.webp){kind=icon}
Во регионот Адрија, конопот, дури и индустрискиот коноп, сè уште е табу, иако оваа област се смета за идеална за одгледување канабис. На пример, Кралството Југославија некогаш беше еден од најголемите производители и извозници на ова растение во Европа.
На инвеститорите и пазарните аналитичари во Европа им светнаа очите минатиот август, а нивните насмевки никогаш не ги напуштија нивните лица. Но не затоа што пушеле добар џоинт, туку затоа што германската влада формално усвои предлог-закон со кој ќе се дозволи одгледување и поседување мали количества марихуана. Доколку законот биде одобрен и во Бундестагот, од следната година во Германија ќе може не само да се купува и ужива во рекреативната употреба на канабис во лиценцирани продавници и социјални клубови туку секој граѓанин ќе има право да одгледува до три растенија и да поседува до 25 грама марихуана за сопствена употреба.
Со тоа ќе се овозможи одгледување и консумирање на „зелената трева од својот дом“ во Германија, без ризик од прекршочно гонење и парични казни, кои досега изнесуваа неколку илјади евра за откриени две стебленца марихуана.
И додека тоа ги радува туристите и околу 4,5 милиони возрасни Германци, кои, според официјалната статистика, пробале марихуана барем еднаш, планираната легализација на канабисот од садење до потрошувачка ќе создаде вистински бум на европскиот пазар за производи базирани на канабидиол - КБД (CBD). КБД е суштинска компонента на канабисот, која не содржи психоактивна супстанција, за разлика од психоактивниот тетрахидроканабинол - ТХК (THC).
Сепак, препаратите базирани и на КБД и на ТХК се користат за лекување разни болести, од епилепсија и мултиплекс склероза, преку Паркинсонова болест и депресија, до рак, а во германските аптеки може да се добијат со рецепт. Дополнително отворање на Германија во овој сектор ќе доведе, според очекувањата, до драстичен скок на пазарот за медицински, терапевтски и рекреативен канабис.
Се предвидува дека легалниот приход на пазарот на канабис во Европа годинава ќе достигне осум милијарди евра, што е речиси 12 пати повеќе отколку во 2016 година, кога легалниот промет беше само 680 милиони евра. Големиот раст, сепак, нема да изостане ниту во следните години, па пазарните аналитичари проценуваат дека во 2028 година легалниот промет на канабис во Европа ќе изнесува 16,5 милијарди евра.
Потенцијалот на европскиот пазар првенствено се гледа во тоа што има околу 750 милиони жители чија платежна моќ не е мала. Според студијата на компанијата „Њу фронтиер дата“ (New Frontier Data), која се занимава со анализа на податоците од пазарот на марихуана, доколку сите европски земји целосно ја легализираат марихуаната, европските потреби за канабис ќе бидат „тешки“ меѓу 40 и 43 милијарди евра, со потенцијал до 2030 година европскиот пазар да го надмине американскиот пазар, кој е светски лидер во овој сегмент.
Профитот ги задушува предрасудите и незнаењето
И додека Германија ја сметаше декриминализацијата на канабисот, меѓу другото, како економска можност за развој, повеќето земји од регионот Адрија не само што строго ги казнуваат дури и корисниците на канабис туку и државните власти ги потиснуваат производителите на индустриски коноп што не содржи ТХК. За да биде апсурдот уште поголем, сето тоа се случува во области што се сметаат за идеални за одгледување коноп во европски рамки.
Претседателката на здружението „Конопља“ во Србија, Маја Тимотијевиќ, вели дека потенцијалот во ова производство е неверојатно голем, но дека повеќето луѓе што се одлучуваат за коноп знаат многу малку за тоа. Таа посочува дека од 2015 година во Србија има обновен импулс во производството на индустриски коноп, па само за неколку години од само 60 хектари насади годишно тие се зголемиле на 1.000 хектари.
Но тоа драстично се смени кога на крајот на 2019 година беше откриен случајот „Јовањица“. Тогаш полицијата упаднала во големата фарма на земјоделската компанија „Јовањица“ од Стара Пазова, позната во Србија по производство на органска храна. Во оранжериите на компанијата, која имала дозвола за производство на индустриски коноп, според обвинителството, пронајдени се насади со канабис, кој содржи психоактивна компонента поголема од дозволената 0,3 ТХК. Како што е наведено во обвинението, измерено е количество од 1,77 тон канабис, додека некои примероци имале неколкукратно повеќе ТХК од дозволеното и се класифицирани како наркотична дрога.
Од случајот „Јовањица“ има огромни ограничувања и притисоци врз производителите на индустриски коноп, кои добиваат дозволи за садење од Министерството за земјоделство доколку докажат дека семето и растенијата немаат психоактивни супстанци. И проблемот не е во тоа што инспекцијата оди на два-три месеци, туку што има пречки на секој чекор. Забраната за коноп во храната почна строго да се спроведува, па ладно цеденото масло од коноп повеќе не е достапно никаде во Србија, иако има помалку од 0,3 ТХК.
„Од минатата година инспекцијата им забрани на аптеките да ги продаваат сите производи од коноп“, објаснува Адрија Тимотијевиќ за „Блумберг бизнисвик“, додавајќи дека поради сето тоа, годишното засадување индустриски коноп во Србија паднало на само неколку стотици хектари.
Тимотијевиќ гледа огромен потенцијал во индустрискиот коноп, па по здружението основала и земјоделска задруга, а лани и компанија што се занимава со одгледување, преработка и дистрибуција на производи од индустриски коноп. Како докторка по агрономија, таа истакнува дека конопот е една од ретките земјоделски култури од кои се користи секој дел, а може да помогне и во борбата против климатските промени.
„По жетвата, стебленцето од коноп останува на полињата, што може да биде одлично биогориво кога се обработува. На еден хектар има околу 10 тони стебло, чиј квалитет на целулоза е толку висок, што како биогориво може да замени дури четири хектари шума што растела 20 години, додека конопот растел само четири месеци. Освен тоа, конопот троши 25 отсто повеќе јаглерод диоксид, па ни помага во борбата против климатските промени“, објаснува Тимотијевиќ и додава дека, освен што се користи како гориво, конопот е одличен и за производство на изолациски панели за згради и биоразградлива пластика.
Но, освен регулативата, отежнувачка околност во целиот регион е тоа што индивидуалните фарми се мали и расфрлани, додека машините за преработка на стебленца од коноп се скапи за поединец, бидејќи нивната цена е неколку стотици илјади евра. Освен неколку помали машини, во Србија во моментов нема големи машини за преработка на коноп и покрај исплатливоста. А колку е тоа профитабилно, наведува Тимотијевиќ, најдобро говори фактот што компанија од Холандија изнајмила 1.000 хектари земја во Романија каде што одгледува коноп, а по бербата плодот и стебленцата ги носи во Холандија.
Потенцијалот на ова производство во регионот на Адрија го препознаваат и странските инвеститори, кои доаѓаат со подготвеност за големи инвестиции во Србија, но, вели Тимотијевиќ, се откажуваат поради недостигот од закони, што суштински ја отежнува индустријата. Како што наведува, во разговорите со властите во Србија, таа секогаш укажувала на значително полибералните прописи во Хрватска, додека српските власти секогаш ѝ укажувале на некогаш многу ригорозните германски прописи за производство и употреба на канабис, со и без ТХК.
„Сега кога и Германија ги либерализира регулативите, официјалните лица во Србија не го нагласуваат тоа. Иако трендот во регионот е јасен, либерализацијата барем делумно стигна до Словенија, Хрватска, Бугарија, па дури и во Албанија, кои неодамна ја легализираа употребата на марихуана за медицински цели. Само во Србија, БиХ и во Црна Гора нема напредок“, вели таа, нагласувајќи дека најголем проблем е незнаењето на оние што ги носат одлуките.
Црниот пазар контролира сè
Но, во здружението ИРКА, кое се бори за промени во законската регулатива за канабисот во Србија, велат дека „лесно би го победиле незнаењето доколку нема силни интереси“ на одредени фармацевтски компании и црниот пазар. Здружението ИРКА се бори за легализација на марихуаната за рекреативни и медицински цели и им помага на пациентите во Србија и во регионот да имаат информации за тоа како да добијат медицински производи на база на канабис. Според Милош Симиќ од тоа здружение, јавна тајна е дека шверцот на марихуана го вршат кланови што се заштитени и поврзани со клубови на обожаватели.
„Сè за канабисот е огромен генератор на нелегални пари за мафијата и дел од државната корупција. Едноставно, некој го сфати ова како бизнис за себе, бидејќи се проценува дека дневно се трошат од два до пет милиони евра за канабис (за рекреативна и медицинска употреба) во Србија. Од ниту една друга дрога не се заработуваат толку пари“, тврди Адриа Симиќ за „Блумберг бизнисвик“ и истакнува дека полицијата и судските власти најмногу ги гонат лицата што одгледуваат марихуана за сопствена употреба, често и поради медицински причини. „Големите шверцери на марихуана од Албанија, во најдобар случај, добиваат домашен притвор, додека пациентите на онкологија добиваат две и пол години затвор за одгледување две билки за сопствено лекување“.
Таквата судска практика и драстично казнување на корисниците имаат ефект пациентите во регионот да бидат осудени на црниот или сивиот пазар на медицински производи на база на канабис, каде што има и измами. Пациентите од Србија и добар дел од регионот Адрија ги купуваат овие лекови во Словенија или од роднини и разни препродавачи што ги носат од САД, Канада или од Германија.
„Многу е тешко да се процени големината на пазарот, но познато е дека болните од рак обично земаат еден милилитар екстракт од канабис, односно 10 сушени цвета. На месечно ниво станува збор за трошоци од околу 1.000 евра. Не се знае колку такви пациенти има, но познато е дека сè поголем број луѓе ги земаат тие лекови како превентивна мерка за да го намалат стресот или болката“, објаснува Симиќ и додава дека неодамнешното истражување во Словенија покажало дека 80 отсто од онколошките пациенти користат лекови од канабис, а притоа не ги информираат лекарите за тоа.
Употребата на канабис и производи од канабис за медицински цели е легализирана во Албанија, Хрватска, Македонија и делумно во Словенија, додека употребата на канабис за рекреативни цели е делумно декриминализирана во Хрватска и во Словенија.
Иако легализацијата на марихуаната сè уште е големо табу во регионот, помеѓу земјите има значителни разлики. Така, на пациентите им е полесно да добијат екстракт од канабис во Словенија, каде што е делумно декриминализиран, отколку во Македонија, каде што неговата употреба за медицински цели е целосно легализирана.
Од друга страна, во Србија маслото од канабис е забрането за внатрешна употреба, дури и кога не содржи ТХК, па затоа производителите го прогласуваат маслото од коноп како да е за надворешна употреба, иако тоа е масло што може да се користи и во храната. Дополнително, во Србија има драстично гонење на корисниците на марихуана, каде што дури и партиите ориентирани кон зелената левица и здруженијата на пациенти се противат на легализацијата на нејзината употреба.
„Србија е единствената земја во регионот во која Зелената партија е против легализација на марихуаната. Поради аферата ’Јовањица’, овде има противење на легализацијата, поттикнување и зајакнување на предрасудите за канабисот што постојат во општеството. На пример, во Босна и Херцеговина за легализација на употребата на канабис за медицински цели јавно се залагаат лекари, здруженија на родители на деца со аутизам, здруженија на пациенти со мултиплекс склероза, додека Србија е сама по тоа што лекарите не ги поддржуваат своите пациенти“, истакнува Симиќ од здружението ИРКА.
Меѓутоа, во Босна и Херцеговина веќе шест години трае борбата на здруженијата и лекарите да го дозволат маслото од канабис како лек, бидејќи политичарите ја блокираат легализацијата. А за апсурдот да биде уште поголем, во практика властите го отежнуваат и производството на индустриски коноп, бидејќи го третираат како опојна дрога при увоз на семиња.
За тоа време црниот пазар и мафијашките групи го „мрдаат“ профитот од „зелената трева на нашиот дом“.
