Рециклирањето на електронскиот отпад е изненадувачки вносен бизнис

Во Лагос, најнаселениот град во Нигерија, Тијани Абубакар води неочекуван и профитабилен бизнис: тој им продава ѓубре од една од најсиромашните земји во светот на некои од најбогатите.

Работилницата на Абубакар, лавиринт од соби во запуштена бетонска зграда во близина на огромен пазар за електроника, е гробница на фрлени мобилни телефони. Работниците вооружени со шрафцигери и чекани ги вадат мобилните телефони од пластичните ќеси и ги кршат како ореви. Нивните извежбани прсти ги отстрануваат зелените интегрални плочки, а потоа ги фрлаат телефоните во купот крај своите нозе.

Интегралните (печатени) плочки содржат многу мали количества бакар, никел, злато и други вредни метали. Кршењето телефон е едно, а вадењето на тие метали е сосема друго. Расклопувањето на плочките и одвојувањето на нивните компоненти бараат софистицирана, скапа опрема. Не постои постројка во Африка што би можела да го изведе тој подвиг. Затоа Абубакар им ги продава своите печатени плочки на подобро опремени компании за рециклирање во странство. Речиси сите од нив се наоѓаат во Европа или во Кина, понекогаш токму во оние земји што ги произведуваат.

Проблемот со фрлање на е-отпадот од богатите во сиромашните земји е добро документиран. Сепак, помалку се знае за движењето на дигиталниот отпад во спротивна насока, што ги поттикнува бизнисите на претприемачите на Глобалниот Југ.

Електронскиот отпад, познат и како е-отпад, се однесува на широк спектар фрлени производи со кабел или батерија. Тоа вклучува компјутери, телефони, контролери за игри и други уреди што сите ги користиме и ги фрламе во сѐ поголеми количества. Според Обединетите нации (ОН), годишно се произведуваат повеќе од 68 милиони тони електронски отпад низ светот, што е доволно да се наполни конвој од камиони што би го обиколил екваторот.

Прашањето како да се справиме со сиот тој отпад станува сè поважно. Ова е особено проблематичен вид отпад. Ако само ги фрлите на депонија, токсичните хемикалии од овие уреди може да се исцедат во почвата и водата. Литиум-јонските батерии може да се запалат и да предизвикаат пожар на депонијата. ОН проценуваат дека само 22 отсто од целокупниот електронски отпад се собира и рециклира. Остатокот од овој отпад се фрла, гори или едноставно останува заборавен дома или на работа.

Vince Beiser

Фрлањето на е-отпадот, освен што е штетно за животната средина, претставува и огромно губење ресурси. Има повеќе вредни метали во дигиталните уреди, како што се бакар во печатените кола и кабли и литиум, кобалт и никел во батериите. Според податоците на ОН, светот моментално годишно фрла метали во вредност од 60 милијарди долари од е-отпадот.

Во богатите земји повеќето луѓе не можат лесно да ги рециклираат своите стари ајфони и контролери „ексбокс“, па завршуваат во ѓубре или собираат прашина во фиока. Во САД и во Европа само еден од шест фрлени мобилни телефони се рециклира.

Работите се поинакви во земјите во развој. Кога живеете со два долара дневно, за можноста да заработите 10 центи од фрлена електрична четка за заби вреди да се потрудите.

Според податоците на ОН, помалку од еден процент од трите милиони тони електронски отпад произведен годишно во Африка се рециклира од лиценцирани, регистрирани компании. Во Нигерија, како и во многу други земји во развој, постои изненадувачки ефикасна мрежа од десетици илјади нерегистрирани собирачи на отпад што незаконски собираат скршени телефони, лаптопи, безжични рутери и друг дигитален отпад и им ги продаваат на локални посредници како Абубакар. Се проценува дека во Нигерија 75 отсто од електронскиот отпад се собира за некаква форма на рециклирање. Во Индија процените одат дури до 95 проценти.

Пет милијарди мобилни телефони се фрлаат во светот секоја година

Абубакар купува и продава секаков вид електронски отпад, но е специјализиран за мобилни телефони, кои ги има во изобилство. Во земјите во развој мобилните телефони станаа вообичаена работа. Речиси секој жител во Нигерија, земја со 210 милиони жители, има регистрирана корисничка сметка за телефон. Мобилните телефони, како и другите слични уреди, се трошат со текот на времето, па сопствениците, желни за понови модели, ги фрлаат. Секоја година низ светот се фрлаат повеќе од пет милијарди мобилни телефони.

Никој не знае точно колку е-отпад стигнува од сиромашните земји во богатите, но оваа трговија очигледно цвета. Купувачите од кинески и европски компании, како што е белгискиот гигант за рециклирање „Јумикор“ (Umicore), активно ги бараат пазарите за отпад во Африка, Азија и Латинска Америка за материјали што може да се рециклираат за да ги испратат назад во нивните матични земји. Абубакар вели дека работи со стотици луѓе и дека станал доволно богат за да им донира училишни книги или добиток на семејствата што живеат во сиромашната провинција од каде што потекнува.

Индустријата за е-отпад носи и други придобивки. Со пренасочување на отпадот од депониите, компаниите како онаа на Абубакар ја намалуваат потребата за ископ на метали и создаваат можности за илјадници луѓе да си најдат подобра работа. За жал, не е сѐ така розово. Откако печатените плочки ќе се рециклираат, другите делови од дигиталните уреди често неправилно се отстрануваат, што придонесува за загадувањето. Електричните кабли едноставно се согоруваат на отворено, со што се ослободуваат токсични материи. Литиумските батерии се фрлаат на депонии, каде што, освен што предизвикуваат пожари, постои и ризик од истекување токсични материи од нив. Работниците што палат или фрлаат отпад обично заработуваат само неколку долари на ден и работат без заштитна опрема, изложени на корозивни хемикалии и отровни испарувања.

Придобивки и опасности

Штетните последици од таквите постапки се добро документирани. Во Нигерија високи концентрации на тешки метали и други отровни материи се пронајдени во почвата на местата каде што се демонтира електронскиот отпад. Истражувањето во Гуижоу, седиште на најголемиот кинески комплекс за рециклирање е-отпад, откри екстремно високи концентрации на олово во крвта на децата што живеат во таа област. Истражувањето од 2019 година, спроведено од невладина организација во Индија, покажа дека има околу десет нелиценцирани центри за рециклирање е-отпад низ Делхи, во кои се вработени околу 50.000 луѓе. На тие места работниците работат без заштитна опрема, изложени на хемиски испарувања, метална прашина и протекување киселина.

Овој тип на рециклирање е-отпад може да донесе поголеми придобивки додека ги намалува штетните последици. Повеќето собирачи на отпад работат во нерегулирана, неформална економија. Ним ќе им користи повеќе да не бидат повеќе невидливи. Развивањето на нивните вештини и капацитети, заедно со зголемувањето на платите и регулирањето на условите за животната средина на работното место, ќе биде од корист за сите. Во некои земји во развој собирачите на секундарни суровини се организирани во синдикати и владата ја поддржува нивната работа.

Овие работници, исто така, некаде се препознаени како претприемачи што вршат работа од значење за заедницата. Во десетици града во Колумбија, на пример, властите им плаќаат на собирачите на секундарни суровини дел од општинските такси за ѓубре, покрај она што го заработуваат со продажба на отпад што може да се рециклира. Во индискиот град Пуна илјадници собирачи на отпад работат од врата до врата и се членови на задруги во сопственост на работниците. Тие добиваат мали надомести од домаќинствата што ги опслужуваат, вклучувајќи ги и оние во нехигиенските населби запоставени од комуналните претпријатија. Притоа, тие собираат повеќе од 1.000 тони отпад дневно. Иднината на е-отпадот би можела да лежи во препознавањето на неговата голема вредност.

Извор: „Пенгуин рандом хаус“ (Penguin Random House)

Користен е материјал од книгата „Power Metal: The Race for the Resources That Will Shape the Future“, објавена на 19 ноември 2024. Авторски права: Винс Бејзер. Објавено со дозвола на „Риверхед“(Riverhead), издавачки разгранок на „Пенгуин рандом хаус“.