.webp){kind=icon}
Владата најави градежна експанзија тврдејќи дека 2023 година е година на голем влог во инфраструктурата. Годинава во буџетот се предвидени 800 милиони евра за капитални инвестиции или над 50 отсто повеќе од лани. А, меѓу проектите што се предвидени за реализација, некои се повторуваат во сите буџети во изминатите десетина години. Ги анализираме нив со сведоштва од поголемите компании што на терен се соочуваат со тешкотии што произлегуваат од слабата реализација на капиталните инвестиции.
Еден од тие проекти е автопатот Кичево – Охрид. Почна да се гради во 2014 година и, според планот на власта, в година ова време ќе возиме по него. За овие 57 километри беа проектирани 374 милиони евра. Последната проекција е дека автопатот ќе чини близу 600 милиони или секој изграден километар „ќе лапне“ по 10 милиони евра. Парите се кредит од кинеската Ексим банка.
Следен проект што веќе осум години се провлекува низ државните буџети е експресниот пат Градско - Прилеп, преку превојот Плетвар. Вкупната вредност е само десет отсто од вредноста на автопатот до Охрид, а првичниот рок во кој требаше да биде завршен беше 2019 година.
Повеќе години трае дискусијата и за автопатот кон Приштина, како и за довршување на коридорите 8 и 10 (делницата 10 Д Прилеп – Битола). Сега, сите очи се вперени кон американскиот конзорциум „Бехтел и Енка“, кој најавува дека ефикасно ќе работи на инфраструктурата.
Итни пратки преку Плетвар не се можни
Ги прашавме бизнисмените во регионите каде што патиштата се градат многу подолго од вообичаеното дали тоа се одразува врз нивното дејствување.
Извршниот директор на „Гентерм“ во Прилеп, Андриј Хафинец, во изјава за „Блумберг Адрија“ вели дека токму патот преку Плетвар е главната маршрута што оваа странска компанија ја користи за транспорт на стоката до граничниот премин Табановце.
„Добропознат факт е дека овој пат може да биде многу незгоден во зима и мора да сметаме на тоа кога го пресметуваме потребното време за транспорт до нашите клиенти и до централата во Унгарија. Изградбата на овој пат дефинитивно ќе има позитивно влијание на нашите трошоци во синџирот на снабдување, но не само во директните трошоци, како далечината или потрошувачката на гориво по километар, туку пред сè заради предвидливоста и брзината со која ќе ги испорачуваме стоките во странство или од Скопје до Прилеп. Многу често имаме случаи кога итни пратки не се можни поради сообраќаен метеж на Плетвар заради временските услови“, вели тој.
Андриј Хафинец, извршен директор на „Гентерм“
Приватна архива
Инфраструктурата, според Хафинец, е клучен фактор при носењето инвестициски одлуки. Неколку клучни елементи што зависат од патната инфраструктура се транспортните трошоци, безбедноста на стоките, времето за испорака, стабилноста и одржувањето на патиштата во текот на цела година, особено во случаи кога е потребна испорака за кратки временски периоди.
„Но поважен фактор е мобилноста на работната сила, која во голема мера е управувана од квалитетот на патната инфраструктура. Имаме многу вработени што работат во нашата компанија во Прилеп, но патуваат или од Битола или од Кавадарци и соседните села. Со оглед на тоа дека сѐ поважно станува прашањето за достапноста на квалификуван персонал, квалитетот на патната инфраструктура игра суштинска улога. Сигурен сум дека доколку квалитетот на патот е подобар, ќе можеме да привлечеме поквалификувани работници и од други подалечни општини, а тоа ќе биде ситуација вин-вин и за работодавците и за работниците, кои ќе имаат можност да работат во компанија по избор, а притоа да останат да живеат во својот дом, со своето семејство“, вели Хафинец.
Социјалниот момент е поважен од финансискиот
За овој социјален момент зборува и директорот на фабриката „ОДВ електрик“ од струшката зона, Огнен Цубалевски.
„Не е толку голем проблем зголемувањето на трошоците и времето за транспорт, колку што е проблем мобилноста на работната сила. Со оваа патна инфраструктура е тешко можен живот во Дебарца, а работа во Охрид или во Струга. Денес колега од Дебарца мора да ја остави својата семејна куќа празна во своето село, а тој е принуден да плаќа стан под наем во Охрид или, пак, во Струга. Наместо неговите деца да ги чуваат бабата и дедото, мора за нив дополнително да плаќа градинка итн.“, вели Цубалевски за „Блумберг Адрија“.
Според него, добрата инфраструктура е важен предуслов за привлекување инвеститори, економски раст и зголемување на животниот стандард на луѓето.
„Со тоа се намалува и нивниот интерес за отселување од Македонија, а тоа е најголемиот проблем за моменталниот недостиг од работна сила. Дали постои економски развиена земја, земја каде што луѓето живеат во благосостојба без развиена сообраќајна инфраструктура? Добрата инфраструктура не е резултат, туку нужна претпоставка на економскиот развој и просперитетот на една земја“, вели Цубалевски.
Долгата изградба на автопатот придонесе компаниите да најдат нови патишта за да не трпи бизнисот.
Огнен Цубалевски, директор на „ОДВ електрик“
Приватна архива
„Еден од споредните резултати од непостоењето на автопат е тоа што ние сè повеќе го користиме аеродромот во Тирана. Обиколницата во Тирана и автопатот Тирана - Елбасан се веќе готови, а во ноември 2022 година почна да се гради и делницата на автопатот Елбасан - Ќафасан. Така што нам веќе сега ни е побрзо и поудобно да стигнеме до аеродромот во Тирана отколку во Скопје. Додајте го на тоа и поголемиот број на летови и дестинации од аеродромот во Тирана, па лесно ќе ви стане јасно дека секое понатамошно одложување на довршувањето на изградбата на овој автопат е многу, многу скапо за Македонија. Тука би додал уште еден друг проблем – како не восприемаат странските партнери и инвеститори. Имаме колеги и партнери од странство што речиси девет години редовно патуваат по тој пат, се чудат како е можно и зошто сѐ уште тој не е направен“, вели Цубалевски.
Ревизорите констатираат „неизвесност за исполнување на рокот“
Оптимизмот на власта дека до крајот на оваа година конечно ќе заврши изградбата на автопатот Кичево – Охрид не го делат државните ревизори. Тие во последниот извештај изразија сомневање дека може да се случи тоа.
„Отсуството на контрола и надзор во фазата на проектирање, отсуството на тендерска постапка за утврдување на цените за градбата, некоординираното дејствување на институциите во постапката за одобрување инфраструктурни проекти и постапките за експропријација, комплексната правна рамка за измени во текот на градбата, непостоењето на мониторинг и надзор на имплементацијата на проектот имаа ефект на пролонгирање на рокот за завршување на проектот од првичниот рок на 4.5.2018 година. Рокот крајно е ревидиран со 31.12.2023 година, со голема неизвесност за остварување на овој рок и дополнителни трошоци што ќе се создадат до завршувањето на проектот“, се вели во ревизорскиот извештај.
Од ДЗР информираат дека се прогнозирани дополнителни и непредвидени работи во износ од 312 милиони евра, а вредноста на тунелот Пресека е зголемена за 254 проценти, на 111 милиони евра, што укажува на недобро проектирање.
„Не е дизајниран систем за контрола и одобрување дополнителни и непредвидени работи. Исто така ни финансирање проекти со договорите за заем, а непридржувањето на динамиката на градбата поради несоздадени услови има дополнителен ефект во зголемувањето на вредноста на инвестицијата по основа на трошоци по договор за заем за камати и провизија во износ од 39 милиони долари за изградбата на автопатот А2 Кичево - Охрид“, укажуваат од ДЗР.
Ревизорите потенцираат дека поради ваквата состојба постои голема неизвесност за отштетни побарувања, зголемување на трошоците на договорот за заем поради застој во изградбата за камати што се плаќаат на повлечените средства и провизија на неповлечените средства.
„Ревизијата обрнува внимание дека за имплементација на овој проект, како и за економично користење на средствата, потребно е координирано дејствување на повеќе државни институции за исполнување на обврските од страна на ЈП за државни патишта во улога на инвеститор. Исто така, доколку не се исполнат обврските по договорот, постои ризик од спор, што е ризик од големи финансиски штети“, се вели во извештајот.
