Јагленот, највалканото фосилно гориво, полека се подготвува за збогум

Повеќе од две години откако преговарачите за климата првпат се обидоа да го испратат јагленот во историјата, највалканото фосилно гориво го има својот момент.

Благодарение на комбинацијата од повеќе фактори, како енергетската несигурност на Кина која го турка Пекинг назад кон сигурни извори на енергија, плус зголемената индиска побарувачка, континуираните последици од војната во Украина и ненадејните меѓународни програми за одвикнување на економиите во развој од фосилните горива, јагленот се покажа неверојатно отпорен. Производството достигна рекорд минатата година, а производителите се подготвуваат за иднината во која ќе треба да ја балансираат обновливата енергија во наредните децении.

Дури и цените се задржани. Највисоките цени беа достигнати во 2022 година, по руската инвазија на нејзиниот сосед, а цените сè уште се далеку над историските норми. Реперните фјучерси на јаглен во Њукасл се тргуваат под 130 долари за тон, околу една четвртина од врвот, но повисоко од кое било ниво помеѓу 2011 и 2020 година.

Bloomberg Mercury

Голем дел од причините лежат во Азија. Во 2000 година, Меѓународната агенција за енергија (ИЕА) процени дека напредните економии сочинуваат речиси половина од потрошувачката на јаглен. До 2026 година, само Кина и Индија ќе учествуваат со повеќе од 70 отсто. Тие две земји и Индонезија лани стартуваа 59 гигавати нови електрани на јаглен и лансираа или оживеаја предлози за уште 131 гигават – околу 93 отсто од вкупниот број во светот, според „Глобал Енерџи Монитор“ (Global Energy Monitor).

„Погледнете ја Азија, побарувачката и изградбата на фабрики за јаглен, особено во Индија – јагленот нема да исчезне наскоро“, рече во интервјуто Роб Бишоп, главен извршен директор на австралискиот рудник „Њу Хоуп Корп“.

Финалниот чин ќе биде оправдување за директорите на компаниите со фосилните горива, кои долго време се спротивставуваа на изводливоста од брзото оддалечување од јаглеродно-интензивната енергија, наведувајќи ги предностите во однос на доверливоста и трошоците. Спомнувањето на бумот на јаглен предизвика аплауз на извршниот директор на саудиската компанија „Арамко“, Амин Насер, на големата енергетска конференција во Хјустон минатата недела.

Тоа е помалку добра вест за напорите да се намалат емисиите на јаглерод и да се исполнат глобалните климатски цели.

Со години, аналитичарите очекуваа производството на јаглен да стагнира по достигнувањето на тогашниот рекорд во 2013 година. Финансирањето, на крајот на краиштата, пресушуваше. Потоа дојде 2021 година, кога недостатокот на електрична енергија во Кина го постави Пекинг на насоката да нареди поголемо ископување за да обезбеди енергетска безбедност.

Во 2022 година, руската инвазија на Украина и прекините на електричната енергија за време на топлотните бранови во Индија дополнително ја поттикнаа побарувачката за јаглен. До минатата година, производството се зголеми на рекордни 8,7 милијарди тони, според ИЕА.

Оваа бројка се очекува да се намали оваа година. Но, агенцијата очекува таа да се стабилизира до 2026 година – во согласност со индустриските предвидувања за долгорочно збогум.

Сето тоа може да се види на теренот. Во Кина, која произведува и троши половина од јагленот во светот, рударите се борат да одржат стапки на раст откако го зголемија производството за 21 отсто во последните три години, на 4,7 милијарди тони. Плитките резерви во голема мера се експлоатирани, што ги поттикна компаниите да копаат подлабоки и поскапи рудници. Бројот на смртни случаи, исто така, почна да расте по години на опаѓање.

Рекордни количини на нови соларни панели и турбини на ветер, заедно со обновување на хидроенергијата и постојано растечко нуклеарно производство, значи дека енергијата со ниска содржина на јаглерод веројатно ќе го надмине растот во користењето електрична енергија, според Центарот за истражување на енергија и чист воздух.

Но, таа чиста енергија ќе биде спас за јагленот, рече Џанг Хонг, заменик генерален секретар на кинеската национална асоцијација за јаглен. Обновливите извори на енергија се произведуваат само кога временските услови дозволуваат, па дури и кога ќе се појават други опции за основно оптоварување, евтиниот и сигурен јаглен сè уште ќе игра улога.

Bloomberg Mercury

„Следните 10 до 15 години ќе останат клучен стратешки прозорец“, рече Џанг.

Индија е единствената земја каде што ИЕА предвидува раст на производството на јаглен оваа година, а производството за првпат ќе надмине 1 милијарда тони. Премиерот Нарендра Моди треба да ја задоволи растечката побарувачка на енергија, а истовремено да ја намали зависноста од скап увоз. Сепак, дури и по напливот на обновливите извори на енергија, нуклеарните, хидро и другите основни оптоварувања не успеаја – и се очекува јагленот да остане доминантен извор на енергија барем до крајот на оваа деценија.

Во меѓувреме, Индонезија, најголемиот светски извозник на јаглен, прогнозира дека производството е стабилно во следните две години. Тоа е делумно за покривање на зголемената домашна побарувачка од растечкиот, енергетски гладен сектор за рафинирање на никел, дури и ако пониските цени на крајот го изладат ентузијазмот.

Но, тоа е исто така доказ за тешкотијата да се забрза крајот на употребата на јаглен каде што економиите имаат понови постројки, растечката побарувачка за енергија и итна потреба да се отворат работни места. Во 2022 година, Џакарта се согласи на зелен договор вреден 20 милијарди долари со богатите влади и финансиски институции што, меѓу другото, ќе ги затвори порано фабриките за јаглен. Сепак, постепеното исфрлање на јагленот се покажа како многу поголем предизвик од очекуваното. Остануваат значајни зделки на преговарачка маса.

Деновите на јагленот се избројани, се разбира. Напредокот во сончевата енергија и ветерот ги направи овие технологии далеку поевтини од енергијата од јаглен во повеќето делови на светот, а слични придобивки има и од батериите и системите за складирање енергија кои конечно би можеле да ја направат 24-часовната обновлива енергија доволно прифатлива за да го трансформира енергетскиот микс.

Но, засега, транзицијата ги тестира долгогодишните очекувања за брзи врвови и последователни стрмни падови.

„Гледаме дека на светот му требаат повеќе оператори за ископување јаглен и поддршка на транзицијата во наредните децении“, вели Бишоп од „Њу Хоуп“.