Од Истанбул до Башчаршија – фејк-економијата врти милиони

Сѐ се лажира и насекаде се продаваат фалсификати, така накратко би можеле да ја сумираме состојбата на пазарот на фалсификати во регионот Адрија. Кој купува чанти од „Луј Витон“ или „Биркин“, патики на „Александар Меквин“, ремени од „Гучи“ и облека од „Бос“, односно по какви цени? Проверивме што се случува на пазарот на фалсификати.

Овој текст е дел од трилогијата:

1. Од Истанбул до Башчаршија – фејк-економијата врти милиони

2. 10 најчесто фалсификувани луксузни предмети

3. Разговор со препродавачка на фалсификати: Целта е да се удвои влогот!

„За 150 евра купив ремен ’гучи’, футрола за телефон и паричник ’луј витон’ во Башчаршија во Сараево, а најдов и одлична поло-маица ’ралф лорен’. Во Германија за тоа би платил околу 2.400 евра “, им рече на колегите од сараевската редакција соговорник што  живее во Минхен и не сака да се претстави, па ќе го викаме Том. Запознавме многу соговорници како Том. Купуваат секакви фалсификати, од облека и обувки до спортска опрема итн. Едни одат во Башчаршија и на други пазари во регионот, други купуваат преку интернет, а трети шопингуваат додека се на одмор во Турција.

Причината? „Зошто би платил толку многу за оригинал ако фалсификатите се речиси беспрекорни. Во ноќен клуб и онака никој нема да ја забележи разликата“, одговара Том, кој е роден во Босна и Херцеговина, но живее и работи во Германија. Посетите на Босна често ги користи и за шопинг. И навистина, колку луѓе за време на забава во ноќен клуб со музика и светлосни ефекти би ја препознале разликата помеѓу кожената чанта „луј витон“ од сараевската Башчаршија, која чини помеѓу 25 и 125 евра, и оригиналот, кој чини повеќе од две илјади евра?

„Во регионот Адрија сме сведоци на вистинска експанзија на фалсификати на популарни брендови по повисока цена. Тоа сега е на врвот“, вели Ивана Лаковиќ, експертка за пазарот на луксузни брендови. Во регионот на пазарот има толку многу лажни парчиња од различни големи модни куќи и брендови што често се запрашуваш дали е нешто оригинал или не, потврдува и модниот дизајнер Игор Тодоровиќ. „Живееме во средина во која спонтаноста е високоценета и во таа спонтаност може да кажеме дека е во ред некој да има лажен производ“, додава тој.

Не само во регионот, трговијата со фалсификати расте со растот на светската трговија. Вредноста на трговијата со плагијати би можела да изнесува меѓу два и три отсто од светската трговија, покажа истражувањето на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) и Канцеларијата за интелектуална сопственост на Европската Унија (ЕУИПО). Врз основа на тоа можеме да процениме дека вредноста на трговијата со фалсификати денес достигна 500 милијарди американски долари (460 милијарди евра). Станува збор за износ на ниво на бруто-домашниот производ на Австрија. Немаме конкретни суми за регионот Адрија, но достапна е процена за Европската Унија (ЕУ) од 2019 година: увозот на фалсификати изнесувал 134 милијарди долари (123 милијарди евра), односно 5,8 отсто од вкупниот увоз.

Значи, што се случува на пазарот на плагијати? Кој ги продава, по какви цени, кои се купувачи, што се прави со запленетите фалсификати?

ПЛАТИТЕ НИСКИ, НО СЕПАК ОБЛЕЧЕНИ КАКО БОГАТАШИ

„Животниот стандард на пошироката популација во регионот не овозможува носење признаени и луксузни брендови“, вели Ивана Лаковиќ. Цените на некои дизајнерски парчиња се стотици, па и илјадници евра. Со просечна месечна нето-плата од околу 500 евра во Босна и Херцеговина или Северна Македонија, 720 во Србија, 1.094 во Хрватска или во Словенија, каде што просечната плата во регионот е највисока, 1.399 евра, веројатно тешко можеме да ги купиме нашите омилени брендови од среден и повисок ценовен опсег.

„Колку е посиромашна земјата, толку е поголема потребата на луѓето да проектираат богатство“, вели психологот Ивана Конјар. Притоа таа се потсетува на соодветната поговорка „колку поисточно, толку поизразено“. Таа субјективно додава дека во својата земја не забележува многу фалсификати. „Не постои таков императив да сакаме да бидеме брендирани. Би се осмелила да кажам дека, по примерот на поразвиените земји, стануваме посвесни и пофокусирани на одржливата мода“.

„Тоа што се случува и што можеме да го видиме е поврзано со потребата на човекот да има парчиња со потпис на бренд, односно производител, но во реалноста тие немаат автентичност“, коментира модниот дизајнер Тодоровиќ.

Иако би рекле дека пониската цена е еден од главните мотиви за купување фалсификати, некои истражувања сепак покажуваат дека брендовите можат да помогнат за зголемување на самодовербата и намалување на анксиозноста.

ШТО СÈ МОЖЕМЕ ДА НАЈДЕМЕ НА ПАЗАРОТ НА ФАЛСИФИКАТИ

Кога станува збор за најчесто фалсификуваните производи, наједноставно е да се каже дека нема правила, бидејќи се фалсификува баш сѐ: облека, обувки, парфимериски и козметички производи, храна, очила, часовници, играчки, тутунски производи, алати, делови за машини, лекови, пари...

„Нема бренд што го нема на пазарот на плагијати“, коментира соговорничка што препродава фалсификати од Турција и, секако, сака да остане анонимна, па за потребите на написот ќе ја наречеме Марија.

Цариниците најчесто откриваат фалсификувани играчки, облека, обувки, лични модни додатоци, како што се чанти, часовници и очила за сонце, машини, алати и резервни делови, како и додатоци за моторни возила, наведуваат од хрватската царинска управа.

А што е со брендовите? Од облека и обувки, најчесто се фалсификуваат светски познатите брендови како „Најк“, „Адидас“, „Ралф Лорен“, „Армани“, „Бос“, „Риплеј“, „Барбери“, „Луј Витон“ итн. Што се однесува до мобилните телефони и нивните делови, најчесто има плагијати на брендовите „Самсунг“, „Епл“, „Хуавеј“ итн. Фалсификуваните парфеми и козметички производи најчесто се означени со знаците на познатите производители „Диор“, „Гучи“, „Пако Рабан“, „Шанел“ и други, наведуваат од српската царина. И другите царински управи во регионот набројуваат слични брендови.

КАКО ДА ПРЕПОЗНАЕТЕ ФАЛСИФИКАТ

Тешко! Повремено понекој предмет вреска „фејк“. Џемпер „хуго бос“ од 30 евра изгледа многу полошо од јакна „монклер“ од 150 евра, но и не мора.

Инспекторите не можат само со визуелна проверка да утврдат со сигурност дали станува збор за фалсификувана стока, ни потврдија од Инспекторатот на Република Српска.

„Бев изненадена од сознанието дека фалсификуваниот часовник може да се открие само под микроскоп“, додава експертката за пазари за луксузни стоки Ивана Лаковиќ.

Модниот дизајнер Тодоровиќ исто така истакнува дека е тешко да се процени дали некој производ е фалсификуван или не. „Категориите за квалитетот на плагијатите се различни - прва, втора, трета и така натаму. Производите чинат од околу десет до околу сто евра. Постои опсег и во квалитетот на плагијатот“, коментира тој. Тодоровиќ додава дека ја поддржува автентичноста, односно авторските парчиња. „Во регионот имаме многу добри дизајнери, така што не гледам причина за облекување во фалсификати“, објаснува тој. Бидејќи има остро око, го прашавме дали и самиот може да препознае плагијат. „Понекогаш, но, искрено, јас не се занимавам со тоа. Јас не ги анализирам луѓето на тој начин“.

Но цената не е клуч за квалитетот на фалсификатите. Таа само ги открива, според Елмир Рамиќ, главен пазарен инспектор во Босна и Херцеговина. Тренерките на „Адидас“ чинат 29 евра, во официјална продавница може да чинат и повеќе од 100 евра.

„Копиите често се изработени толку добро што е невозможно да се разликуваат по нешто друго освен по местото каде што се купени“, потврдува Мулка Муратовиќ, маркетинг-менаџерка во „Астра Борово“, која е официјален дистрибутер во Босна и Херцеговина на брендовите „Максмара викенд“, „Лејжр“ , „СПХкод“, „Макс енд ко“, Лиу Џо“, „Гес“ и „Хуго бос“.

Од голем број соговорници дознавме дека при утврдувањето дали станува збор за копија или оригинал, пред купувањето користат и видеоблогови на Јутјуб што покажуваат како во дуќанот, со прегледување на шевовите и другите карактеристики на оригиналниот производ, можат да проверат дали навистина се продаваат оригинали.

КАДЕ СЕ ПРОДАВА

„Насекаде“, кратко одговара нашата соговорничка Марија, која се занимава со препродажба на фалсификати. „Плагијати се продаваат во бутици, салони, локали, на пазар“, набројува таа. Тоа го потврдува и инспекторот Рамиќ. Но не само таму, во последните години плагијати се продаваат преку интернет и разни групи на социјалните мрежи. Некои групи се затворени, така што е потребно извесно време за пристап до нив. „Преку пријателка што е членка на некоја српска група на Фејсбук купив фалсификувани чизми, кои вообичаено чинат 500 евра, а јас за нив платив 100 евра“, ни се пофали Ева од Словенија. На Инстаграм исто така има многу групи што продаваат фалсификати. Само треба да внимаваме да не налетаме на лажна група или профил на социјалните мрежи, бидејќи во тој случај нема да добиеме ништо, предупредуваат експертите за сајбер-безбедност.

Фалсификати на познати брендови често се продаваат и во приватни станови. Така на пример во редакцијата на Македонија се сеќаваат на примерот на Мадам Пепи. Станува збор за случај од 2010 година, кога полицијата трагајќи по дрога во станот открила и плакар полн со копии на луксузни брендови. Тие утврдиле дека производите биле наменети за продажба на домашната и српската естрада.

Фалсификуваните производи не се изложени во дуќани. „Во бутикот имав изложено обична облека, но настрана имав скриени фалсификати на брендови. Треба да се нагласи дека продажбата на фалсификати е забранета“, вели соговорничката Марија. Но како можеме како купувачи да дојдеме до плагијат во нејзиниот дуќан? „Ако не ве познавам, нема да ви го понудам тоа“. Таа информација патува од уста на уста и по препорака“, одговара таа.

Меѓутоа, додека го истражувавме пазарот на фалсификати во Белград, откривме дека купувачите на таквите производи се многу заштитнички настроени кон продавачите. „Треба да се внимава, бидејќи може да го затворат дуќанот , па сите ќе останеме со празни раце“, ме предупредија купувачи.

Во Државниот пазарен инспекторат на Северна Македонија откриле дека таквата стока „главно на пазарите ја продаваат трговци што не се регистрирани во официјалниот регистар за трговски дејности и немаат докази за употреба, односно лиценци за права од сопствениците на правата на брендот“. Но меѓу продавачите на фалсификати има и регистрирани трговци.

СИТЕ ПАТИШТА ВОДАТ ОД ТУРЦИЈА

Повеќето производи, барем според продавачите и купувачите на фалсификати во регионот Адрија, доаѓаат од Турција. „Синџирите на снабдување се добро воспоставени“, потврдуваат повеќе извори.

„Отидов во Истанбул. Додека пиев кафе во хотелот, запознав еден Црногорец што се занимава со превоз на плагијати. И така почна сѐ. Во хотелот дознаваш каде можеш да добиеш нешто. Многу брзо влегуваш во бизнисот“, ни откри соговорничката Марија за своите почетоци. Таа вели дека повеќе не се занимава со тој бизнис, но рече дека од Турција сè уште секој ден ѝ испраќаат фотографии од нова стока. Таа ни испрати дел од фотографиите што ги објавуваме.

Ивана Латковиќ се изненадила од транспарентноста на продажбата на фалсификати во Турција. „Во едно модерно турско летувалиште, во радиус од четири километри, има марина со скапи јахти, ресторани и дуќани со луксузни брендови. Во непосредна близина на тоа летувалиште е центарот на градот, каде што во дуќаните се продаваат фалсификати од истите колекции како и во дуќаните во летувалиштето. Тие фалсификати ги демонтираа. Не можеме да се преправаме дека не постои пазарот на фалсификати, но отсекогаш постои верување дека тоа се случува на некои скриени места, а тоа не е така“.

Во последните години, една од ретките земји што се издвојуваат и бележат видлив подем на глобалниот удел на фалсификувани стоки, според запленетите количества, е токму Турција, се открива во извештајот на ОЕЦД. Само за неколку години таа успеа да го зголеми својот удел на глобалниот пазар од четири отсто во 2016 година на 12 отсто во 2019 година. Иако фалсификати се прават речиси во сите земји во светот и на сите континенти, Кина и Хонгконг практично го држат монополот во областа на земји на потекло. Од Кина доаѓаат производи што годишно покриваат најмалку три четвртини од светскиот пазар на фалсификати, покажуваат најновите достапни податоци на ОЕЦД.

Поголемиот дел од вкупниот промет на фалсификувани производи се одвива од Исток кон Запад, и тоа главно од Кина во Велика Британија, САД и другите западни земји, така што не изненадува што главната сообраќајница за транспорт на фалсификати е директниот поморски превоз, кој покрива повеќе од половина од трансферот, а по него следува авионскиот транспорт (десет проценти), како и редовната и брзата пошта (заедно 19 проценти).

Тоа го потврдуваат и во нашите регионални царински управи. Трендот на пристигнување сомнителни производи е најзастапен во патниот сообраќај од Турција и во морскиот од Кина. Фалсификуваните производи што доаѓаат преку интернет се претежно од Кина и Хонгконг. Стоката што пристигнува по пат првенствено е наменета за приматели во западноевропските земји (Белгија, Холандија, Германија, Франција, Австрија). Стоката што пристигнува по морски пат првенствено е наменета за Хрватска, следуваат централноевропските земји-членки на ЕУ (Унгарија, Словачка, Чешка, Полска), а потоа и соседните трети земји (БиХ, Црна Гора и Србија), рекоа од  хрватската царинска управа.

ИНДУСТРИЈАТА НА ФАЛСИФИКАТИ - ПАРАЛЕЛНА ЕКОНОМИЈА?

Количеството на сите тие производи - облека, часовници, накит, чанти, куфери - е огромно. Дури и во однос на вредноста можеме да зборуваме за вртоглави износи, како што потврдуваат и податоците на ОЕЦД.

„Производството на толку многу копии бара премногу работни места, што значи дека фабриките што вработуваат луѓе за производство на овие лажни производи стануваат транспарентни. Станува збор, значи, за воспоставување паралелна економија“, посочува Ивана Лаковиќ, која е добро запознаена со пазарот на луксузни производи. „Оригиналните брендови се противат на таа паралелна економија. Сфатив дека некако можеме да ја запреме продажбата на плагијати, пред сѐ во Турција, бидејќи тоа се прави сосема транспарентно“, истакнува таа.

Лаковиќ исто така смета дека обемот на паралелната економија на фалсификати значително влијае на вредноста на оригиналните брендови и можноста за покачување на цената на нивните производи. „Во последните пет години сме сведоци на тоа. Пред неколку години чанта ’шанел’ чинеше три илјади евра, а денес чини седум илјади евра и повеќе. Чанта ’хермес’ чини десет илјади евра и повеќе, но за неа треба да се чека две-три години, во зависност од моделот, кожата, токата и сите други придружни детали. Истовремено можеме да добиеме лажна чанта ’хермес’ за две илјади евра или помалку“, нагласува таа.

„Модата се деконструира во 90-тите години на минатиот век и стана подостапна во мигот кога се сврте кон Далечниот Исток. Таму започна масовно производство. Но во таа смисла проширувањето на производството доведе до тоа што производителите на големи брендови станаа способни да произведуваат копии со таков квалитет што денес се прашуваме дали нешто е оригинал или копија“, смета модниот дизајнер Тодоровиќ.

Приватна архива

Во истражувањето на ОЕЦД не се споменуваат податоци за паралелната економија, но се споменуваат земјите што се најмногу оштетени од фалсификатите. Тоа се САД, чии брендови и патенти учествуваа со 24 отсто од запленетите фалсификати, потоа Франција со 17 отсто, Италија со 15 отсто, Швајцарија со 11 отсто и Германија со девет отсто.

ПОДДРШКА НА КРИМИНАЛОТ

Трговијата со фалсификувана стока, која ги прекршува авторските права и заштитените марки, создава добивка за организираните криминални групи, предупредуваат во истражувањето ОЕЦД и регионалните царински управи. Од српската царинска управа читаме соопштение дека оние што се занимаваат со продажба на фалсификати и со самото фалсификување се водени исклучиво од желбата за профит. Измамниците исто така постојано бараат иновативни начини да ги преведат тие копии. Тие напоменуваат и дека легално увезената неозначена стока дополнително ја шијат, односно ја прелепуваат со  етикети на познати брендови. За испорака на таквите стоки сè повеќе се користат курирски служби и интернет.

Истото тоа ни го кажаа и во обвинителството на БиХ. Освен стоки што доаѓаат од странство, постојат примери „дека етикети на заштитени брендови се залепени на стоки во БиХ“. Колегите од редакцијата во Сараево наведуваат пример од 2012 година, кога турските државјани Абдурахман Увак и Ѓокмен Чинар незаконски чувале нелегално произведени етикети од познати брендови, кои потоа ги врзувале, шиеле или лепеле на разни парчиња неозначена облека. Признавајќи ја вината, Чинар се спогодил со обвинителството и морал да плати казна од две илјади евра. Ако си поиграме малку со бројките, Чинар со продажба на 14 модифицирани јакни „монклер“, кои на црниот пазар чинат околу 140 евра, би можел релативно брзо да ја исплати таа казна.

Казните за препродажба на фалсификати се разликуваат од држава до држава - некои се парични, а некои може да бидат и до неколку години затвор.

СРБИЈА И МАКЕДОНИЈА - ДЕСТИНАЦИИ ЗА НЕБЕЗБЕДНИ ФАЛСИФИКАТИ

Плагијатите не само што им предизвикуваат деловна штета на компаниите преку искористувањето на нивните брендови туку, според заклучоците од истражувањето на ОЕЦД, многу му наштетуваат и на здравјето на корисниците. Имено, според најновите податоци, годишно се продаваат меѓу 75 и 88 милијарди небезбедни фалсификати, а особено се опасни по здравјето фалсификуваните медицински производи, автоделови, играчки, храна, козметика и електрични производи.

Интересно е што на листата на ОЕЦД меѓу главните дестинации на небезбедни фалсификати, што значи дека се запленети во царински постапки, покрај најголемите западни економии, во одредени производствени сегменти се најдоа и некои земји од регионот Адрија. Така, Словенија помеѓу 2017 и 2019 година забележала 0,3 отсто од сите заплени и небезбедни фалсификати, а Хрватска 0,25 отсто.

Ако ги погледнеме поединечните сегменти на фалсификувани производи, очигледно е дека Србија и Македонија се најдоа на листата на главни дестинации за некои небезбедни копии помеѓу 2017 и 2019 година. Поточно, Македонија имала незанемарлив удел во глобалните заплени на небезбедни лажни прехранбени производи, 3,6 отсто, додека Србија имала удел од 2,6 отсто. За споредба, на врвот се САД (38 отсто) и Саудиска Арабија (25 отсто).

ДАЛИ ФАЛСИФИКАТИТЕ ЈА ПОТТИКНУВААТ ПОБАРУВАЧКАТА ЗА ОРИГИНАЛИ?

Дали индустријата за фалсификување навистина ја поттикнува побарувачката за оригинални производи од познати брендови? „Купувачот на фалсификувана чанта што чини, да речеме, меѓу 300 и 600 евра, не е купувач на истата чанта што оригинално чини три илјади евра и повеќе. Но може да биде потенцијален купувач на оригинална чанта. Ако носењето лажни брендови го доживуваме како еден вид искривување на идентитетот кон кој се стремиме, тие купувачи на лажни брендови, кога ќе добијат можност да купат оригинални брендови, ќе го направат тоа“, смета Ивана Лаковиќ. „Ако носиме лажна марка, можеме да ги залажеме сите околу себе, но не и самите себе, затоа што знаеме каде и што сме купиле.“

„Модата, како една од невербалните манифестации, создава желба за поседување одредено парче како дел од својот имиџ, па тој пат може да води од фалсификат до оригинал“, смета модниот дизајнер Игор Тодоровиќ. „Често се случува некој оригинал што не ни е достапен да го замениме со фалсификат. Така, на пример, гледаме лице со фалсификувана чанта, но оригинален приврзок“, вели тој. „Многу луѓе можат да имаат оригинал, но претпочитаат да носат плагијат, главно затоа што сакаат да го имаат тоа парче, но не се подготвени да ја платат цената на оригиналот“, додава тој.

„Сепак, не верувам дека пармезанот на аеродромот во Шангај има сосема ист вкус како пармезанот во некоја Парма во Италија“, додава Тодоровиќ. Постојат теории на заговор дека зад сето ова стојат големи брендови, но нашите соговорници постојано повторуваат дека немаат информации што  би го потврдиле тоа.

„Вредноста на оригиналниот бренд не е само во производот туку и во целото искуство на купување во дуќан за оригинални производи“, смета Ивана Лаковиќ, експертка за пазарот на луксузни брендови. Тоа е клучната работа во маркетингот на луксузни производи и искуствениот маркетинг - доживувањето на среќата започнува со самото влегување во дуќанот, каде што стануваме дел од мултимилионската индустрија на потрага по имиџ и стил на живот.

Купувачите на фалсификуван „хермес“ сепак секогаш ќе сакаат да влезат во вистински дуќан на „Хермес“, каде што ќе треба да бидат ставени на листа на чекање. „Во денешниот потрошувачки свет не е доволно само да имаш пари. Потребна е диференцијација. Постојат производи достапни само за богатите. Затоа верувам дека постоењето на пазарот на фалсификати се чини дека ја нарушува веродостојноста на оригиналните брендови и придонесува за пожелноста, побарувачката и вредноста на оригиналните производи“.

Дури и купувањето плагијат е веројатно посебно искуство. „Купувачот не чувствува дека го заобиколува законот. Само да го погледнеме примерот со Турција. Ако законот не ја санкционира транспарентната продажба на плагијати, тогаш купувачот не чувствува дека го лаже законот. Со тоа не сакам да ги оправдувам ниту купувачот ниту продавачот, туку сакам да нагласам дека проблемот е многу поголем“.

ИНФЛУЕНСЕРИ И ПОЗНАТИ

Индустријата на плагијати цвета и затоа што инфлуенсерите и блогерите, како и младите девојки и жени, а сè повеќе и мажи, сакаат да бидат брендирани, односно да носат облека од познати брендови, смета Лаковиќ. „Се среќаваме со некаков лажен идентитет на улиците, во градовите, во рестораните, на работа. Поединци се облекуваат во познати брендови затоа што сакаат да искусат, ако ништо друго, разубавување и вештачки издигнат имиџ за себе. На тој начин тие пренесуваат и дел од својата припадност“, смета таа.

Од различни извори дознавме дека меѓу купувачите на фалсификати има и многу познати личности од светот на забавата, најмногу во Србија. Иако за тоа не се зборува јавно, во медиумите може да се најдат некои примери. Минатата година, на пример, на српската пејачка Радојка Аџиќ, попозната како Дара Бубамара, на аеродромот во Цирих ѝ беше одземена фалсификувана патна торба „луј витон“, па мораше да плати казна од пет илјади евра.

Кога се обидовме да дознаеме повеќе за балканската естрада што купува копии, не стигнавме многу далеку. „Луѓето отворено зборуваат за постоењето на фалсификати, но малкумина кажуваат дека ги носат. Тоа е голема разлика“, предупредува Лаковиќ. Едноставна пресметка на крајот открива многу. „Колку чинат десет чанти ’шанел’ или ’биркин’, пет скапи рачни часовници, дизајнерски чевли? Сето тоа има јасна пазарна вредност. Ако на тоа се додаде вредноста на сѐ што е во плакарот, таа може да изнесува и милион евра, а добро знаеме дека нашите ѕвезди немаат холивудски договори“, додава Лаковиќ.

„Не смееме да заборавиме дека одредени брендови, како ’Хермес’, имаат ограничена понуда, поради што чекањето за нивните чанти трае со години. Ако се чека три години за чанта во парискиот дуќан на ’Хермес’, јасно е дека повеќето чанти од тој бренд не стигнуваат до нас“.

ХРВАТИТЕ СЕ ПРВАЦИ ВО ЗАПЛЕНУВАЊЕ ФАЛСИФИКАТИ

Вестите за запленетите фалсификати одекнуваат во медиумите бидејќи цариниците со задоволство се фалат со својот добар улов. Краток преглед низ пребарувачот открива интересни наслови за пад на шверцери со илјадници копии на границите.

Кога цариниците би се натпреварувале за најголема вредност на задржани и откриени купишта стоки, регионални прваци би биле Хрватите. Тие лани во рамките на царинските мерки на граница запреле 463.145 сомнителни фалсификувани производи, чија вредност на домашниот пазар, според нивната процена, изнесувала 55,7 милиони евра. Лани, освен на границата, и внатре во земјата привремено биле запленети 64.196 производи за кои постои сомнение дека се копии, со вкупна пазарна вредност од над еден милион евра. По нив следуваат словенечките цариници, кои лани задржале 148.481 парче стока, со проценета вредност од 3,2 милиони евра. Една година претходно таа проценета вредност била повеќе од седум милиони евра, а во 2016 година била дури 28,9 милиони евра. Износот значително се зголемува ако цариниците, на пример, откријат плагијат во пристаништето Копер, каде што по правило откриваат цел контејнер со фалсификати, објаснуваат словенечките цариници.

Во Србија износите се помали. Минатата година таму царинските службеници поради сомневање за прекршување на правилата за интелектуална сопственост задржале повеќе од милион парчиња стока. Вредноста на делот од стоката, за која дале потврда, изнесувала повеќе од два милиони евра. Сега би можеле да се запрашаме како ја пресметуваат вредноста на тие плагијати. „Вредноста на фалсификуваната стока се проценува врз основа на малопродажната вредност на исти или споредливи оригинални производи“, објаснуваат од српската царинска управа.

Од Босна и Херцеговина не ја добивме вкупната проценета вредност на фалсификатите, но, интересно, ни испратија доста  прецизен список на запленети плагијати по бренд. На пример, 45 џемпери и 75 маици „келвин клајн“, 350 маици „бос“, 206 футроли за мобилни телефони „луј витон“, 20 маици „гучи’ итн. „Меѓу најзастапените брендови се ’Најк’,’ Адидас’, ’Хуго Бос’, ’Монклер’, ’Томи Хилфигер’, ’Луј Витон’, ’Ралф Лорен’“, наведоа оттаму. Босанско-херцеговските инспектори имаат предлог за производителите на познати брендови: „Информирајте нѐ за сите видови производи што ги има на нашиот пазар.“ Инспекторите, имено, имаат дефицит од кадар и таквите информации би им биле многу корисни.

Во царинската управа на Македонија велат дека проценетата вредност на запленетите производи ќе ја пресметаат до мај, но порачаа дека лани поради сомневање за повреда на правата од интелектуална сопственост задржале над 14.000 парчиња облека, 1.700 парчиња обувки и повеќе од 14.000 парчиња играчки. Македонскиот пазарен инспекторат лани изрекол 24 казни, со вкупна вредност од само 2.325 евра.

Приватна архива

 

ШТО СЕ СЛУЧУВА СО ФАЛСИФИКАТИТЕ ПО ЗАПЛЕНАТА

Што ако сопствениците на правата на интелектуална сопственост се обратат до инспекторатот за да поведе постапка за фалсификувана стока? Дали, да речеме, „Луј Витон“ или „Армани“ би ја посетиле Босна и Херцеговина? Се обидовме да добиеме изјава и од „ЛВМХ моет хенеси“ на „Луј Витон“, но не успеавме.

Словенечката царинска управа ни објасни дека сето тоа функционира заедно. Кога царината ја задржува стоката, за сомневањето ги известува сопственикот на правата (на пр. носителот на брендот) и декларантот (примателот на стоката).

Приватна архива

 

Стоката за која ќе се утврди дека е фалсификувана или за тоа ќе се спогодат вклучените страни, ќе биде уништена. Уништувањето го организира сопственикот на интелектуалната сопственост, при што може да избере само организации со важечка еколошка дозвола.

Уништувањето на стоката го плаќа сопственикот на правата, кој може да бара враќање на тие трошоци од прекршителот, но таквиот поврат може да се утврди и во пресудата со која судот одлучува дали навистина биле прекршени правата на интелектуална сопственост.

Приватна архива

 

ДАЛИ СЕ ЕФИКАСНИ МЕРКИТЕ ЗА БОРБА ПРОТИВ ФАЛСИФИКУВАЊЕТО?

Дали обидите на земјите да спречат фалсификување познати брендови се ефикасни? Судејќи според растечката индустрија за фалсификување, може да кажеме дека не се ефикасни. На пример, трговците што колегите од сараевската редакција ги посетиле во Башчаршија дури рекле дека никогаш не наишле на инспекција за недозволена продажба на брендови. „Нашиот пазар не е пазар што би го надгледувале“, искоментирал еден од трговците.

Приватна архива

 

Тешкотии се присутни и во Македонија. „Последниве две-три години нема никакви активности на координативното тело за безбедност на интелектуалната сопственост“, посочува Валентин Пепељугоски, адвокат за индустриска сопственост. „Не знам која е причината за ваквата неактивност, особено кога се знае дека шверцерите бараат нови начини за продажба на фалсификувана стока. Тоа најчесто се одвива преку интернет, а состаноците се договараат во изнајмени станови и сл. Состојбата не е загрижувачка, но треба да има поголема активност од страна на надлежните. Светли точки се царината и државниот инспекторат, кои постапуваат веднаш по пријава“, вели тој.

Македонија добива поплаки од европските партнери за овој проблем. Особено затоа што стратегијата на интелектуалната заедница за периодот од 2022 до 2026 година сѐ уште не е прифатена од македонската влада од непознати причини. Покрај тоа, судиите и обвинителите не се доволно запознаени со оваа тема, како што забележува адвокатот.

Притоа, постојат голем број активности низ целиот регион за издигање на јавната свест за прашањето со фалсификувањето и пиратеријата - во Хрватска повеќе информации може да се најдат на интернет-страницата „Стоп за фалсификување и пиратерија“, во Словенија на страницата „Оригинален“, а во Србија пред неколку години ја поведоа кампањата „Фалсификуваните производи чинат поскапо, купувам оригинали!“.

За своите набавки, на прво место се одговорни самите потрошувачи. Со купување фалсификати, ние го поддржуваме тој пазар, ѝ штетиме на економијата, а на крајот од краиштата можеби и на нашето здравје.

 

СЕКОЈ ПРОИЗВОД НА ЦАРИНА СО ИМЕТО АКРАПОВИЧ Е СОМНИТЕЛЕН

Меѓу предметите запленети од словенечката финансиска управа пронашле и крај на издувна цевка со придушувач и ознака на словенечкиот бренд „Акрапович“. Оттаму не откриваат колку производи на „Акрапович“ се запленети од царината. „Секој месец има некоја пратка што е задржана поради прекршување на правата за интелектуална сопственост. Во примерот со ’Акрапович’ главно станува збор за лесно препознатливи фалсификати“, објаснуваат од Финансиската управа на Република Словенија. Имено, познато е дека целото производство се одвива во Словенија. Тоа значи дека за секој производ што доаѓа од трети земји постои сомнеж дека се прекршуваат правата на интелектуална сопственост, со што се исполнува условот стоката да се задржи“, појаснуваат оттаму.

Приватна архива

Фалсификатите се проблем, особено затоа што на корисниците не им обезбедуваат безбедност, издржливост, додадена вредност и корисничко искуство што се  однесува на оригиналните производи на „Акрапович“. „Претежно станува збор за копии што го имитираат обликот и го злоупотребуваат логото на брендот. Повеќето од нив се произведени во Азија, а најмногу доаѓаат од Кина.“ Фалсификатите ги најдовме без големи тешкотии, само со неколку кликања. На кинеската онлајн продавница „Алибаба“ најдовме краеви на издувни цевки со познатиот словенечки бренд. Производите ги продава кинеската компанија „Лонку шини ауто партс“.

На прашањето колку често се жртви на плагијатори, од „Акрапович“ не одговорија. Но ја пофалија соработката со царинската служба, која ги информира за плагијатите и успешно ги идентификува.

Во изработката на статијата учествуваа Тео Зориќ и Мирела Хаскиќ Суша (БиХ), Пиа Бедене и Урош Божин (Словенија), Ана Ристовиќ (Србија), Наташа Хаџиспиркоска Стефанова (Македонија) и Миро Солдиќ (Хрватска).

Преведе Сузана Митревска

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар