Револуција на небото – каде e регионот Адрија во трката за беспилотни летала

Кога пред десет години Иван Стаматовски и Нинослав Аџибаба од Србија и нивната колешка Ида Гура од Израел решија да лансираат стартап што ќе развива автономни и високоавтоматизирани беспилотни летала не ни сонуваа дека таквите беспилотни летала денес ќе бидат широко дистрибуирани од земјоделството, преку цивилниот сообраќај, до одбраната. Иако таквата технологија не е толку распространета во секојдневниот живот како што очекуваа, основачите на овој стартап изминатава деценија од прв ред гледаа како беспилотните летала го менуваат модерниот начин на војување, а во исто време тие се поприште на трговска и геостратегиска војна меѓу Соединетите Американски Држави и Кина.

Дека глобалниот економски поредок е поделен на два дела - американски и кинески - им беше јасно на основачите на стартапот „Изи еријал“ (Easy Aerial) пред десет години кога ја основаа компанијата за развој на дроновски системи. Нинослав Аџибаба за „Блумберг бизнисвик Адрија“ вели дека причината поради која ја основале компанијата во САД, каде што имаат и производство, додека нивниот развој е во Србија, е фактот што тогаш веќе била јасна трговската војна.

„Го направивме тој стратегиски потег да станеме американски производител на беспилотни летала со цел некако да успееме да направиме нешто што е конкурентно на светскиот пазар каде што кинеските беспилотни летала, барем во однос на технологијата, сега се апсолутно доминантни“, вели регионалниот менаџер и главен софтверски архитект на „Изи еријал“, додавајќи дека одвојувањето на САД и Кина во однос на синџирите на снабдување започна пред десет години „на екстремно ниво, кое сега достигна крајно ниво“. „Сега, беспилотните летала што имаат чипови од Кина или некои други чипови што американската влада не ги одобрила не можат да се внесат во Америка. Постојат списоци на дронови што можат да ги користат владините институции во САД, но таа листа ја следи и индустријата“.

Фото: Алекс Краус/Блумберг

Иако „Изи еријал“ на големо соработува со американското Министерство за одбрана и американската војска, компанијата не развива напаѓачки дроновски системи, туку само такви што се занимаваат со надзор и автоматско собирање податоци. Дури и тоа што се американска компанија не ги заштити од ригорозните американски контроли каде што се расклопува секој нов модел на дрон и се проверува потеклото и на најмалиот чип.

„Поделбите се исклучително големи и поради тоа земјите од регионот Адрија, со исклучок на Хрватска и Словенија, кои се во ЕУ и НАТО, немаат што да бараат на американскиот и европскиот пазар на дронови и воопшто на високотехнолошки производи“, објаснува тој и посочува дека во регионот Адрија вистински лидери во оваа област се хрватската компанија „Орка“ (Orqa) и словенечката „Ц-астрал“ (C-Astral). „Другите во регионот поради тоа главно продаваат на Блискиот Исток“.

Поврзување воздух, вода и земја

Земјите од регионот Адрија, особено Србија и Хрватска, значително ги зголемија своите инвестиции во воени капацитети во последните години, вклучувајќи го и купувањето дронови. Хрватска купи шест дрона „бајрактар ТВ 2“, произведени од турската компанија „Бајкар макина“ (Baykar Makina) за 67 милиони евра.

Иако до пред неколку години ретко кој знаеше дека Турција произведува воени дронови, од војната во Украина беспилотните летала „бајрактар“ ​​станаа општопознато име. На сличен начин, „Орка“ од Осиек се проби од непознат стартап до едно од посериозните имиња во европското производство на беспилотни летала и нивни компоненти во текот на неколку години и на крајот на минатата година потпиша договор токму со „Бајкар“ според кој беспилотните летала „бајрактар TB2“ би можеле да бидат опремени со помали дронови од хрватско производство. „Бајрактар“ ​​би носел цел рој мали дронови „орка“ што би се користеле за извидување и одбрана на матичното летало.

Фото: Блумберг

Дополнително, на почетокот на годината „Орка“ склучи соработка со друга хрватска компанија ДОК-ИНГ (DOK-ING), која се занимава со роботи без екипаж, во развој на технологија за „manned-unmanned teaming” (MUM-T) за двојна намена. Станува збор за интегрирани системи што ја зголемуваат свесноста за ситуацијата, го забрзуваат донесувањето одлуки и ги штитат човечките животи во најсложените средини.

„Дроновите всушност се летачки роботи, а ние развивме цело портфолио на технолошки блокови што овозможуваат примена на различни решенија. Тие блокови потоа се применливи во други области на роботиката, како што се комуникациските системи. Преку соработка со ДОК-ИНГ сакаме да ги пренесеме нашите решенија од воздушниот домен на копното“, објаснува основачот и извршен директор на „Орка“, Срѓан Ковачевиќ. „Проблемот со копнените возила со далечински управувач е тоа што по правило е потребна директна радиоврска со предавателот или ‚line of sight‘. Тоа може да се реши со нашите дронови, кои служат како мали сателити за пренос на комуникација на подолги растојанија и на тежок терен“.

Тој принцип на пренесување на нивните технологии од воздухот во копнениот и поморскиот домен е всушност дел од пошироката стратегија на компанијата. Исчекорот напред би требало да им биде релативно лесен бидејќи воздушната роботика е всушност најкомплицираниот сегмент, а „Орка“ освен што развива сопствени системи, сака да креира решенија и за други компании.

„На почетокот нашиот пристап не беше да правиме целосни системи, туку да изградиме портфолио од сите компоненти потребни за нив. Дури подоцна се свртевме кон производство на целосни системи, а сега целта ни е да го повториме истото тоа и во другите домени. Овде зборуваме за долг рок. Преку различни партнерства, како ова со ДОК-ИНГ, добивме можност да го реализираме тоа“, посочува Ковачевиќ и забележува дека нивната мисија е сè уште да станат „компанија број еден за дронови во светот“, но и дека веќе гледаат подалеку кон стратегиски пресврт кон копно и море како следна фаза од развојот на компанијата, откако ќе завладеат со небото.

Тие направија чекор во таа насока, бидејќи се мнозински сопственици на естонско-хрватскиот стартап „Вегвисир“ (Vegvisir), кој пред еден месец доби нова нарачка од австралиската армија за систем што овозможува екипажот на оклопните возила да има видливост од 360 степени на бојното поле и да ја проверува околината без да го напушти возилото.

Системот на „Вегвисир“ комбинира камери поставени на возилото, ВР-очила и приказ на податоци во реално време, овозможувајќи му на екипажот да носи подобри одлуки во сложени борбени ситуации. Ќе се инсталира и на возилата на ДОК-ИНГ.

Досегашните знаења за војување паднаа во вода

Војната во Украина не само што испрати акции и нарачки на одбранбените компании во стратосферата туку предизвика и тектонски промени во воената технологија. Како што некогаш правеа митралезите и тенковите, сега беспилотните летала го менуваат текот на битките, а Украина стана еден вид светска лабораторија за војување со беспилотни летала. Квадрокоптери купени за неколку стотици долари и исполнети со експлозиви се претворени во смртоносни ефикасни наведувани проектили, а пилотите што носат ВР-очила за да ја водат борбата од далеку се поубиствени од тенкови, авиони, оклопни транспортери што чинат стотици милиони евра.

Промената на начинот на војување може да се види и во Црвено Море, каде што Хутите од Јемен успеваат да ја нарушат меѓународната поморска трговија што минува низ Суецкиот Канал со напади со беспилотни летала и рачни ракети. Работите да бидат уште полоши, и покрај фактот што американскиот претседател Доналд Трамп, исто како и Џозеф Бајден пред него, го иницираше американското бомбардирање на Хутите, многу аналитичари се сомневаат дека дури и администрацијата на Трамп нема да може да ја промени ситуацијата од неколку структурни причини.

Фото: Алекс Краус/Блумберг

Една од нив е токму технологијата на војување. Американците трошат два милиона долари за еден истрелан проектил, а Хутите во оваа битка возвраќаат со дрон од неколку стотици до максимум 2.000 долари. Тоа веќе го стави Пентагон во дилема дали ова е прескапа воена мисија и покрај воениот буџет на САД од 800 милијарди долари. Токму овој детаљ покажува колку драстично се променило војувањето.

„Сѐ што знаевме или претпоставувавме за војувањето се распадна“, изјави во интервјуто за „Блумберг Адрија“ Милош Милосављевиќ, директор на брзорастечката словенечка одбранбена компанија „Валхала туретс“ (Valhalla Turrets), која очекува да ја удвои продажбата, да го прошири производството и да создаде дополнителни работни места врз основа на големите безбедносни и одбранбени нарачки од европските земји.

Тој истакнува дека во војната во Украина „некои оружја што биле скапи и софистицирани се покажале како катастрофално бескорисни, расипнички и ранливи“.

„Колку е апсурден оружениот систем на голем и тежок тенк, плод на 20-годишен развој и огромни инвестиции, во кој некој вградил најдобар челик и топови, а кој може да биде уништен од домашен дрон“, сликовито прашува тој, а како контрапункт ја наведува скромната цена на ова вооружување. Цената на дроновите што украинската армија ги користи против руски оклопни возила, тенкови и, конечно, пешадија, како што вели, е „500 евра или помалку“.

Беспилотните летала стануваат поефикасни и посмртоносни дури и од озлогласената артилерија. Според украинската војска, нападите со беспилотни летала се причина за две третини од смртните случаи на речиси илјада километри фронт.

Во однос на влијанието на дефинирачкиот конфликт на модерната ера на европско тло врз развојот на одбранбената технологија, Милосављевиќ е убеден дека, заедно со зголемувањето на инвестициите во индустријата, се наоѓаме на пресвртница, бидејќи „на бојното поле доаѓаат нови авиони, кои се суштински различни“. Во иднина со сѐ ќе управува вештачката интелигенција, што веќе се случува, смета тој.

Смртоносноста на вештачката интелигенција и роевите дронови

Не само во Украина туку и во Газа израелските оператори со беспилотни летала користат вештачка интелигенција (ВИ) за да идентификуваат цели и да разликуваат цивили и терористи.

„ВИ помага во развој на програмска опрема, препознавање услови, избор на цел“, вели Милосављевиќ. „На бојното поле во Украина се користи нова технологија за контрола на беспилотни летала што можат релативно автономно да ги идентификуваат целите“.

Фото: Depositphotos

Сепак, тие ги одразуваат и промените во целите на производството. Украина, која на почетокот на војната имаше само неколку компании за беспилотни летала, стана глобална суперсила.

„Украина сега е светски лидер во воената употреба на дронови“, се пофали неодамна украинскиот претседател Володимир Зеленски.

За разлика од руското производство на артилериски гранати, каде што Киев и неговите сојузници продолжуваат да се борат да го елиминираат производствениот хендикеп дури и по три години војна, Украина е подоминантна на полето на производство на беспилотни летала. Според оцената на „Њујорк тајмс“, Украина годинава ќе произведе 4,5 милиони дрона, додека Русија планира да произведе меѓу три и четири милиони.

Јелена Јуван, раководителка на Катедрата за одбранбени студии на Факултетот за општествени науки во Љубљана, вели дека една од најголемите иновации на војната во Украина не е само сестраната употреба на беспилотни летала туку и нападите во роеви од повеќе од стотина дрона. Тактиката е ефикасна бидејќи е тешко да се одбранат такви напади со конвенционални радарски системи и противвоздушни ракети.

Јуван додава дека американските беспилотни летала се „технолошки најнапредни“, додека вооружените сили на различни земји „ги прават составен дел од нивните воздушни сили“. Најсофистицираните системи (т.н. High Altitude Long Endurance - HALE UCAV) можат да чинат до четири милијарди долари, вели таа. Важен аспект од нивната употреба е тоа што тие можат да извршуваат мисии од конвенционалните аеродроми како дел од интегрираните сили, со што се дополнуваат тактичките операции и др поддржува војската, според Јуван.

Словенија не е Голијат, но секако е Давид

Но Украина не е единствениот Давид што се бори со Голијат во сферата на дроновите. Словенија и нејзините производители во оваа област пораснаа доста на пазарот, пред сѐ поради компанијата „Ц-астрал“, која работи од 2007 година од словенечкиот град Ајдовшчина. Нивните беспилотни летала ги користи и словенечката армија, која го склучила првиот договор со оваа компанија во 2015 година, кога според Министерството за одбрана платила добри 375.000 евра за три летала, а во меѓувреме нарачала уште четири системи.

Јуван додава дека дрон на оваа компанија, која извезува во 62 различни земји, учествувал во гаснењето на пожарот на Крас во летото 2022 година, бидејќи е опремен со термичка камера. Покрај тоа, словенечката војска има беспилотно летало „галеб“, кое може да полетува и слетува вертикално, „овозможувајќи му да оперира на воениот брод ’Триглав’“. Меѓу клиентите на „Ц-астрал“ се полициските сили на некои странски земји, како што се Филипините и Малезија. Како дел од помошта за Украина, Словенија ѝ донира неколку авиони „Ц-астрал“ на Украина.

Во интервју за „Блумберг Адрија“ соосновачот на „Ц-Астрал“, Марко Пељхан, рече дека влијанието на словенечките компании во однос на иновациите е значајно. Компанијата заедно со своите партнери, кои ги нарекува „ѓаволските момчиња од Ајдовшчина“, растеше органски, односно полека од своите почетоци во гаража.

„Во Словенија тогаш немаше многу слободен капитал за вакви проекти, но сега е поинаку и поструктурирано“, ја опишува претприемачот разликата во основање компанија за производство на дронови денес и пред 15 години. „Имавме многу добар и убав производ, кој знаевме да го претставиме, но, за жал, поради кредитната криза бевме отсечени од извор на капитал“.

Фото: Ендру Кравченко/Блумберг

И покрај промените во ставовите на инвеститорите, тој посочува дека банките во Словенија „и денес се многу конзервативни за ваквите приказни“.

Меѓу другото, компанијата минатата година ја доби наградата „Ред Дот“ (Red Dot) за дизајн на производи за нејзиниот авион СКЈУА еВТОЛ (SQA eVTOL). Беспилотните летала се користат за надзор при природни катастрофи, потрага по исчезнати лица, следење и оптимизирање на земјоделските процеси, геодезија, следење гасоводи, гранична безбедност, извидување и многу други сценарија.

Инаку, во една толку мала земја како Словенија, словенечката војска или Министерството за одбрана (МОРС) играат голема улога во развојот на одбранбените компании, вели Пељхан.

„Словенија е мала и затоа Министерството за одбрана игра многу голема улога во развојот на одбранбената индустрија. Така беше од самиот почеток, но сега таа улога е уште поважна, во смисла на тоа што е јасно дефинирана. Има голем акцент на развојот, на технологијата, што не беше случај пред две или три години“, рече тој, додавајќи дека соработката оди подалеку од финансиските услови, „бидејќи постојат многу меѓучовечки односи преку кои им помагаме на нивните тимови на секој можен начин“.

Словенечкиот пазар на воздухопловна технологија, вклучувајќи ја и индустријата за беспилотни летала, вреди околу 40 милиони евра, што е малку во светски рамки, проценува Пељхан. Иако Словенија не е Голијат, нејзиното влијание во однос на иновациите во оваа област е значајно, па затоа земјата несомнено се смета за Давид.                   

Хуманитарци без екипаж Сепак, не сите апликации се поврзани со конфликти. Меѓу словенечките компании во кои беспилотните летала имаат и хуманитарна улога вреди да се истакне стартапот „Елевонкс“ (Elevonx), кој работи од 2019 година, има 16 вработени, а на крајот на минатата година на Мадагаскар му испорача три дрона, развиени како дел од проектот УНФПА под покровителство на Обединетите нации. Тие се опремени со камера, со сателитска навигација Старлинк на американскиот милијардер Илон Маск и служат како помошници во дистрибуцијата на хуманитарна помош за доставување пакети со помош со падобран. „Дроновите се користат во многу тешки услови“, објаснува за „Блумберг Адрија“ Томаж Плешец од „Елевонкс“. „Приходите беа малку под планот минатата година, но во тек се многу проекти што ќе бидат завршени во 2025 година“. Но, како и другите, тие очекуваат раст на продажбата оваа и следната година, бидејќи „индустријата бележи извонреден раст, и на цивилниот и на воениот фронт“.

 

Што се купува во Србија и во Босна и Херцеговина

Босна и Херцеговина моментално нема развиена воена програма за борбени беспилотни летала, но во последните неколку години сѐ повеќе се зборува за нивно набавување и развој. Што се однесува до производството, Босна и Херцеговина нема капацитет за развој и масовно производство на борбени дронови, но има компании што работат на развој на компоненти како електроника, сензори и структури.

Сафет Мушиќ, експерт за безбедносни прашања, објаснува за „Блумберг Адрија“ дека Босна и Херцеговина јавно досега не купила борбени беспилотни летала со долг дострел, но Министерството за одбрана на БиХ изразило интерес за набавка на извидувачки беспилотни летала од мала и средна класа во 2023 година, главно за потребите на ОС БиХ за мировни мисии, деминирање и надзор.

„Претходно, комерцијални дронови (DJI и слично) се користеа за потребите на полицијата, цивилната заштита и деминерите. Некои кантонални МУП (на пример, КС МУП) користат дронови за следење на криминалот, сообраќајот и јавните собири“, вели Мушиќ.

Набавката на борбени беспилотни летала во Босна и Херцеговина е отежната поради политичката недоследност во рамките на Министерството за одбрана и Претседателството на Босна и Херцеговина, кое носи одлуки за воени набавки. Некои политички структури од РС се категорично против вооружувањето на вооружените сили на Босна и Херцеговина со понапредни средства.

Според него, во Босна и Херцеговина нема производители на борбени дронови, но има неколку компании што развиваат или склопуваат компоненти. Станува збор за многу мали дронови (од 251 грам до два килограма) и за мали дронови (од 2,01 килограм до 25 килограма). Некои компании во БиХ, особено во секторот за електрика и мехатроника, снабдуваат компоненти како што се мотори, електроника или структури за дронови на компаниите во регионот. Сепак, нема компании што ги произведуваат сите компоненти за дронови или кои самостојно развиваат масовно производство на дронови.

Во иднина, како што вели тој, БиХ има потенцијал да биде дел од регионалниот синџир на снабдување во областа на сензорите, електрониката и софтверот за контрола на дронови, но за тоа се потребни државна поддршка, развој на персоналот и стратегиска индустриска политика.

                      

Одбрана од дронови Алтернатива на ракетите против дронови е електронската војна против беспилотните летала. Нешто на што се обложува познатиот словенечки претприемач Иво Боскарол со неговата компанија „Тимтек дифенс“ (Timtec Defence). Бизнисменот што некогаш правел дронови сега смислува одбрана од нив, а во компанијата се вклучил со својата ќерка. „Со оглед на тоа што со години сум активен во воздухопловството и сум работел на полето на развој на беспилотни летала, произведени од ’Пипистрел‘, добро сум свесен за опасноста од напади со беспилотни летала“, објаснува двотретинскиот сопственик на випавската компанија, објаснувајќи ја заднината на неговото инвестирање во одбранбениот сектор. Боскарол соопшти за „Блумберг Адрија“ дека повеќестепениот одбранбен систем против беспилотни летала ќе вклучува пасивно откривање, но не и радар, бидејќи сигналот што емитува ја открива неговата позиција, што ги прави сличните системи ранливи. „Нашиот систем ќе работи на принципот на пасивно откривање“. Одбраната на „Тимтек“ е дизајнирана да ја оневозможи електрониката на беспилотните летала и другите наведувани проектили. „Кога пасивниот систем ќе го открие, тој ја уништува контролата на беспилотните летала и другите наведувани проектили што ги детектира“, грубо го објаснува тој принципот на работа. Беспилотните летала работат на различни принципи од конвенционалните ракети, така што тие можат да бидат оневозможени со електронски системи за заглавување. И за ова е дизајниран системот што го развива „Тимтек дифенс“. Пазарниот потенцијал на „Тимтек“ е добар, смета Боскарол, бидејќи постојните конфликти и развојот на воената технологија и тактики што ги поттикнуваат покажуваат „колку е итна таквата одбрана“. Според него, дополнителна компаративна предност на системот на „Тимтек“ е неговата мобилност, бидејќи ќе биде подвижен, што ќе му овозможи „да биде поставен каде било за покривање одредена област или да се движи и да заштити конвој“.

  

Од друга страна, Србија набавува кинески дронови, но прави и свои дронови со различни големини и перформанси. Мушиќ го посочува српскиот дрон „пегаз“, кој веќе е во оперативна употреба на војската на Србија и во сериско производство.

„Тоа е тактичко беспилотно летало со среден дострел за дневни и ноќни напади, мисии за извидување и набљудување и за означување на целта. Изработен е од белградскиот Воено-технички институт, а го произведува „Утва“ од Панчевац, подружница на државната одбранбена компанија „Југоимпорт СДПР“. Технологијата на производство е увезена од Кина, Србите го реконструираа прототипот, а Кинезите ги дизајнираа електронската опрема и авиониката“, посочува Мушиќ и додава дека двете страни работеле на компјутерски симулации на летови и лабораториски истражувања на вградените компоненти за инженерите на „Утва“ да го стекнат потребното искуство што им недостигало во дизајнирањето и производството на дронови.

Што се однесува до набавката на нападни беспилотни летала, Србија се потпираше на кинеската технологија и на сопствените производствени капацитети. Таа се стекна со шест кинески големи беспилотни летала ЦХ-95 (CH-95), кои можат да останат во воздухот околу 20 часа на максимална висина од 8.000 метри, додека носат две ракети ФТ-8Ц (FT-8C) со дострел до осум километри. Покрај тоа, војската на Србија има и шест помали кинески беспилотни летала ЦХ-92Х (CH-92H) со плафон на летање од околу 5.000 метри и вооружени со две ракети ФТ-8Д со дострел до пет километри.

Покрај тоа, Србија од странство набави десет израелски дрона „орбитер“ за извидување и наведување, како и стотици мали комерцијални дронови дизајнирани за извидување и наведување.

„Врабац“, „комарац“, „осица“ и „гавран“

Воената индустрија на Србија веќе некое време работи на производство на домашни дронови ФПВ (FPV), односно мали беспилотни летала камикаѕи, кои се контролираат преку џојстик, така што операторот рачно го води дронот до целта, која ја гледа со помош на камера вградена во дронот. Произведени се ФПВ беспилотни летала, „комарац“ 1, 2 и 3, кои се разликуваат по носивоста на противоклопна боева глава, која може да биде од 50 до 150 милиметри. Овие дронови за еднократна употреба, во зависност од оружјето што го носат, чинат од неколку стотици евра до илјада евра.

Фото: Килал Шен/Блумберг

Покрај „комарац“, Србија го произведува и беспилотното камикаѕе-летало „осица“, кое има дострел од околу 20 километри, како и дронот „гавран“, кој се напојува со електричен мотор и има дострел од 50 километри, а носи боева глава од шест килограми, која пробива 1.000 милиметри челичен оклоп. Според Министерството за одбрана на Србија, извидувачките беспилотни летала „врабац“ се произведуваат исклучиво од делови од Србија и ова беспилотно летало е со радиус на дејство од 25 километри. Војската на Србија досега располага со повеќе од 50 вакви беспилотни летала, кои лесно се вооружуваат, а има набавено и неколку илјади летала „комарац“ и неколку стотици летала „осица“, а се очекува и купување на илјадници беспилотни летала ИКА-КАМ ФПВ, како и домашни беспилотни летала-бомбардери ИКА.

„Она што го промени начинот на војување, според мене, се оние ФПВ беспилотни летала, кои се мали, евтини и постојат многу долго време, дури и како спорт, бидејќи постои лига на луѓе што рачно летаат со тие мали беспилотни летала користејќи специјализирани очила. Тоа е она што во суштина се покажа како најефикасно“, посочува Нинослав Аџибаба од „Изи еријал“.

Големи планови во Македонија

Македонија нема развиена воена индустрија, ниту пак производство на беспилотни летала што би се користеле во одбраната или за други комерцијални потреби, но македонските безбедносни агенции и царински служби користат беспилотни летала во секојдневниот живот пред сѐ за надзор, кои најчесто се добиваат преку донации од партнери во НАТО и други пријателски земји.

Сепак, тоа наскоро би можело да се промени доколку се остварат плановите на АТС АММО (ATS AMMO), која е дел од „АТС груп“ (ATS Group). Ова е една од ретките компании од одбранбената индустрија во земјава што во своите капацитети во Самоков произведува боева муниција од мал калибар и се занимава со производство на други балистичко-композитни производи.

Компанијата ги откри своите планови да започне со производство на дронови пред повеќе од една година. Поранешниот македонски премиер Димитар Ковачевски, при посетата на фабриката во Самоков во декември 2023 година, најави дека првите македонски беспилотни летала ќе ги следат стандардите на НАТО и ќе имаат повеќе намени.

„Ќе започнеме сериско производство на четири типа беспилотни летала што ќе бидат опремени со вештачка интелигенција, ќе имаат долг дострел, ќе имаат соодветна носивост за да бидат опремени со соодветна опрема и ќе бидат целосно произведени во Република Северна Македонија, во согласност со сите стандарди на НАТО и ќе можеме да ги видиме во воените арсенали на земјите од НАТО“, рече Ковачевски.

Поранешната министерка за одбрана Славјанка Петровска тогаш нагласи дека оваа компанија е веќе регистрирана на пазарот на НАТО и дека учествува на пазар вреден повеќе од пет милијарди евра. Таа додаде дека Министерството и Армијата ќе соработуваат за производство на првиот дрон.

„Што се однесува до техничките спецификации, не би објавувала што точно ќе содржат, бидејќи тоа се доверливи информации. Ќе бидат повеќенаменски, бидејќи повеќедимензионалноста или потребата од повеќе аспекти денес станува сѐ поважна. Ќе можат да се испраќаат во извидувачки и разузнавачки мисии, а секако ќе бидат и за цивилни и борбени цели“, рече Петровска.

Фото: Depositphotos

Неодамна групацијата АТС и турскиот државен гигант МКЕ (Makine ve Kimya Endustrisi A.S.) потпишаа меморандум за стратегиска соработка во областа на одбранбената индустрија, кој предвидува тесна соработка на полето на истражување и развој, модернизација на постојните производствени капацитети, трансфер на технологии и експертиза, заеднички инвестиции, вклучувајќи и изградба на фабрики за зголемување на производството на оружје во Македонија и експанзија на меѓународниот пазар. „АТС груп“ до објавувањето на текстот не одговори на нашите прашања испратени преку електронска пошта за напредокот на плановите за производство на дронови во Македонија.

Спој на технологија, оружје и профит

Соосновачот на словенечката компанија „Ц-астрал“, Марко Пељхан, смета дека е тешко да се преувеличи влијанието што сега го има вештачката интелигенција врз развојот на индустријата за дронови.

„Според мене, ова е промена што може да се спореди со пронајдокот на транзисторите, чиповите или интернетот“, вели тој, додавајќи дека компанијата е активна на полето на апликации за вештачка интелигенција, бидејќи тие се дел од европскиот проект „Дрон еџ Е“ (Drone Edge E). Станува збор за проект на рој беспилотни системи што автономно комуницираат меѓу себе.

Всушност, индустријата за беспилотни летала низ светот стана спој на технологијата и наменската индустрија. И додека европските земји се впуштија во масовно вооружување поради војната во Украина, на овој спој беа додадени огромни профити. Акциите на компаниите што произведуваат оружје растат како што пред 25 години растеа акциите на високотехнолошките компании.

ИТ-луѓето сакаат да изгребат пари од одбранбениот сектор

Како што забележува Аџибаба, бидејќи работите во ИТ-секторот „спласнаа“ во последниве години, сега многу високотехнолошки компании и ИТ-експерти „сакаат да изгребат“ од парите што се слеваат во одбранбениот сектор.

„Бидејќи технологијата е таа што го движи овој развој во одбранбениот сектор, другите технолошки компании и луѓе од технологијата некако ја гледаат својата можност да добијат дел од тие буџети, тоа е очигледно. Сега, колку тоа ќе биде успешно и дали ќе поттикне понатамошен развој на технологијата, не сум сигурен“, посочува тој.

Фото: Килал Шен/Блумберг

И покрај тоа што одбранбениот сектор моментално е во подем, а побарувачката расте поради најавените огромни инвестиции на Европската Унија, хрватската „Орка“ игра на своите карти и се фокусира на диверзификација.

„Присутни сме во три вертикали, потрошувачко-образовна, индустриска и одбрана. Кога ќе ги погледнете макроекономската ситуација, разнишаните пазари на капитал и заканата од потенцијална глобална рецесија, европскиот одбранбен сектор дејствува контрациклично. Ќе расте во наредните години без оглед на пошироката економска ситуација бидејќи се менува безбедносната парадигма“, вели Ковачевиќ и додава дека планот на „Орка“ е зголемената воената потрошувачка да се користи за развој на технологии што ќе ѝ бидат понудени на цивилната индустрија по геополитичкото смирување.

Тие сакаат да се фокусираат на развој на основни системи што клиентите потоа можат да ги надградат со сопствен софтвер и компоненти за да ги задоволат нивните потреби. Веќе на крајот на овој квартал, тие на пазарот пуштаат група компоненти што ќе им овозможат на клиентите да развиваат дронови со сопствен софтвер и со голема можност за приспособување на спецификите на нивната индустрија. Станува збор за беспилотни летала специјализирани за проверка на објекти, како што се ветерници или телекомуникациски кули.

„Примената на воздушната роботика и индустријата не се распламти ни приближно колку што можеше. Сè уште сме во раните фази на нејзината примена, сегашните решенија се рудиментирани, генерички и затворени, така што е тешко да се приспособат на специјални задачи. Исто така, проблем е да се изградат поголеми флоти на такви авиони, а ние сакаме да ги решиме овие предизвици и да овозможиме поширока“, вели Ковачевиќ, заклучувајќи дека веќе има вистинска револуција во технологијата за развој на дронови за одбранбениот сектор, што ќе го забрза развојот и ќе ја олесни примената во индустријата кога ситуацијата малку ќе се смири.

И Аџибаба укажува на таа револуција, споменувајќи дека некои дури тврдат „дека оние земји што нема да можат да произведуваат свои дронови ќе бидат вазални држави“. Како што вели тој, „големи се можностите тоа навистина да биде така“.

Во пишувањето помогнаа Миро Солдиќ (Хрватска), Алеш Ковачич (Словенија), Нејра Џаферагиќ (БиХ), Владимир Николоски (Македонија).

 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар