.webp){kind=icon}
Иако фондот на работници во регионот Адрија е доста празен, закана за пазарот на трудот претставува и Германија, која подготвува закони со кои ќе се олесни вработувањето луѓе од Западен Балкан. Тие работници во Германија дури се и привилегирани. Само во последните десет години нешто помалку од два милиона луѓе се отселија од регионот Адрија во Европската Унија (ЕУ) и земјите од ЕФТА - Европска асоцијација за слободна трговија (European Free Trade Association), во која припаѓаат Швајцарија, Исланд, Норвешка и Лихтенштајн. Интересно, постои и пресврт, земјите од регионот Адрија станаа „нова Германија“ кога станува збор за странски работници од земји како Индија, Филипините, Кина, Турција...
Франкфурт, Хајделберг -Хаџиќ, Милкович, Мекенмилер, Стефанов, Стојановиќ, Сустка, Алемани, Ре, Јусиќ, Риџал, Филиповиќ, Шеменојер... Списокот на вработени по смени во оваа седмица, закачен на ѕид на т.н. сестринска соба, повеќе личи на список во некоја болница во регионот Адрија отколку на болница од синџирот СРХ (SRH) во германскиот универзитетски центар Хајделберг, во југозападна Германија.
Додека го гледа своето име на таблата, медицинскиот брат Александар Стојановиќ (40) се присетува како во последните девет години, колку што живее и работи во Хајделберг, бројот на работници од регионот Адрија драстично се зголемил, особено во болницата во која тој работи.
„Примопредавањето на смени во болницата без никаков проблем може да го направиме на наш јазик“, вели Стојановиќ за „Блумберг бизнисвик Адрија“ (Bloomberg Businessweek Adria), додавајќи дека најмногу здравствени работници има од Србија, Босна и Херцеговина и Македонија, значајно помалку од Хрватска и само неколку од Црна Гора.
„Последните пет години толку се интензивира тоа доаѓање, што почна да личи на масовен егзодус на медицински работници од Балканот“, вели тој.
И покрај тоа што овој егзодус доста помогна да се одржи стабилноста во германското здравство, според процените на Институтот за германска економија, Германија моментално има недостиг од околу 200.000 болничари и негуватели. А, се проценува дека до 2030 година овој недостиг ќе изнесува околу половина милион доколку не се зголеми „увозот“ на медицински работници од странство.
Никој не очекува измами, но тие не се реткост
Германските болници и старски домови стануваат сè покреативни во обидите да регрутираат што повеќе персонал од странство. Во целата приказна се родија и голем број агенции за посредување при вработување медицински работници, како и грст платени и неплатени советници на интернет, кои не мора нужно да се од помош. Според зборовите на Стојановиќ, на луѓето им недостига поддршка од нивните матични земји, бидејќи се препуштени сами на себе, а искуствата се сосема различни.
„Како и во секоја работа има и такви што дебело го искористуваат тоа. Нашите луѓе доаѓаат, се трудат и настојуваат да се приспособат, но не е реткост работниците да ги зафркнат за плата, во смисла да не им го признаат стажот од татковината, или да ги оштетат за некои поволности што вообичаено им следуваат. Тоа не е нешто што нашите луѓе го очекуваат во Германија. Но мора да кажам дека тоа воопшто не е реткост“, истакнува Стојановиќ, кој смета дека е најдобро да се отиде таму без посредник, а најидеално е ако тоа биде по препорака на некој што веќе работи во Германија.
„И секогаш барајте работа на самото место откако ќе дојдете, за да видите со кого си имате работа и како изгледа работното место“, советува Стојановиќ.
Александар Стојановиќ / Приватна архива
Тој укажува дека на поголемиот број луѓе најголем проблем им е учењето на германскиот јазик, но и дека многумина не се свесни дека клучно е да го испочитуваат законскиот рок и за две години да ја нострифицираат дипломата, по што имаат можност да го повлечат и семејството, односно и нивниот партнер и децата да може да добијат дозвола за престој во Германија. Тој вели дека постои гимнастика меѓу барањата на работодавците и тоа што е потребно за работниците, бидејќи некои клиники не се доволно ажурни или не успеваат во тие две години на вработените паралелно да им организираат дополнителни обуки за признавање на дипломата, регулирање на работата, како и учење на јазикот.
„Може да се случи да имате проблем токму по таа основа и да ви се чини дека одите боси по трње“, вели Стојановиќ.
Активни германски политичари
А побарувачката за медицински работници е толкава што првпат се случи еден конзервативен германски политичар во својата кампања за реизбор да вети поуспешно доселување на медицински кадар, и тоа токму од Западен Балкан. Западнобалканската шестка ја претставуваат земјите Босна и Херцеговина, Албанија, Косово, Македонија, Црна Гора и Србија, кои во Германија и натаму се оценуваат како потенцијален извор на неопходната работна сила. Приливот на работници од Хрватска и Словенија, кои се дел од Европската Унија и еврозоната, делумно е исцрпен, а и самите тие две земји сè повеќе стануваат атрактивна дестинација за мигрантите за работа.
Баварскиот премиер и претседател на Христијанско-социјалната унија, Маркус Зедер, оваа есен повторно ќе биде во трката за прв човек на една од најбогатите германски покраини, кој притоа им ветува на Баварците отворање канцеларии во главните градови во Западен Балкан што ќе регрутираат медицински работници, но и други квалификувани работници што недостигаат на германскиот пазар на работна сила.
Таква канцеларија за увоз на квалификувани работници по „брза лента“ Зедер веќе отвори во главниот град на Албанија, Тирана. Акцентот е ставен на медицинарите, бидејќи баварскиот министер за здравство предупредува на „хуманитарна катастрофа“, зашто до 2030 година ќе има околу 20 проценти помалку медицински сестри од претходно.
„Сега јас, како претставник на синдикатот во болницата во која работам, имам контакти и со другите болници и можам да кажам дека секаде гори. Германија е 'жедна' за наши работници и затоа буквално експлодираа од работа фирмите што им обезбедуваат и изнајмуваат медицински персонал на болниците. На болниците дури им се исплатува тоа, иако е поскапо отколку да вработат работници. Но ги нема на пазарот“, објаснува Стојановиќ.
Ново зајакнување на германскиот „вшмукувач“ за работници
Германскиот пазар на трудот веќе со години дејствува како своевиден „вшмукувач“ на работна сила од Западен Балкан. Официјалната статистика на Сојузната агенција за работа укажува на тоа дека меѓу тие што се вработени на новоотворени работни места во Германија најголема е групата во која се државјаните од земјите од Западен Балкан и дека минатата година биле 46.000. Следуваат Украинците, кои ги има околу 43.000. И додека државјаните на „западнобалканската шестка“ се опфатени заеднички, државјаните од Словенија и Хрватска не се дел од оваа статистика, бидејќи тие земји се дел од единствениот европски економски пазар, па не им е потребна германска работна дозвола и статистички не се сметаат за странски работници.
Но тоа што странските работници пополнуваат речиси 70 проценти од новоотворените работни места во Германија и натаму не е ни блиску до потребите на германската економија, која минатата година во еден момент имаше дури еден милион отворени, а непополнети работни места.
Поради тоа се големи очекувањата дека своевидно зајакнување на овој „вшмукувач“ може да претставува новиот закон за доселување на стручна работна сила, кој неодамна влезе во процедура за усвојување во германскиот Бундестаг. Германските власти очекуваат дека годишно ќе привлекуваат прилив на 400.000 работници, со тоа што овој закон ќе воведе систем на бодирање за доселените работници, но и продолжување и зголемување на т.н. западнобалкански правила.
Ова правило веќе осум години на државјаните од земјите од Западен Балкан им овозможува повластена положба, со која доколку добијат понуда за работа, може да добијат виза и без формални квалификации или знаење на германскиот јазик. Во нацрт-законот се предвидува дека досегашната годишна квота од 25.000 се зголемува на 50.000 луѓе од регионот, кои по оваа основа може да добијат виза.
Ова правило придонесе да дојде до значаен раст на бројот на новопријавени работници од Западен Балкан, што се гледа во бројот на првоиздадени дозволи за престој во Германија. Оваа бројка во 2019 година беше три и пол пати поголема отколку во 2013 година. Бројот на новодојдени скокна од околу 24.000 на повеќе од 85.000 годишно. Истовремено, на ниво на цела Европа, бројот на нови мигранти годишно од Западен Балкан порасна нешто помалку, односно за два и пол пати, или од 98.000 во 2013 година на повеќе од 255.000 во 2019.
Најголемиот притисок на германските власти да ја зголемат оваа западнобалканска квота доаѓа од германската градежна индустрија, која најмногу профитираше од тие работници во последните години. Асоцијациите за градежна индустрија во Германија за „Блумберг бизнисвик Адрија“ укажуваат дека „западнобалканското правило“ е важен столб за градежната индустрија во смисла за обезбедување следна генерација работници, иако тие со тоа нема да ги задоволат целосно своите потреби. А за потребите најдобро говори тоа што во наредните години од вкупно 850.000 градежници во Германија, дури 150.000 ќе отидат во пензија.
Меѓутоа, за одредени бранши ниту олеснувањето на условите за добивање доселеничка виза, како ни зголемување на квотите во рамките на „западнобалканските правила“, нема автоматски да значи навала на доселеници во Германија. Од една страна, германските конзулати и натаму немаат доволно човечки ресурси за обработка на голем број барања за виза, а од друга, драстичниот скок на трошоците за домување, храна и енергија во Германија почна многу повеќе да влијае на гастарбајтерските текови.
Според официјалните бројки, минатогодишната инфлација од околу осум отсто е недоволен доказ за тоа дека во последните две години цените на храната и домувањето речиси се удвоија, цената на гасот и струјата порасна повеќекратно, а платите за поголемиот број професии се непроменети или растот им се мери само во мал процент.
Едноставно, можноста да се заштеди од работа во Германија за многу работници драстично се намали. Со самото тоа, за поединечни професии се намали привлечноста на Германија како дестинација каде што луѓето трајно се преселуваат со целото свое семејство. И тоа не само Германија туку и Австрија, Швајцарија и Франција. Наспроти тоа, податоците за миграцијата од Евростат покажуваат дека во кругот на земји што се попримамливи за гастарбајтерите влегоа Словачка, Чешка, Унгарија и Малта.
И Регионалниот совет за соработка на „Балкан паблик барометар“ (Balkan Public Barometar) во 2022 година утврди дека ЕУ е најпосакувана дестинација за емиграција на граѓани од западнобалканската шестка. Дури 70 проценти од анкетираните се изјасниле дека би отишле на работа во ЕУ, додека 17 отсто навеле дека повеќе би сакале да отидат на работа во САД.
Регионот Адрија станува „Германија“ за работниците од Азија
Меѓутоа, и земјите од регионот Адрија станаа посакувана и крајна дестинација за тие што заради работа се преселуваат во самиот регион, но и за дојденците надвор од Европа, најмногу од Азија. Судејќи според бројот на работните дозволи што годишно им се издаваат на странците, најмногу се истакнуваат Хрватска, Србија и Словенија. Дури и секојдневно се забележува тоа, почнувајќи од акциите да се намали недостигот од келнери, шанкери и готвачи што сезонски се селат од Србија, Босна и Херцеговина и Македонија во Хрватска и Словенија, до тоа на голем број градилишта во Србија сè почесто да се слушаат и гледаат работници од Босна и Херцеговина, Индија, Кина и Турција.
На јадранското приморје веќе одамна не е чудно во некоја локална пекарница како продавачка да работи жена од Виетнам или Филипините, која освен мајчиниот знае само англиски јазик. Шокот за локалните Хрвати кога пекарката или келнерката ќе им се обрати на англиски јазик не е ништо поголемо изненадување од тоа на белграѓаните во најпрометните автобуски линии во градскиот превоз да возат возачи од Шри Ланка или достава до дома да им донесе Узбекистанец, а хигиеничар од Непал да ги чисти заедничките простории од зградата.
Оваа досега невообичаена ситуација во регионот Адрија веќе стана нова нормалност, која ја изнуди фактот дека нешто помалку од два милиона луѓе само во периодот од 2010 до 2019 година се отселија во Европската Унија и земјите од ЕФТА, каде што припаѓаат Швајцарија, Исланд, Норвешка и Лихтенштајн. Кога на тоа ќе се додаде и миграцијата во рамките на западнобалканската шестка, која локалните статистички заводи не ја следат детално, земјите од овој регион само за една деценија загубија повеќе од два милиона луѓе, што значи дека не само што се губи работна сила туку и нивното знаење, искуство и демографски потенцијал.
„Балкан паблик барометар“ во 2022 година утврди дека дури 39 отсто од анкетираните граѓани од западнобалканската шестка велат дека имаат намера да емигрираат и работат во странство.
Поради тоа, земјите од регионот Адрија се принудени да станат „Германија“ за работниците од Азија, за да ја одржат не само својата економија туку и функционалноста на здравствениот систем, како и приливите во пензиските фондови, но и во државните буџети.
Само во 2022 година Хрватска издаде повеќе од 124.000 дозволи за престој за работници од трети земји, првенствено од регионот, што е за околу 42.000 повеќе отколку во претходната 2021 година. Најмногу работници доаѓаат од Босна и Херцеговина, Србија и Непал.
А дека фирмите од регионот и натаму „плачат“ за работници, сведочат и резултатите од истражувањето на деловното опкружување во Хрватска што Американската стопанска комора го спроведе на крајот од минатата и почетокот од оваа година, во кое беа опфатени 162 раководни лица на домашни и интернационални компании во Хрватска. Како најголемо подобрување за дејствувањето во последните пет години компаниите ги гледаат достапноста и квалитетот на работната сила, што го истакнаа дури 62 отсто од анкетираните.
И покрај незадоволството од раководствата на хрватските компании, Хрватска по однос на привлекувањето на работната сила се покажа како поуспешна од соседните Словенија и Србија, кои сега настојуваат да ги променат законите за вработување и за добивање работни и дозволи за престој, со цел да овозможат полесно доаѓање на работници од странство.
Од кадровската компанија „Менпауер“ (Manpower) од Словенија истакнуваат дека со потпишување билатерални договори за вработување земјата може да обезбеди нови извори на странска работна сила. Како што истакна координаторката за меѓународна мобилност во „Менпауер“, Сабина Велиќ, Босна и Херцеговина, како и Србија, се како и другите држави од Западен Балкан - кадровски веќе се силно исцрпени.
„Целиот регион источно од Словенија е со дефицит од голем број занимања. И за да најдат кадар, тие се насочуваат уште поисточно, па работници бараат од Турција, Узбекистан, Непал, Индија, Бангладеш и Кина“, објаснува Велиќ, укажувајќи на бавноста на Словенија во издавањето на сите дозволи за вработување странци во однос на соседна Хрватска.
Во Словенија за издавањето на потребните дозволи за вработување странци понекогаш се потребни повеќе месеци, а во Хрватска се носат работници од Филипините само за неколку недели. Според податоците на Стопанската комора на Словенија, словенечките работодавци бараат работници од Балканот, што го докажува и статистиката според која околу 90 проценти од актуелните дозволи за работа ги добиле граѓани од Босна и Херцеговина. Меѓутоа, од Комората истакнуваат дека како што се празни тој кадровски базен, така расте интересот за увоз на работници од подалечните држави, како Филипините.
И Србија настојува да стане мека за странските работници, и тоа преку поедноставување на процедурите и либерализација на добивањето работни и дозволи за престој. Новите прописи би требало дополнително да го зголемат веќе растечкиот тренд на доаѓање работници.
Според последните податоци од Националната агенција за вработување во Србија, во првото тримесечје годинава се издадени 11.717 работни дозволи за странци, со што веќе е надмината третина од вкупниот број дозволи што беа издадени минатата година. Имено, во цела 2022 година беа издадени 35.180 дозволи за работа на странски државјани, а во 2021 година нивната бројка изнесуваше 23.662, при што работниците најчесто стигнуваат од Кина, Русија, Турција, Индија, Куба, Македонија и Украина.
Едноставно, неопходно е да се надомести недостигот од работници по миграциите во ЕУ.
Мајстори на релацијата матична земја - дијаспора
Анализирајќи ја работната миграција од Србија во Германија, белградскиот разгранок на Германската организација за соработка (ГИЗ) утврди дека дури 60 проценти од тие што доаѓаат во Германија учествуваат во кружна миграција, то ест живеат на релацијата матична земја - дијаспора.
„Кога станува збор за циркуларните миграции, тие сочинуваат поголем и позначаен дел од миграциските текови. Треба да се има предвид дека заработката и натаму е главен мотивациски фактор при носењето одлука за миграција, но уште немаме егзактни податоци и споредби за растот на трошоците за живот во Србија и Германија“, вели за „Блумберг бизнисвик Адрија“ Јована Стаменковиќ, советничка за управување со миграции во ГИЗ.
Меѓутоа, на терен се забележува дека кружните миграции стануваат особено присутни меѓу занаетчиите и квалификуваните работници во градежништвото, од столари, молери и керамичари до ѕидари, монтери и мајстори за вмрежување арматура. Причините лежат не само во растот на трошоците за живот во Германија туку и во значајниот скок на заработката на овие мајстори и дома, во регионот Адрија.
Изминатите години цените за мајсторска работа брзо пораснаа, иако платежната моќ на граѓаните во регионот ни одблизу не го следи тој тренд. Причините за таквиот скок на цените се во тоа што поради иселувањето во странство дојде до недостиг од мајстори, па односот на понудата и побарувачката влијаеше на тоа мајсторите многу повеќе да заработуваат и дома.
Поради тоа во последно време искусните градежни работници од Балканот прифаќаат еднократни ангажмани во Германија само ако работодавецот им обезбеди бесплатно сместување и барем еден оброк дневно.
Токму од тие причини молерот Дарко Митевски (42) од Прилеп, Македонија, на работа во Германија оди само во есенските и зимските месеци во годината.
„Зошто да ги одвојам сопругата и моите деца од кругот на семејството, пријателите и колегите, кога може само да одам да работам во Германија неколку месеци годишно, кога е мртва сезона за работа дома? Жена ми е правничка и таа тешко би можела да најде работа во Германија во струката. Па, кога на сето тоа ќе се додадат и трошоците за стан, градинка и училиште за децата, се чини дека нам нема да ни се исплати да започнеме нов живот во Германија. Иако има наши луѓе што одат. Секој има своја математика“, вели Митевски за „Блумберг бизнисвик Адрија“.
Српски правник што ја победи германската бирократија
И навистина правниците од регионот Адрија тешко можат да најдат работа во својата струка во Германија, земајќи ги предвид различните закони и комплицираноста на германските прописи и германскиот стручен јазик во областа на правото. Меѓутоа, дека мотивираноста и темелноста може и правниците да ги доведат до добро работно место во Германија, блиско до струката, сведочи Бојан Бојаниќ (37), кој пред година и пол отиде во Германија од Бела Црква, српски град во близината на границата со Романија.
Неговиот пат бил несекојдневен. бидејќи тој по завршувањето на Правниот факултет, искуството во претприемаштво во угостителството, но и во професионалниот фудбал, одлучил да побара подобра иднина за себе и своето семејство во Германија. Како што вели, знаел дека во Германија најмногу недостигаат медицински работници и професионални возачи, па бил соочен со избор меѓу тие две опции.
„Го одбрав полесниот пат, одлучив да одам на обука за професионален возач. И тогаш морав да почнам сè од нула, односно од минус, бидејќи на 30 години морав одново да одам во средно училиште за да завршам за возач во сите категории, дури и за превоз на опасни материи. Тоа бараше многу време, труд, но и финансии“, ја раскажува тој својата приказна за „Блумберг бизнисвик Адрија“, кој три години посветил труд на својата преселба.
По добивање на дипломата и полагањето на нивото Б1 за знаење на германскиот јазик, Бојаниќ ја започнал постапката за нострификација на дипломите, и тоа во Германија, што дотогаш, како што му рекле, ниту еден возач не го сторил пред одењето во Германија.
„Разменив десетина мејла со голем број германски институции за да се изборам за таа нострификација, што траеше околу една година. За среќа, имав голема поддршка од пријатели што веќе имаа доста искуство во живеењето и работата во Германија, па стигнував некако до директни разговори со германските работодавци“, вели тој и додава дека се соочил со различни работодавци и агенции за посредување.
„Имаше екстремно добри фирми, но и луѓе што не знаеја да кажат колкава ќе ми биде бруто-платата и дури се лутеа што воопшто прашувам. Ме убедуваа дека ќе се договориме на крајот од месецот“, вели Бојаниќ.
Бојан Бојаниќ / Приватна архива
Меѓутоа, единствено директорот на транспортната компанија „Мајер логистик“ (Meyer Logistik) воочи дека нешто „не штима“ во неговата биографија, односно дека тој има премногу искуство за еден возач на камион, па го натера Бојаниќ да му објасни како дошол до нострификација на дипломата, но и да признае дека завршил Правен факултет.
Успехот на Бојаниќ во тоа да се избори со германската бирократија всушност му овозможи да добие работа во оваа фирма, но не како возач, туку како службеник за интеграција во рамките на компанискиот проект „Балкан“. Конкретно, Бојаниќ доби работа не само да регрутира возачи за одделението на оваа компанија во југоистокот на Германија туку и да им обезбедува сè што своевремено направил за себе, од нострификација на дипломата, преку пронаоѓање сместување, пријавување во надлежните институции, пополнување формулари и обезбедување документација за процесот на спојување со семејството, до отворање банкарски сметки, добивање опрема и решавање на сите бирократски маки.
„Мојот пат до Германија траеше три години, а сега на луѓето за еден месец им завршувам сè во соработка со надлежните институции овде, во Германија“, вели Бојаниќ, кој за една година работа успеа да вработи околу 70 возачи, што е трипати повеќе отколку што претходно оваа компанија успеваше во тоа и која хронично имаше недостиг од возачи.
Оваа фирма, која има повеќе од 3.000 возачи и повеќе експозитури низ Европа, се подготвува за тоа што Германија наскоро ќе ги признае возачките дозволи од Ц-категорија, кои ги издава Босна и Херцеговина, што ќе им овозможи нов пазар на возачите, со оглед на тоа што досега се признаваа само дозволите од Македонија, Србија, Словенија, Хрватска, а од минатата година и тие што се издадени од Албанија, Косово и Молдавија.
„Многу се заинтересирани за возачите од Босна и Херцеговина зашто тоа е исто говорно подрачје, а видоа дека ова со Србите и Македонците оди во добар правец“, вели Бојаниќ, кој сведочи дека во оваа бранша многу луѓе се измамени.
„На интернет слушаат и читаат сè и сешто, доаѓаат да работат на невидено, не знаат во што се впуштаат, имаат ветувања за огромни плати, а овде доаѓаат и спијат во камионите додека посредниците и некои работодавци им наплаќаат сè и сешто. Ти доаѓаш со мисла дека овде сè е регулирано, а всушност има сè и сешто“, вели Бојаниќ.
Сепак, како што вели, поголемиот дел возачи одат со намера да се преселат заедно со своето семејство. Дека е слично и со медицинските работници потврдува и Александар Стојановиќ, додавајќи дека тука финансискиот момент беше и остана многу важен.
„Од нашите здравствени работници за овие девет години, знам само за една личност што се врати дома на Балканот. И тоа поради љубов“, вели Стојановиќ.
Преведе Мирјана Јовеска
