НЕОМ СК: Најамбициозниот проект во историјата на спортот

Во саудиската пустина, каде што летните температури се искачуваат над 45 Целзиусови степени, се гради град што сè уште постои само на макети, рендери и во политичката имагинација. Неговото име е НЕОМ. И додека градежните машини полека го пробиваат карпестото тло на северозападна Саудиска Арабија, спортскиот оддел на овој мегаломански проект веќе оперативно функционира на терен. НЕОМ СК (NEOM Sports Club), нов бренд на глобалната фудбалска мапа, не е создаден природно – туку со политичка волја, геополитичка амбиција и, пред сè, пари. Многу пари.

Проектот НЕОМ вреди 1,5 трилион долари. Осмислен е како централен столб на саудиската „Визија 2030“ – амбициозниот план на престолонаследникот Мохамед бин Салман (МБС) за диверзификација на економијата и редефинирање на саудиското општество. Во срцето на проектот е НЕОМ (Линија) – линеарен град долг 170 километри, замислен како технолошка утопија без автомобили, валута и загадување, каде што сите потреби на жителите ги предвидува вештачка интелигенција. Но додека Линијата сè уште е во рана фаза на земјени работи, НЕОМ СК веќе тргнува по трофеи.

Клубот е создаден со преземање на Ал Сукур (Al Suqoor), клуб од пониска лига од Табук, и негово целосно ребрендирање. Купувач? ПИФ (Public Investment Fund) – саудискиот државен инвестициски фонд вреден над 700 милијарди долари, познат и како сопственик на Њукасл (Newcastle United). Визијата е јасна: до Светското првенство во 2034 година, кое ќе се одржи токму во Саудиска Арабија, НЕОМ СК треба да стане глобално препознатлив клуб, способен да игра завршници во Лигата на шампиони на Азија и да привлече интернационални спонзори. Веќе се пласираа во саудиската Пролига (Saudi Pro League) – највисокото ниво на фудбал во земјата.

Клубот, за разлика од градот, веќе постои

НЕОМ СК веќе функционира како деловен проект под целосна корпоративна контрола. Клубот користи иста палета на бои, графички јазик и комуникациски тон како и остатокот од брендот НЕОМ. Стадионот во Табук, кој некогаш беше полупразен, сега е маркетиншки центар: производи, ЛЕД-дисплеи, брендирани кафулиња и ВИП-ложи станаа составен дел од натпреварите, пишува „Атлетик“ (The Athletic).

Во деловна смисла, НЕОМ СК е експеримент: како од локална спортска франшиза да се создаде „стартап-клуб“ што може да се скалира кон глобалните пазари. Раководството е регрутирано од меѓународниот спортски бизнис. Спортски директор е Киријакос Дурекас, донесен од Нотингем Форест, а во ВИП-ложите седат луѓе поврзани со Олимпијакос, ИПЛ (IPL) и Формула Е – сектори во кои НЕОМ веќе инвестира. Клубот не крие дека има буџет што веќе надминува 90 отсто од буџетите на светските клубови надвор од топ 10 европски лиги.

Трансферната политика го потврдува тоа. Донесени се: капитенот на саудиската репрезентација Салман ал Фараџ, египетскиот интернационалец Ахмед Хегази и бразилскиот напаѓач Ромарињо. Сите добија повеќемилионски договори за да играат во втора лига, на стадион без климатизација и во град далеку од меѓународните текови.

Стадионот е приказна од видеоигри

Сепак, и покрај буџетот и амбицијата, клубот сè уште игра на инфраструктура од минатиот век. Кинг Калид Спортс Сити (King Khalid Sports City) во Табук има основни услови, но не е ни блиску до планираниот „НЕОМ стадиум“ (NEOM Stadium) – објект што, според документите за кандидатурата на ФИФА за 2034 година, треба да се гради на самиот врв на Линијата, 500 метри над земјата, со дизајн што повеќе личи на архитектура од видеоигри отколку на градежна реалност.

„Тој стадион не само што не постои – не е ни сигурно дека ќе се гради во планираната форма“, наведува „Атлетик“. Проектот Линија веќе доцни, а според документи што протекоа во западните медиуми, над 20.000 припадници на локалното племе Хувајтат веќе се раселени, што отвора сериозни прашања за одржливоста на проектот.

И покрај сè, НЕОМ СК е прототип. Клубот не мора веднаш да има полн стадион или трофеј – тој е бренд што треба да покаже дека Саудиска Арабија знае како да го монетизира спортот. Бидејќи спортот, според зборовите на Мешари ал Мотаири, претседател на НЕОМ СК и висок функционер во НЕОМ, „не е само популарен – тој е акцелератор на развојот“. Тој го наведува примерот на Барселона и Олимписките игри во 1992 година како пресвртница. „Барселона пред Олимпијадата не беше иста како по неа. Спортот создава инфраструктура, потрошувачка, идентитет“.

Како се гледа светот од пустината

Тука лежи деловната ДНК на НЕОМ СК. Клубот не е тука само за да игра – туку да демонстрира модел. Како изгледа клуб кога го создава државата како дел од стратешка трансформација. Како изгледа спортски колектив што од првиот ден има пристап до државни канали за рекламирање, сигурна ликвидност и структуриран однос со инвеститори.

Ова не е прашање на пазар – туку на систем. НЕОМ СК е подружница на поголем ентитет, кој цели кон берзанска котација, ЕСГ-фондови, стратешки инвеститори од Европа и од Азија и билатерални партнерства. Уште сега НЕОМ како холдинг влегува во заеднички вложувања со „Дизни“ (Disney), „Мекларен“ (McLaren), „Ред бул“ (Red Bull) и „Оркл“ (Oracle). Спортот, во тој контекст, е само алатка за диференцијација.

Сепак, предизвиците се многубројни. Првиот и најважен: автентичноста. Брендови како Реал Мадрид или Бока Јуниорс имаат нарација градена со децении. НЕОМ СК има Пауерпоинт (PowerPoint). Идентитетот на клубот засега постои само во корпоративните брошури. Без историја, без спонтани ривалства, без кризни моменти – клубот ризикува да остане пиар-проект без душа.

Пречките ќе бидат многубројни

Вториот предизвик е регулацијата и меѓународната перцепција. ФИФА и АФЦ сè уште немаат издадено насоки како да се третираат клубовите што ги финансира државата, со оглед на ФФП (Financial Fair Play). Прашањето што виси во воздухот: Дали клуб како НЕОМ СК ќе може долгорочно да учествува во европски натпревари (ако купи европски франшизи) без да предизвика регулаторни реакции?

И третиот – градење доверба кај навивачите. Додека Њукасл успеа да го премости јазот меѓу навивачката база и саудиското сопствеништво преку резултати и носталгичен маркетинг, НЕОМ СК ја нема таа основа. Сè мора да гради од нула.

Но Саудиска Арабија очигледно сака предизвици. „Ние не го познаваме зборот ‘невозможно’“, повторува Мотаири во разговорите со новинарите. „Работиме двојно. И ќе постигнеме сè“. Тоа, на крајот, е она што го симболизира НЕОМ СК: клуб создаден како изложбен пример, како водечки проект, како парадигма на она што доаѓа.

Можеби сè уште нема стадион. Можеби сè уште нема историја. Но има нешто што фудбалот сè почесто го препознава како клучно: капитал, систем, визија. НЕОМ СК е огледало на времето во кое живееме – и потсетник дека спортот одамна не е само игра. Тоа е бизнис. И тоа многу сериозен.