.webp){kind=icon}
САД се првата и засега единствена земја што испрати луѓе на Месечината, но НАСА беше забележително отсутна од меѓународниот натпревар за испраќање роботи на таа локација. СССР ги испрати првите лунарни роботски ровери во 70-тите години на минатиот век; Индија се обиде, но не успеа да приземји еден во 2019 година. Единствениот функционален лунарен ровер е кинескиот „Јуту-2“ (Yutu-2), возило тешко 136 килограми, кое ги мина последните четири години минувајќи две третини од милја (нешто повеќе од еден километар) на далечната страна на Месечината, испраќајќи слики од карпи. Грција, Јапонија и Обединетите Арапски Емирати (ОАЕ) се меѓу земјите што работат на свои програми за лунарни ровери.
Многу е веројатно дека група составена главно од студенти од универзитетот „Карнеги Мелон“ (анг. Carnegie Mellon University CMU) исто така ќе ги победи роботите на НАСА. Околу 300 студенти работеа на роверот по име „Ирис“ што планираат да го испратат на Месечината со комерцијален лендер, кој треба да биде лансиран на 4 мај.
Николај Стефанов, некогашен студент по физика, ѝ се приклучил на групата откако наишол на постер што го рекламирал проектот под мотото: „Никогаш нема втора шанса да бидеш прв“. Со оглед на недостигот од искуство, тој се понудил да им носи кафе на одговорните за техничките работи. Стефанов, кој сега има 22 години, го доби второто работно место: директор за управување со мисијата. Откако роверот ќе слета на Месечината, тој ќе се грижи работите да се одвиваат непречено.
„Ирис“ е со големина колку кутија за чевли и тежи нешто помалку од 4,5 килограми, што би можело да го направи најмалиот и најлесен ровер што стигнал до Месечината. Тој е исто така првиот што е изработен од јаглеродни влакна наместо од алуминиум. Една од причините за правење толку мал ровер е тоа што неговите креатори можеа да си дозволат приватен лет. Компанијата што управува со слетувањето - спиноф-компанија на универзитетот „Карнеги Мелон“ под назив „Астроботик технолоџи“ (Astrobotic Technology) - носи 14 товари до Месечината. Универзитетот „Карнеги Мелон“ не сака да каже колкава е цената на билетот за роверот „Ирис“, но целиот проект чинел 800.000 долари (универзитетот обезбеди дел од финансиската поддршка, но биле вклучени и приватни донатори, делумно преку кампањата за собирање средства што поддржува проекти за истражување на Месечината на универзитетот „Карнеги Мелон“. Името на секој од 900-те соработници, од кои многумина се студенти, ќе биде пренесено на Месечината во текстуална датотека во роверот „Ирис“).
Технички модел на роверот „Ирис“
Bloomberg Businessweek
Како научна алатка за набљудување, „Ирис“ не е најмоќниот инструмент. Има само една камера на предната и задната страна, што особено ќе го отежне разликувањето на карпите во сенка од кратерите. Сепак, „Ирис“ ја има предноста што е ниско до Земјата, што значи дека неговата камера може одблиску да ја фотографира лунарната прашина. И покрај ограничувањата, „Ирис“ е непобитен чекор напред за приватната вселенска индустрија. Тоа ќе биде првиот ровер што не е конструиран од држава, а слетал на вселенско тло. „Сакаме да го направиме просторот достапен за сите“, вели Стефанов.
Меѓутоа, успехот не е загарантиран. Ако „Ирис“ го помине лансирањето и ги преживее вибрациите во вселената, силните електромагнетни полиња и слетувањето на Месечината, сепак ќе мора да се справи со екстремните температури и предизвици додека се движи по површината на Месечината. Батериите што го напојуваат траат приближно 50 часа, а неговите креатори се надеваат дека за тоа време ќе може да направат фотографии и да ги испрати назад на Земјата. Кога ќе му се потрошат батериите, тој ќе остане на Месечината.
Официјалната американска вселенска програма повеќе се фокусира на Марс отколку на Месечината. НАСА слета пет ровери на црвената планета, а првиот беше во 1997 година. Својот прв ровер на Месечината, робот од 453 килограми по име „Вајпер“ (Viper), планира да го испрати во ноември 2024 година. „Вајпер“ ќе ги мапира ресурсите на Месечината и ќе се обиде да ја идентификува локацијата и концентрацијата на мразот.
Универзитетот Карнеги Мелон очекува неговите студенти да бидат постојан дел од проектот за истражување на Месечината. Универзитетот планира уште еден ровер направен од студенти, проект од 5 милиони долари наречен „Мун ренџер“ (MoonRanger), финансиран од НАСА. „Мун ренџер“ ќе биде дизајниран да се движи кон јужниот пол на Месечината во потрага по мраз, за кој се верува дека е закопан околу еден јард (нешто помалку од еден метар) под неговата кора. Тоа би можело да го направи роверот добар кандидат за придружба на планираната мисија на НАСА за потрага по вода на Месечината, која има цел да испрати двајца Американци на јужниот пол на Месечината во 2025 година. Тие би биле првите луѓе на Месечината по повеќе од 50 години.
Лидерката на проектот Рајвин Дувал (стои, десно) за време на симулација на мисија со тимот „Ирис“
Bloomberg Businessweek
Рајвин Дувал, 28-годишната лидерка на проектот за „Ирис“, претходно работела во НАСА, а сега е докторанд на универзитетот „Карнеги Мелон“. Таа вели дека роверите ќе го отворат патот за луѓето да живеат во вселената, сценарио за кое вели дека е неизбежно. Роверите можат да подготват области за слетување и потоа да создадат живеалишта погодни за луѓето, правејќи работи како што се екстракција на водород и кислород од месечевиот реголит - лунарна прашина - за да се користат како вода, воздух и ракетно гориво. „Роботите се навистина начин да се најдат најдобрите локации и ресурси при патувањето на луѓето“, вели Дувал.
Во време кога невладините организации сè повеќе се занимаваат со прашањето за вселената, планирана е мисија на Месечината предводена од студенти, која предвидува слетување на првиот роботски ровер од американско производство на Месечината.
- Текстот го преведе Игор Смилевски
