Растот на економијата, кој беше главен фокус и во предизборните реторики и политички програми, во наредниот период извесно е дека ќе биде засегнат и од високата задолженост на државата.
Во годините пред нас на врата чукаат и старите долгови, па истовремено вложување во јавни инвестиции ќе биде вистински предизвик и за новата влада.
Јавниот долг минатата година го надмина утврдениот лимит од 60 отсто од БДП, во согласност со критериумите од Мастрихт, искачувајќи се на 62,1 отсто.
Блумберг Адрија ТВ
Среднорочните проекции во стратегијата за управување со јавниот долг на Министерството за финансии предвидуваат со фискална консолидација во 2026 и 2027 година јавниот долг повторно да се врати во пропишаните рамки под 60 отсто од БДП.
Но дали државата има капацитет и кондиција ефикасно да управува со ваквиот јавен долг, особено во време на скапи пари?
Мал простор за маневар
„Растот на БДП лани не беше реализиран како што беше проектиран, па оттука, поради нискиот раст од само 1 отсто, јавниот долг се искачи по тој основ, и тоа некаде околу 62 процента. Уште ако на тоа се додадат и т.н. достасани, а ненамирени обврски, кои се обврска да се пријавуваат, а пријавените такви обврски чинат 3,3 отсто од БДП или половина милијарда евра досега, и тоа не сме сигурни дали се пријавени сосема сите во согласност со законската обврска, тоа дополнително го зголемува јавниот долг уште 3,3 отсто. Значи реалниот јавен долг со пресек до крајот на март 2024 може да скокне и до 65 проценти од БДП, што е навистина ризична граница или пет отсто над проектираното од Законот за буџети“, вели во интервју за „Блумберг Адрија“ академик Абдулменаф Беџети, член на Фискалниот совет.
Блумберг Адрија ТВ
Беџети посочува дека фискалниот простор на државата е потрошен и мора прудентно да се водат фискалните политики.
„Цената на финансирање е многу неповолна. Ние пред една и пол-две години имавме добри можности и финансирање на потребите и дефицитот во однос на нови задолжувања. Ако пред две години во просек плативме 2,25 отсто камата во однос на новите долгови, сега тоа е повеќе од шест проценти, и тоа е голема цена за нашите можности. Нашите каматни трошоци во буџетот досега изнесуваат над 250 милиони евра годишно, што е многу во однос на нашиот фискален капацитет. Сакам да кажам дека фискалниот простор на државата одамна е потрошен, во делот на расходите сме многу тесни. Со оглед на приходната структура и најавите дури и за намалување на одредени даночни стапки, не треба да се очекува создавање поголем фискален простор во приходната страна, освен ако се намалува сивата економија, која е доста висока“, вели Беџети.
Блумберг Адрија ТВ
Висината на каматите што државата ќе ги плаќа во наредниот период го загрижуваат и Бранимир Јовановиќ од Виенскиот институт за меѓународни економски студии.
„Ако видите колку пари ние плаќаме на камати на јавниот долг, во 2024 година тоа ќе изнесува над 250 милиони евра. Пред само 10-15 години овој износ за камати беше околу 50 милиони евра, значи ние петпати го зголемивме буџетот што оди по тој основ. Тие пари наместо да се даваат на камати, може да се вложат во инвестиции за развој на општеството. Така што тоа, според мене, е главниот проблем во фискалната сфера“, вели Јовановиќ.
Блумберг Адрија ТВ
Најави за нови задолжувања
Ново задолжување од една милијарда евра неодамна најави и новиот мандатар Христијан Мицкоски. Стручната фела е согласна дека нови задолжувања ќе бидат неопходни, но потенцира дека е важно од каде ќе се земат, под кои услови и како ќе се трошат.
Според Беџети, по составот на новата влада, неминовен ќе биде и ребаланс на буџетот, кој ќе покаже колку е потребно ново задолжување над тоа што било проектирано.
„Тоа веројатно ќе биде некаде со пресек околу 30 јуни годинава и пресекот ќе покаже поточно колку е потребно новото задолжување над тоа што било проектирано во буџетот, односно во буџетскиот дефицит којшто беше проектиран на 3,5 отсто од БДП за годинава. Но имајќи ги предвид состојбите, тековниот дефицит е непропорционално потрошен поради потребите за финансирање на неодложните јавни расходи, што е објективно и природно. Во однос на потребата за ново задолжување ќе треба да се води сметка колку ќе чини, од кои извори ќе се прават тие задолжувања, мислам дека треба пред сè приоритет да бидат меѓународните мултилатерални извори на финансирање. Пред сè колку што може да се повлечат пари од ММФ, Светската банка, Европската инвестициска банка, Европската банка за развој…“, вели академик Беџети.
Важноста на изворот финансирањето на новиот долг ја истакнува и Јовановиќ.
„Ме загрижуваат гласините дека тие пари ќе дојдат од Унгарија, која е земја членка што важи како проблематично дете на ЕУ. Така што прашањето е под кои услови ќе дојдат тие пари, која е ’скриената цена’ на тоа и секако прашањето што ги мачи граѓаните, дали тоа е на некој начин поврзано со бившиот премиер Груевски, кој побегна во Унгарија, и дали ова е скриена најава за негово можно враќање во државата“, вели Јовановиќ.
Блумберг Адрија ТВ
Неопходни се даночни реформи
Коментирајќи ги потребните реформи со цел да се зголеми приходната страна во буџетот, и Беџети и Јовановиќ ја истакнуваат потребата од промени во даночните политики.
Според Беџети, ние сме асиметрични во делот на фискалната конвергентност во споредба со ЕУ, каде што две третини од вкупните приходи припаѓаат на директните даноци, а кај нас е само една третина.
„Тоа што меѓу другото треба да биде променето е стапување во сила на т.н. данок на корпорации. Сметам дека нема многу простор да се оперира во приходната страна, освен да се размислува и за поинакви даночни стапки на данокот на имот и данокот на богатство. Структурата на слоевите на нашето општество покажува дека околу 15 отсто од вкупните приходи ги реализира односно ги создава еден процент од нашето население, што говори за неправилна распределба на доходот, и тоа треба да биде таргетирано, бидејќи тие се слоеви што треба да бидат таргетирани за да се плаќа во согласност со принципот на наплата на даноците од таму од каде што се создава доходот, а не од кај сиромашните и средните слоеви“, вели тој.
Јовановиќ, пак, ја истакнува важноста од прогресивниот данок.
„Потребна е суштинска промена, а еден дел од таа суштинска промена е да се воведе прогресивен данок, да се земат парите од богатите и од големите фирми и тие пари да се пренасочат и кон сиромашните, но и кон инвестиции важни за развој на државата. Прогресивниот данок е дел од еден поширок пакет на мерки за поставување нов економски модел, кој наместо продолжување на ова статус кво и богатење на мал број луѓе и стагнација на најголем дел од луѓето, ќе донесе вистинска благосостојба и повисок животен стандард“, вели Јовановиќ.
Во поглед на прогнозите за 2024 година, и двајцата соговорници очекуваат економски раст помал од проектираното, движејќи се максимум до 2,2 отсто.
.webp){kind=icon}
