За јужнословенските народи денес балканскиот идентитет е многу важен, а пред нивното доселување на овие простори не можел да постои. Како настана Балканот? Зошто Балканците сакаат да бидат дел од Европа?
На социјалните мрежи, особено на оние што се фокусирани првенствено на политичката реалност, како што е Твитер, одвреме-навреме се објавуваат мапи што ги прикажуваат европските макрорегиони. Под тие карти задолжително се редат коментари на незадоволни жители од споменатите региони, а кои притоа главно не се Балканци. Најмногу ќе се навреди просечен Полјак ако некој го стави во ист координантен систем со Русин. Да се потсетиме дека пред падот на Берлинскиот ѕид, за Исток се сметаше сè што е внатре во советскиот лагер, вклучувајќи ја и Источна Германија. Западот има своја градација на три истока: Исток (европски), Среден Исток (исламски, кој ние од европскиот исток го нарекуваме Блиски Исток) и Далечен Исток (азиски).
Првото нешто што можеме да го заклучиме е дека секој макрорегион се става себеси во центарот на светот. За Кина ние не сме Исток, туку Запад. Арабија не се смета себеси ниту за Блиски Исток ниту за Среден Исток. Во последно време интелектуалците од Средна Азија инсистираат во рускиот јазик (јазикот на поранешната империја во чии граници биле заробени) нивниот регион да се нарекува Централна Азија, бидејќи тие сега се независни и во центарот, а не во средината помеѓу некои други сили. Друго нешто што го забележуваме е дека границите на макрорегионите често се произволни и подложни на толкувања и промени.
Каде се границите на Балканот? За јужнословенските народи денес балканскиот идентитет е многу важен, а пред нивното доселување на овие простори тој не можел да постои. Во раниот среден век, Балканот бил најразвиениот дел од она што денес го сметаме за Европа, а денес е претпоследен, само пред регионот на Кавказ. Па и самиот поим Балкан има турско потекло и не постоел во хеленскиот свет, кој некогаш бил центар на младата европска цивилизација. Во изминатите неколку века, Балканот содржи во себе и позитивни и негативни поими - нашиот регион го изроди политичкиот термин „балканизација“ (расцепување на државите поради меѓуетнички раздор), но нашиот регион има и одреден шарм, како порта кон Ориентот (Европа во Азија и Азија во Европа). Но сето тоа е од гледна точка на надворешниот набљудувач, главно западен.
А како ние Балканците се гледаме себеси? Словенечкиот филозоф Славој Жижек се обиде на комичен начин да даде одговор на прашањето: „Словенците ќе ви речат дека границата на Балканот започнува на границата со Хрватска, тука е лимитот. Ако прашате Хрват каде е Балканот, тој ќе ви рече дека тие се Централна Европа и католици, а Белград, Србија и православната вероисповед, тоа е Балканот. Ако прашате Србин, тој ќе ви рече дека Балканот е таму некаде, Сараево, Косово, тоа е вистинскиот Балкан“. Она што го опишува Жижек е бегство од оној Балкан каков што го доживува западниот, надворешен, набљудувач.
Друг познат мислител, Едвард Саид, спроведе слична научна анализа со Блискиот Исток, а западната гледна точка ја нарече ориентализам. Ориентализмот е колонијален поглед на светот низ очите на самиот колонист. Во нашиот случај тоа е како небалканецот го доживува Балканот. Тој егоцентризам не му е својствен само на Западот. Како Кина гледа на светот надвор од својата цивилизација? Како еден индиски националист, кој гласа за премиерот Нарендра Моди, гледа на неиндискиот свет? Како ирански имам, лојален на режимот на ајатолахот, проповеда за Западот? Како руските неофашисти, како Александар Дугин, зборуваат за Европа? Сличен порив имаат и домашните, балканските, автохтонисти кога тврдат дека баш нивната нација е најстара во светот. Во овој поглед исто така треба да се избегне и замката на самовеличање, на измислување некакви посебни супериорни цивилизации во нашиот тесен и сиромашен простор.
Кога одредени хрватски градоначалници забрануваат турбофолк-концерти во своите градови, тие демонстрираат дека се жртви на ориентализмот, бидејќи од целата поп-музика со многу сомнителен уметнички квалитет, нивните уши ги пара токму онаа што излегува од границите на замислената Европа, влече кон Ориентот, кон Азија, кон темнината. Поради некоја причина, блуз-рокот, кој произлегува од крвта и потта на поробените африкански црнци, не ги навредува нивните истенчени сетила за звук. Тоа е бегство од себе за да се задоволи имагинарниот друг. Имагинарен затоа што Западот повеќе не ја промовира колонијалната матрица на размислување, ниту колонијалните економски и политички односи. Културрасизмот и чувството на супериорност на Западот се остатоци од напуштениот систем, а не суштина на сегашниот. Со други зборови, немаме кому да му се додворуваме, на Западот му се потребни рационални партнери, кои разбираат како е структуриран модерниот свет. Ако сме економски помалку развиени од Западот, какви што сме, ако сме политички заостанати во ерата на национализмот, какви што сме, тоа не значи дека сме предодредени да останеме надвор од Западот, надвор од Европа, од која сме дел. Токму идејата за Европа може да ни стане еднакво можен излез од ориентализмот и од заблудениот напор да се доживуваме себеси како најголеми од најголемите.
Идејата за Европа, која може да се смета за релативно нова во рамките на историјата на идеите, има цел да ги избрише Западот и Истокот, да ги урне политичките и економските ѕидови, но и да ги стави сите делови на Европа во еден заеднички центар. До тој степен европската идеја е поголема и помоќна од некогашната југословенска, германска или италијанска национална идеја, кои биле развиени во втората половина на 19 век. Европската идеја е помоќна затоа што ни припаѓа на сите нас Европејците еднакво, не постојат Белград, Берлин или Рим како центри на кои треба да се угледаме. Брисел е само административно седиште на Европа, а самата Белгија е поделена на два дела - валонски и фламански. Нема страв од „белгизација“ на Европа и Европејците, а имаше страв од посрбување, германизирање и италијанизирање. Тоа е затоа што европската идеја не е национална, таа е обединувачка, а во исто време наднационална. Сите заедно сме Европејци, а поединечно сме
Срби, Хрвати, Германци, Унгарци... Не постои еден национален јазик, една национална религија, една национална култура, еден национален центар, но може да постои чувство на поврзаност, воедначеност на политичката и економската стратегија, како и на надворешната политика.
На Балканот, како што тврди американскиот политички мислител Семјуел Хантингтон, на крајот на минатиот век не се случи крвав судир на цивилизации, туку судир на фројдовски нарцизам на мали разлики. Од тој проблем може да нѐ спаси единствено идејата за Европа, која го негира ориентализмот и ни нуди место меѓу еднаквите во Европа. Во обединета Европа, Балканот ќе ја закопа воената секира и конечно ќе почне да напредува. Да се биде Балканец ќе биде прашање на регионална гордост.
Текстот го преведе Сузана Митревска
.webp){kind=icon}
