Економија

Шест премини можат да ја свртат светската трговија наопаку

Извор: Alaric Nightingale – Bloomberg Businessweek

8 август 2024, 06:30

Повеќето контејнерски бродови се пренасочени околу ’Ртот на Добрата Надеж

Нападите на јеменските милитанти се причина за загриженост

Прекините на овие важни водни патишта може да ја нарушат поморската трговија

Шест премини можат да ја свртат светската трговија наопаку

Depositphotos

Без разлика дали станува збор за чевли, телевизори или челични прачки, постојат големи економии што можат да имаат корист од концентрирањето на производството во еден дел од светот сè додека стоката може да се транспортира евтино и безбедно до местото каде што ќе се користи. Пандемијата беше тест за ова тврдење: комплетните заклучувања поради ковид и затворањето на границите ги блокираа синџирите на снабдување, предизвикувајќи болен излив на инфлација.

Коронавирусот е повеќе или помалку запрен, но не е време за самозадоволство. Глобалната поморска трговија се соочува со најголемите ризици: војните во Украина и во Газа, тензичниот ќор-сокакот меѓу Кина и нејзиниот најголем трговски партнер САД и нарушувањето на клучните водни патишта поради климатските промени.

Нападите на јеменските милитанти Хути со беспилотни летала и проектили врз товарни бродови што патуваат низ Црвено Море, најкратката маршрута меѓу Европа и Азија, се причина за загриженост. Повеќето контејнерски бродови се пренасочени околу јужноафриканскиот ’Рт на Добрата Надеж, а како резултат на тоа се зголемија цените на товарот, што ја отежнува задачата на централните банки во Европа и САД, кои се во тешки последни моменти од трката против инфлацијата. Во февруари „Фич“ процени дека проблемите во Црвено Море најверојатно ќе предизвикаат зголемување на цената на увезената стока во САД за 3,5 отсто до крајот на 2024 година.

Користејќи ги податоците од „Кларксон рисирч Сервис“ (Clarkson Research Services), најголемиот светски бродоброкер, „Блумберг њуз“ идентификува „шест порти“, клучни кратенки што управуваат со непропорционален дел од поморската трговија, заедно со ризиците со кои се соочуваат.

Секоја точка се соочува со уникатен сет на проблеми што би можеле непредвиден инцидент брзо да го претворат во посериозна криза. Само помислете на запирањето на контејнерскиот брод „Евер гивен“ во 2021 година во Суецкиот Канал, кој ја запре светската трговија вредна десет милијарди долари (9,19 милијарди евра) речиси една недела, или на падот на мостот во Балтимор во март, кој го затвори пристаништето на кое во 2023 година се претоварила стока во вредност од 80 милијарди долари (73,54 милијарди евра).

Баб ел-Мандеб

Морнарите што со векови биле жртви на попречни струи, непредвидливи ветрови и гребени во оваа област на влезот во Црвено Море, ја нарекле Баб ел-Мандеб, што на арапски значи „Порта на солзите“. Денес пловењето по воден пат широк 18 милји, најважната транзитна точка до и од Суецкиот Канал, кој обработува повеќе 15 проценти од целата поморска трговија по вредност, е опасен потфат од повеќе причини. Од средината на ноември, Хутите поддржани од Иран, кои го контролираат северозападниот дел на Јемен, извршија серија напади врз бродови, кои вклучуваат истрелување беспилотни летала и проектили. Следствено, повеќето контејнерски линии избраа да пловат околу Африка, додавајќи му речиси 6.000 милји, или две недели, на патувањето. Во предупредувањето до клиентите од 6 мај, „Молер Маерск“ нагласи дека нејзините бродови трошат 40 отсто повеќе гориво по патување, а чартер-цените се трипати повисоки од вообичаените.

Малачки Проток

Од клучно значење за трговијата со векови, Малачкиот Проток, кој го поврзува Индиски Океан со Тихи Океан, е убедливо најважната поморска точка во светот. Нафтата, течниот природен гас и другите стоки течат кон Кина и другите азиски економски гиганти, додека произведената стока се движи во спротивна насока. Секоја година поминуваат околу 94.000 брода, од кои многу застануваат во Сингапур за да испорачаат товар или гориво, што ги претвора водите на оваа островска држава, како и приодите до нив, во огромен паркинг, каде што огромни танкери ја минуваат патеката на риболовни чамци, зголемувајќи го ризикот од судири. Бродовите честопати мораат да ја забават брзината кога минуваат низ теснец, што им олеснува на пиратите да се качат на нив. Покрај тоа, Индонезија и другите блиски локации се познати по нивната вулканска активност, што во одреден момент ги зголемува шансите бродовите да бидат принудени да се пренасочат поради ерупции. Постојат привремени планови за нов канал што ќе го пресече јужниот дел на Тајланд, кој ќе им овозможи на бродовите што превезуваат нафта и други критични стоки да го заобиколат Малачкиот Проток. Дополнително, со топењето на мразот во Арктичко Море, некои од бродовите наскоро би можеле да почнат да го избегнуваат теснецот така што ќе се упатат кон север преку врвот на Русија, намалувајќи го притисокот врз водниот пат.

Ормуски Проток

Двојно зголемување на цената на нафтата. Тоа е веројатно конзервативна краткорочна процена на секое сценарио во кое Техеран ги следи своите долгогодишни закани - направени во 2005, 2008, 2011 и 2019 година - и го затвора Ормускиот Проток. Бидејќи некои од најголемите светски економии зависат од нафтата што се екстрахира и се испорачува од овој регион, Иран веројатно нема да направи таков драстичен потег. Но тој постојано целеше на трговските бродови таму, киднапирајќи ги како договор за пазарење во спорови или, од неодамна, за да им се спротивстави на САД и на Израел. Бродовите што пловат низ теснецот се исто така ранливи на мини поради малата длабочина на теснецот, а неговата близина до копното - особено Иран - ги остава бродовите отворени за крајбрежни ракетни напади или пресретнување од патролни бродови и хеликоптери.

Дански Проток

Приближно 45 отсто од рускиот извоз на нафта преку море мора да помине блиску до данскиот брег на својот пат кон меѓународните пазари. Водите овде се релативно плитки и може да бидат опасни при лоши временски услови, па меѓународните поморски власти препорачуваат искусните локални кормилари да ги водат бродовите низ областа. Ризикот од несреќи се зголеми од 2022 година, кога Русија почна да користи таканаречена флота во сенка - застарени бродови со сомнителни безбедносни досиеја и несоодветно осигурување - за да ги заобиколи американските напори да ги ограничат приходите на Москва од извозот на нафта. Капетаните на многу од овие бродови сè повеќе избираат да пловат по теснецот без помош, предизвикувајќи тревога кај данските екологисти. Танкер од руската флота во сенка беше вклучен во судир во близината на Данска во март. Доколку еден од овие бродови предизвика еколошка катастрофа, данската влада ќе биде под голем притисок од јавноста да им забрани на Русите да влегуваат во нејзините води, што потенцијално ќе ги зголеми цените на енергијата.

Турски Проток

Русија е исто така главен корисник на турските тесни бродски ленти Босфор и Дарданели за транспорт на нејзината нафта и други стоки од пристаништата на Црно Море. Турската влада претходно најави дека инсистира на јасен доказ за осигурување на бродовите што минуваат низ теснецот. Меѓутоа, денес речиси сите танкери што пловат таму имаат нејасен статус на сопственост и осигурување, што е белег на бродовите од флотата во сенка. Доколку дојде до голем инцидент што би ги загрозил турската туристичка индустрија и вредноста на врвниот недвижен имот со поглед на теснецот, владата веднаш ќе ги затвори каналите. Затоа, секоја сериозна несреќа со танкер во областа би имала огромно влијание врз глобалната трговија. Магливи и понекогаш опкружени со силни струи, Босфорот и Дарданелите се подложни на поморски несреќи. Шумски пожари исто така ја принудија владата да го затвори теснецот на два дена во 2023 година за да им овозможи на службите за итни случаи пристап до погодените области.

Панамски Канал

Панамскиот Канал се напојува од огромното вештачко езеро Гатун, кое овозможува да се пополнат бравите за бродовите да можат да го преминат патот од Атлантикот до Тихи Океан. Климатските промени го намалија нивото на водата во Гатун до точка каде што транзитните власти мораа да го ограничат бројот на премини на бродови. Минатогодишната суша ја прекина испораката и ги чинеше транспортерите милиони долари. Бројот на дневни премини почна да закрепнува од минимумот од 21 брод кон крајот на јануари, а временскиот феномен Ел Нињо, кој се очекува кон крајот на летото, се очекува да ги подобри условите. Но дневниот сообраќај останува под долгорочниот просек од 35 брода на ден, а на властите на каналот ќе им треба време барем до крајот на годинава за целосно закрепнување од сушата во 2023 година.