без знаење и технологии неопходни за да се забрза процесот на декарбонизација“, нагласува Суботиќ.

Зголемени трошоци и пристап до енергија

Транзицијата кон обновлива енергија е капитално интензивна. На сиромашните земји, кои веќе се борат со долгови и ограничени ресурси, може да им биде предизвик да ја финансираат инфраструктурата потребна за зелена енергија. И покрај тоа што цената на технологиите за обновлива енергија паѓа, првичната инвестиција е сè уште преголема за многу земји во развој. Дополнително, фокусот на обновливите извори на енергија во побогатите земји може да ги зголеми трошоците за основните ресурси, како што се минералите и металите, уште повеќе оптоварувајќи ги буџетите на посиромашните нации.

Оваа ситуација ја влошува т.н. енергетска сиромаштија - значаен проблем во многу земји во развој каде што милиони луѓе сè уште немаат пристап до сигурна електрична енергија. Ако овие држави се под притисок да ги напуштат фосилните горива пред да се создадат достапни зелени алтернативи, тие може да се соочат со сериозен недостиг од енергија, што ќе го попречи нивниот развој и ќе ја продлабочи сиромаштијата.

„Многу земји во развој немаат регулаторна политика што би овозможила ефикасно спроведување на политиката за зелена транзиција. Тие земји честопати немаат ни финансиски средства потребни за да се префрлат на зелена енергија, тие се многу задолжени и не се интересни за странските инвеститори поради нивната економска зависност и недостигот од ефикасна регулаторна политика што би им обезбедила правна заштита. Високата стапка на сиромаштија е една од главните причини зошто земјите во развој често заостануваат зад остатокот од светот“, објаснува Суботиќ.

Depositphotos

Николовска се согласува дека неразвиените и земјите во развој се во понеповолна ситуација бидејќи немаат финансиски средства да ја платат зелената трансформација, но според неа тие не треба да стагнираат и да загубат чекор со промените. 

„Уште пострашно е што овие земји немаат ниту финансии за да се справат со последиците од климатските промени кои ќе се влошат доколку не се случи зелената трансформација на економијата и општеството“, посочува таа.

Искористување на природните ресурси

Глобалниот притисок за зелена технологија бара огромни количества минерали, како литиум, кобалт и ретки метали, кои се критични компоненти во батериите и другите технологии за обновлива енергија. Многу од овие ресурси се наоѓаат во сиромашните земји, особено во Африка и Јужна Америка. Побарувачката за овие минерали може да доведе до нова форма на експлоатација, каде што мултинационалните корпорации извлекуваат ресурси со мало внимание за влијанието врз животната средина или благосостојбата на локалното население.

Оваа „зелена експлоатација“ ги отсликува историските модели на екстракција на ресурси што долго време ги мачат земјите во развој. Процесите на екстракција често доведуваат до деградација на животната средина, раселување на заедниците и прекршување на човековите права, сето тоа во име на зелениот напредок. Без строги регулативи и практики на фер трговија, зелената транзиција би можела да го зајакне циклусот на сиромаштија и нееднаквост.

Глобална нееднаквост и зелен колонијализам

Зелената транзиција ризикува да овековечи нова форма на колонијализам, каде што богатите земји ги диктираат условите на еколошката политика, додека сиромашните земји го трпат најголемиот дел од влијанието. Побогатите држави, со нивните финансиски ресурси и технолошка моќ, можат да си дозволат да се префрлат на обновливи извори на енергија и да наметнат строги еколошки стандарди. Спротивно на тоа, посиромашните земји може да бидат принудени да го следат примерот, дури и ако тоа значи жртвување на нивниот економски раст и развој.

Depositphotos

Оваа динамика создава ситуација кога на сиромашните земји им останува мал избор освен да се усогласат со политиките, кои често се неадекватни со нивните непосредни потреби или реалност. Глобалниот југ може да се најде во позиција во која ќе биде казнет затоа што не се придржува до зелената агенда поставена од глобалниот север, што дополнително ќе ги зацврсти глобалните нееднаквости.

Пат кон напред: инклузивна и праведна транзиција

За да се ублажат овие ризици, зелената транзиција мора да биде инклузивна и праведна. Тоа значи обезбедување финансиска и техничка поддршка за посиромашните земји за да им се помогне да ја развијат својата зелена инфраструктура во чекор со своите економии. Побогатите нации исто така мора да се посветат на фер трговски практики, обезбедувајќи дека екстракцијата на ресурсите се спроведува етички и одржливо.

Понатаму, меѓународната соработка е од суштинско значење за да се создаде глобална рамка што ќе ги признае различните појдовни точки на секоја земја. Зелената транзиција не треба да биде единствено решение за сите, туку приспособен пристап што ги зема предвид уникатните предизвици и можности на секоја држава.

За подобро да се разбере сложеноста за рамномерна зелена транзиција, Светскиот економски форум (World Economic Forum) изработи извештај во кој како репер се издвојуваат шест земји, преку кои се акцентираат различните појдовни точки на државите кога станува збор за овозможување правична транзиција. Овие земји споделуваат структурни сличности со многу други и, оттука, може да бидат основа за изработка на заеднички стратегии преку кои ќе се одговори на предизвиците во иднина.  

Како заклучок, иако зелената транзиција е императив за иднината на нашата планета, од клучно значење е да се препознаат нејзините потенцијални стапици за сиромашните земји. Без внимателно разгледување и правични политики, транзицијата ризикува да ги влоши глобалните нееднаквости, оставајќи ги зад себе најранливите. Предизвикот лежи во осигурувањето дека патот кон позелена иднина е фер и праведен за сите.

„Зелената транзиција може и треба да биде правична само доколку во неа се активно вклучени сите засегнати. А ова значи дека носењето одлуки и политики од значење на зелената трансформација треба да се случува по принципот оддолу- нагоре, односно конечните предлози треба да дојдат од локалните заедници, синдикатите на работници и малите бизниси“, заклучува Николовска од „Еко-свест“.

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар