.webp){kind=icon}
Се ближиме кон средината на ноември, времето полека почнува да заладува, а на шеталиштата и плоштадите веќе извесно време мириса на топли печени костени. Сето ова асоцира дека полека доаѓа периодот на празници, а со тоа и периодот на шопинг и распродажби. Ноември е особено актуелен месец кога станува збор за големи попусти и добри зделки. Сега веќе можеме да кажеме дека одредени денови станаа традиционално познати по големите распродажби. Последниот петок од ноември е резервиран за т.н. црн петок (black friday), кога има огромни попусти, особено во продавниците за бела техника, компјутерска опрема и за обувки и облека. Црн петок оригинално се појавил во Филаделфија, а веќе е широкораспространет низ светот и купувачите однапред знаат кога се случува, што може да очекуваат и за колкави попусти ќе станува збор.
По традиционалниот црн петок, следува сајбер мандеј (cyber monday), понеделникот кога продолжуваат попустите, но само за онлајн шопинг. Иако во последно време може слободно да заклучиме дека попустите траат дури и преку целиот викенд, па на некој начин црниот петок е поврзан со сајбер-понеделникот, со што потрошувачите може да уживаат во еден голем продолжен шопинг-викенд. Во поново време се наметнува и денот на луѓето што не се во љубовна врска, како некој нов повод за големи попусти и лудо пазарење, наметнато од Кина. Токму 11 ноември е тој ден и се смета дека оттогаш започнува големата претпразнична сезона на шопингманија. А шопинг во криза и во економски неразвиена земја како Македонија, за многумина е само замислена работа. Во услови на рекордна инфлација, нараснаа трошоците најмногу за основните производи, па на малкумина им е до шопинг. А искуството од минатите години покажа и дека сите попусти не се баш попусти со значајно пониски цени.
Bloomberg Mercury
Црн петок често соборува рекорди во остварен промет и покрај намалените цени
Веќе станаа нормални фотографиите и видеоснимките од долги редици луѓе што уште од вечер чекаат пред продавниците за следното утро, на црн петок, да бидат меѓу првите што ќе стигнат до своите посакувани производи со огромни попусти. Ова особено е случај во продавниците за покуќнина, бела техника и компјутерски производи, каде што големите попусти од 50, 60, 70 проценти значат повеќе од солидна зделка.
Остварениот промет од година на година соборува рекорди. Но кризата си го направи своето, па по низа години на раст на прометот, лани беше година кога прометот од црн петок, иако минимално, сепак се намали.
Во 2018 година на црн петок биле потрошени 9,9 милијарди долари, што е за 19,7 отсто повеќе отколку претходната година. Во следната, 2019 година се потрошени дури 11,9 милијарди долари, односно за 20,2 отсто повеќе. Во пандемиската 2020 година, пак, за пазарење на црн петок биле потрошени 14,13 милијарди долари, што е за 19 проценти повеќе од 2019-та. И сега доаѓаме до статистиката за минатата година, кога покрај последиците од пандемиската криза, започнуваат и проблемите со енергетската криза и инфлацијата. Поради тоа ланската година го прекинува трендот на голем раст на продажбата за црн петок и запишува негативна статистика. Направен е промет во износ од 14,04 милијарди долари, што е за 0,63 отсто помалку од годината претходно. Тоа ни остава право да се сомневаме во успешноста на годинешниот црн петок и сезоната на попусти.
Некои од големите трговци на светско ниво веќе најавија тешка предновогодишна распродажба. Трговците од „Амазон“ уште пред еден месец предупредија на „тмурна“ празнична шопинг-сезона. Големата инфлација и вртоглаво растечките сметки за енергија направија потрошувачите цврсто да го држат својот паричник и да купуваат по строго направена математика и само тоа што е неопходно.
Што се купува најмногу?
Според статистиката на официјалната страница Блек фрајдеј (Black Friday), најдобрите зделки се однесуваат главно за технологија и компјутерски производи, па меѓу најатрактивните се лаптопи, десктоп-компјутери, телефони, телевизори, камери, таблети, видеоигри и техничка и гејминг-опрема, потоа облека, играчки итн.
Во Македонија црн петок трае цел месец
Вообичаено, трговците сакаат да го продолжат периодот на попусти за да се ослободат од резервите, а истовремено да остварат што е можно поголем промет. Често црн петок не само што е споен со сајбер-понеделник туку трае и многу време претходно, како и многу време потоа. Веќе сме сведоци на акции со попусти во најава на црн петок. Користејќи ја популарноста на денот за распродажба, трговците веќе истакнуваат со огромни букви на своите излози промотивни или акциски попусти во најава на распродажбата од црн петок. А, често тоа продолжува и во декември и, поврзувајќи ги ноемвриските попусти со предновогодишните, веќе има една долга зимска сезона на големи распродажби.
Bloomberg Mercury
Неделава беа изгласани измените во Законот за заштита на потрошувачите, според кои се воведува временско ограничување на сезонските попусти во продавниците. Сезонско намалување ќе може да има само двапати во годината, на крајот на летната и на крајот на зимската сезона, и тоа во строго одредени денови, меѓу 25 август и 25 септември, како и меѓу 25 декември и 25 јануари. Трговците ќе може да продаваат по намалени цени и во преостанатиот период од годината, но тогаш ќе станува збор за сосема друг тип на попуст, на пример акциски или промотивен, но нема да може да биде сезонска распродажба.
Од Државниот пазарен инспекторат велат дека законот има многу измени и ќе биде потребно време за адаптација и имплементација на новите одредби. Оттаму напоменуваат дека за сите производи пред стапувањето во сила на новиот закон, ќе важи стариот.
Колку пари имаме за трошење?
Последните податоци од Државниот завод за статистика покажуваат инфлација од 19,8 проценти во октомври. Тоа значи дека иако платите статистички растат, според реалната вредност тие се намалуваат. На годишно ниво, просечната нето-плата пораснала за 11,3 отсто и сега изнесува 31.871 денар, но и покрај растот во апсолутна вредност (за една година е зголемена за 3.229 денари), нејзината реална вредност за една година е помала за 4,7 отсто.
Покрај секојдневниот раст на цените на сите производи, потрошувачите се дополнително оптоварени и со драстично зголемените трошоци за енергија со почетокот на грејната сезона.
Оттука се поставува прашањето дали воопшто ќе одиме во шопинг. Ако одиме, колку пари имаме за трошење и што ќе купиме со нив?
Реалната цена на производите е поголема од вообичаено, па сега неизвесно е колку попустите ќе ги направат производите атрактивни за купувачите. Од групите производи што се најатрактивни за купување во периодот на големи попусти, според статистиката за октомври, мебелот и покуќнината поскапеле за 13 отсто, големите апарати за домаќинство за 11 проценти. Потоа, аудиовизуелната, фотографската и информатичката опрема е поскапа за 4,8 проценти, а компјутерите се поскапи за 3,5 отсто. Електричните апарати за лична хигиена се поскапи за 16,3 проценти, а накитот и часовниците за 13,1 отсто.
На годишно ниво, облеката поскапела за 4,4 отсто, додека обувките се речиси со непроменета цена. Ресторанските услуги се поскапени за 20,7 а хотелските за 30 отсто.
„Блумберг Адрија“ веќе пишуваше за тоа колку може да се заштеди во Македонија и, според анкетата спроведена од Државниот завод за статистика, лани едно македонско просечно домаќинство можело да заштеди 11.569 денари, односно 188 евра на годишно ниво. Тоа значи симболична заштеда од околу 50 евра по човек за една година.
Семејствата со две просечни плати ќе имаат пари за шопинг на црн петок
Ги анализираме платите и потрошувачката кошничка од почетокот на годинава на просечно четиричлено семејство, кое вклучува двајца возрасни и две деца, под претпоставка дека возрасните земаат просечна плата.
Во јануари просечната нето-плата изнесуваше 29.980 денари, а во август, за кога е направена последната статистика, изнесуваше 31.871 денар. Тоа значи дека вкупните приходи во семејство во јануари, на пример, биле речиси 60.000 денари, а потрошувачката кошничка била 35.811 денари. Според тоа, на ова семејство му останале нешто повеќе од 24.000 денари, по намирувањето на основните потреби. Секако, тоа не значи дека тие останале за шопинг, затоа што по намирувањето на основните потреби има и доста други.
Во август, на пример, вкупните приходи биле 63.742 денари, но потрошувачката кошничка значајно се зголемила поради големата инфлација и изнесувала 48.234 денари, што го намалува остатокот од парите, па на ова семејство во тој месец му останале 15.508 денари.
Но особено е важно да се земе предвид дека пресметката за месечните трошоци е направена само за неопходните потреби, односно се оди со претпоставка дека семејството не поседува возило, што значи дека тука се вкалкулирани трошоци за две месечни карти за јавен превоз на возрасните. Не се пресметани ниту трошоци за викенд или одмор, бидејќи сите тие работи не се неопходни, туку се луксуз.
Ако цела година се штеди, со една минимална и една просечна плата ќе имаме 1.100 евра за шопинг
Минималната плата во првите два месеца годинава изнесуваше 15.229 денари, а со корекцијата од март се покачи на 18.000 денари.
Според тоа, ако во просечно семејство едниот вработен земал минимална, а другиот просечна плата, тие во јануари имале вкупни приходи од 45.209 денари, или за околу 150 евра повеќе од неопходните месечни трошоци. Со текот на времето, со растот на цените, остатокот по намирувањето на основните потреби се намалува.
Тие со две минимални плати не можат во шопинг, ним им треба кредит од 1.300 евра за да ги покријат загубите годинава
Двете минимални плати во јануари и февруари годинава значат вкупни приходи од 30.458 денари на месечно ниво. Тоа е за 5.300, односно за 5.700 денари помалку од минималната синдикална кошничка. Од март се зголемува минималната плата, па вкупните месечни приходи се покачуваат на 36.000 денари.
Но растат и цените, а со тоа и месечниот трошок. Па, веќе во октомври потрошувачката кошничка е дури за 52 процента поголема од јануари, додека минималната плата се менува само еднаш во годината, во март. Според тоа, на почетокот од годинава ова семејство месечно било во минус од речиси 100 евра, а веќе во октомври било во минус 300 евра, токму колку што изнесува минималната плата.
Ваквата математика значи дека од јануари до октомври на ова семејство му недостигаат 76.429 денари, или нешто повеќе од четири минимални плати.
Со оглед на тоа дека во пресметката за синдикалната кошничка влегуваат и пресметани трошоци за култура и за облека и обувки, решивме да ги елиминираме за да бидеме уште поштедливи. Ако не ги троши ниту тие пари, ова семејство ќе биде за 32.628 денари помалку во минус. Односно, ако троши единствено за храна, домување, јавен превоз, хигиена и здравје и буквално за ништо друго, тогаш за овие десет месеци би било во минус од 43.800 денари, или две и пол минимални плати. Според тоа, пари за шопинг нема.
