.webp){kind=icon}
Невработените бараат работа, компаниите бараат работници, има отворени огласи за околу десет илјади работни позиции, има и 115 илјади невработени, а тие што бараат работа се жалат дека не можат да најдат, бизнисот, пак, алармира за сериозни проблеми со наоѓање соодветен кадар. И така во круг повеќе од три децении, само што бројките се помали или поголеми. Каде е проблемот? Во работниците, во компаниите или во образовниот систем на државата? Или можеби во сите заедно?
Економијата се менува низ годините, технологијата напредува, иновациите носат големи промени во целиот процес. Светот ги следи тие промени и развиените образовни системи креираат соодветни програми за да продуцираат кадри компетентни за денешницата и за потребите на реалниот сектор. Ама тоа не е случај во Македонија. Тука се снаоѓа кој како знае и умее. Во недостиг од образование приспособено на потребите на пазарот на трудот, некои претприемачи видоа бизнис-шанса, па низ годините кај нас се отворија повеќе приватни академии што нудат неформално образование за преквалификација на работната сила во „модерни“ професии. Многумина ги користат тие шанси, фрлајќи ги во вода годините посветени на формално образование. Особено популацијата меѓу 20 и 40 години е значајно посветена на следење на новите трендови и учење преку неформалното образование. Со тоа стекнуваат сертификати за пократко време отколку во формалниот систем на учење. Но предноста кај неформалното образование е што тие академии нудат многу повеќе практика отколку државните училници и амфитеатри. Токму тоа го бара бизнисот, практично обучени кадри.
Три четвртини од преквалификуваните работници остануваат во новата професија
Од разговорот со нашите соговорници може да заклучиме дека преквалификациите дефинитивно даваат добри резултати, но мора да се знае дека не станува збор само за краток процес, како што очекуваат некои од кандидатите дека само за неколку месеци ќе бидат доволно стручни во сосема нова област и веднаш ќе се вработат за многу поголема плата. Нашите соговорници за оваа тема велат дека не станува збор само за еден курс во неформалното образование, туку тоа е цел процес, кој често е подолготраен отколку што си замислуваат луѓето. Некогаш нема да биде доволно ниту една преквалификација, па се препорачува процесот на учење да продолжи во друга насока и да се завршат повеќе обуки. Само така ќе се постигнат задоволителни резултати и ќе се стекнат доволно добри вештини за работникот да може да има многу поголема вредност на пазарот, соодветно на сопствените квалификации.
„Преквалификациите даваат резултати, зашто навистина голем процент од студентите низ годините продолжиле со академијата и останале во областа за која се преквалификувале. Тој процент се движи меѓу 70 и 80 отсто. Но мора да се знае дека академијата дава основа, темел, насока, првични вештини за да започнат студентите да работат во таа индустрија. Има многу повеќе што треба да се направи“, вели нашиот соговорник Крсто Златков, генерален менаџер на Институтот за дизајн и технологии-Скопје.
Многу фактори влијаат на тоа колку една обука за преквалификација ќе резултира со успех. Според Златков, одговорноста за тоа е еднаква како на академијата, така и на студентот. И најголемиот предизвик, како што вели, е да се процени дали кандидатот е соодветен за професијата во која замислил да се преквалификува. Често кандидатите се водат според препораки на пријатели или според можноста за заработка, но не секој може да се снајде и да се чувствува удобно во новата професија.
„Најголемиот предизвик е кандидатот да се идентификува со професијата, за да не се случи да направи чекор само поради сопствено убедување дека тоа е добро за него. Може да се случи тоа да биде погрешна одлука, студентот да не е соодветен профил за одбраната обука и тоа ќе придонесе за присилено учење, мачење и на крајот ќе сфати дека тоа не е за него“, вели Златков, кој истакнува дека самата академија има должност да ги процени кандидатите, да им даде предизвици, да им укаже и детално да им објасни што значи одредена професија и што навистина се случува на пазарот, како може да растат во таа професија, каква е климата итн.
Крсто Златков, генерален менаџер на Институтот за дизајн и технологии-Скопје
Фото: Приватна архива
„Може да ја имаме најдобрата академија, најдобрата програма за учење, најдобрите професори, но ако човекот не се пронајде во приказната, навистина е проблематично и тешко. А, тоа е проблем за сите инволвирани страни. Се трошат време, пари, труд, а залудно“, објаснува Златков.
Во академиите има студенти од средношколска возраст до возрасни над 40 години, сите со заедничка цел - преквалификација и стекнување нови вештини. Искуството на тренинг-центрите покажува дека и возраста на студентите игра улога во целиот процес. Младите немаат работни навики и искуство и можеби ја немаат зрелоста на личноста како тие што завршиле факултет и имаат работно искуство. Повозрасните, пак, поефикасно учат за разлика од младите, но често се лимитирани со време поради семејните обврски.
Заклучокот би бил дека секој од нив бара брзи резултати, а тоа не може да се случи прекуноќ.
„Мора да сме потрпеливи. Десет месеци академија не значи десет години работно искуство и треба трпение. Прво треба да се интегрирате во компанија на пазарот каде што ќе продолжите да ги усовршувате и доучувате основите стекнати од академиите. Патот понатаму е различен за сите“, вели Златков, според кого по извесно време од преквалификациите, 70-80 проценти од студентите продолжуваат во таа насока, а малцинството од околу 20 отсто се тие што нема ни да завршат, ќе се откажат или ќе сфатат дека тоа што го одбрале не е за нив.
„И во неформалното образование има многу недисциплинирани студенти, возрасни што се вадат на семејството и другите обврски и млади што мислат дека само дипломата ќе ги вработи“, раскажува Златков од Институтот за дизајн и технологии.
Дарко Велков, основач и директор на „Вработување.ком“, веќе 19 години работи како посредник на пазарот на трудот. Според неговото искуство, преквалификациите не се добар, туку единствен добар пат за развој, без разлика дали станува збор за формално или неформално образование.
„Некои генерации го сфатија тоа, а некои не“, вели Велков, кој соработува со регионалните платформи и компании за вработување и чија фирма е дел од најголемата берза на труд во Европа.
„Не една, туку 10 обуки и преквалификации да направат ако треба, да не се завршува само со една. На пример, не да се научи само еден јазик, туку и втор и трет. Еден од нив ќе резултира со добра работна позиција и голема заработка. Или, да не се насочуваат само на ИТ-профили, туку и за маркетинг-дизајн на пример. Луѓето мора да се приспособуваат според условите“, вели Велков, посочувајќи за пример луѓе што имаат и докторати, а се без работа или без соодветна работа само затоа што чекаат да им се понуди шанса. Велков советува сами да си ги создаваме шансите.
Дарко Велков, основач и директор на „Вработување.ком“
Фото: Приватна архива
„Ако прашам што е проблемот, велат државата нема работа за луѓе со докторати. Не може да се чека само на државата. Станува збор за вашиот живот и иднина и затоа ќе се приспособувате сè до моментот за искористување на стекнатите вештини“, вели Велков.
Според него, флексибилноста и приспособувањето на потребите на пазарот на трудот се клучот за успех на професионален план. Тој советува кандидатот секогаш прво да ја постави целта и да знае што сака и што го прави среќен, а дури потоа да се фокусира на преквалификацијата.
Неформалното образование нуди многу повеќе практична работа, често и на реални проекти
„Сметаме дека процесот на преквалификација досега дава значителни резултати. Ние како организација активно учествуваме во преквалификувањето не само преку едукација поврзана со најатрактивните области за истата таа туку и преку посредување и договарање практика и вработување за нашите најпосветени студенти“, вели Стефан Смиљановски, маркетинг-директор во едукативно-технолошката организација „Бреинстер“ (Brainster). Тој советува луѓето да бидат свесни дека едукацијата е процес што нема крај.
„Советот за учесниците во целокупниот едукативен систем е дека неговото подобрување е процес што исто така нема крај. Ова е можно само преку континуирано подобрување на сите аспекти и делови од системот низ соработка и отворена комуникација“, вели Смиљановски.
Смиљановски смета дека на пазарот доволно е развиена свеста за предностите од преквалификацијата.
„Само во изминатиот уписен рок 40 проценти од запишаните беа дојдени по препорака на наш поранешен студент, инструктор или вработен. Интересот за секоја област варира, но приближно можеме да увидиме дека помладите (средношколците и студентите) се позаинтересирани за преквалификација во креативните професии, додека пак кај преостанатите интересот е поголем за техничките професии“, вели Смиљановски, кој истакнува дека сите професии што ги нуди оваа академија се барани и на локално, но и на глобално ниво.
„Тука спаѓаат техничките области, како програмирање, тестирање софтвер и напредна обработка на податоци (data science), потоа креативните, како графички дизајн, дизајн на корисничкото искуство (UX/UI) и дигиталниот маркетинг. Дополнително, со развитокот на побарувачката на претходно наведениве се појави и потребата за повеќе менаџери на проекти, дигитални продукти, како и човечки ресурси“, објаснува Смиљановски од „Бреинстер“.
Стефан Смиљановски, маркетинг-директор во едукативно-технолошката организација „Бреинстер“ (Brainster)
Фото: „Бреинстер“
Академиите мора да внимаваат што нудат, а студентите мора навистина да работат
Според Крсто Златков од Институтот за дизајн и технологии-Скопје, особено е важно академиите да имаат соодветна наставна програма со доволен фонд на часови за да се стекне соодветното образование.
„Што се однесува до самите програми, според мене треба да се внимава на фондот на часови. Проблемот е што сите сакаат брзи резултати и краток временски период со инстант знаење, но тоа не може да даде големи резултати. Краткорочно може да се стекнете со вештини за користење некои алатки или да се научат некои процеси, но за да се усовршуваат знаењата треба пообемна програма“, вели Златков.
Според него, важно е да има добро дизајнирана програма со клучни знаења и практични вештини важни за пазарот. Ако му се даде поголем фокус на тоа, студентите подлабоко ќе навлезат во материјата.
„Со завршување обука за фотошоп-илустратор не може да речете дека сте графички дизајнер, бидејќи знаете само мал дел од занаетот. Или, ако одиме кон ИТ, само со курс за Јава не може да се каже дека сте програмер. Колку пообемна програма, толку подобро“, вели Златков.
Важно е, според него, академиите да се претпазливи во изборот на реалните проекти на кои вежбаат студентите, за да не се случи и контраефект доколку на недоволно обучени студенти им се даде многу сложена задача. Но, од друга страна, тој ја напоменува и важноста на посветеноста на студентите за доволно учење и работа дома, а не само на часовите.
„Не најкратка, туку потребна е оптимална програма за времето посветено на учење да резултира со квалитет. Мора вистински да се учи и работи и да се посвети двојно повеќе време дома на работа и вежбање отколку што се самите часови. Со тоа студентот ќе биде многу поуспешен и самиот тренинг-провајдер ќе го препорача“, вели Златков и истакнува дека многу од тренинг-центрите соработуваат со индустријата и се обидуваат да ги поврзат студентите со самите компании на различни начини, преку кариерни центри, саеми за запознавање на работниците со фирмите и слични настани.
Како до баланс на пазарот на трудот?
Дарко Велков од „Вработување.ком“ посочува неколку клучни точки за будење и реформирање на заспаниот пазар на трудот во земјава.
„За жал, никој не ја гледа тежината на работодавците, бидејќи тие не добиваат готов кадар од формалното образование, плус инвестираат за некој што може потоа да си отиде. Фирмите тешко наоѓаат кадар во моментов и тие што ќе ги најдат не се комплетно обучени за нашите индустрии, а поради тоа секогаш се губи година-две за обука на работниците. И што се случува потоа? Тие си одат на друго место. Двете страни губат така. А, мора да се земе предвид и дека компаниите не секогаш можат да издржат со финансии“, вели Велков и нагласува дека формалното образование одамна веќе не си ја завршува својата работа.
Во делот на образовниот систем, Велков смета дека мора конечно да се направат квоти за упис во општи и стручни училишта според потребите на реалниот сектор.
„Не би дозволил толку уписи во општа гимназија, нам ни требаат работници. Да се намалат квотите и државата итно да се приспособи на индустријата, бидејќи 30 години се вртиме во место. Не треба веќе да се запишуваат децата според желбите и потребите на родителите, туку според потребите на индустријата“, вели Велков.
Уште една препорака од него доаѓа во насока на законската регулатива на пазарот на трудот. Ако државата дозволи средношколците од стручните училишта да работат, односно да одат на платена практика, тие многу порано ќе бидат во системот и некои од нив сигурно ќе сакаат да останат ако знаат дека потоа сигурно ќе добијат работно место.
„За стручните работници платите и во земјава се добри, само се потребни вакви законски приспособувања за да имаат можност младите навреме да влезат во системот и соодветно да се обучат. Тоа е од корист и за нив и за компаниите“, вели Велков.
И четвртата работа на која апелира е државата итно да ги отвори квотите за работници од странство.
„Мора да има неограничена можност за флуктуација на работна сила и мора да има конкуренција. Не може вака. На фирмите денес им требаат работници, инаку ќе ја преселат фабриката каде што ќе имаат соодветна работна сила. А, тогаш губат сите, и работниците и газдите и државата“, вели Велков, според кого горенаведените се основни постулати на развиено општество и економија.
Фото: „Бреинстер“
Во минатонеделната емисија „Зум ин“ на „Блумберг Адрија ТВ“ тема беше токму кризата на пазарот на трудот.
„Компаниите се соочуваат со константна непријатна ситуација, со голема неизвесност, а тоа влијае на плановите и инвестициите. Кога недостига кадар во некој сектор, компанијата не може да ризикува и да се развива понатаму како што треба“, рече во емисијата Бојан Тодоровски од Бизнис-конфедерацијата на Македонија. Според нивните сознанија, најмногу недостигаат работници во ИТ-сферата, производствениот сектор, туризмот и земјоделството.
Агенцијата за вработување секоја година спроведува анкета за потребите од вештини на пазарот на трудот, што е показател за очекувањата и за бизнисот и за тие што бараат работа.
„Според последниот извештај, приоритет во следните 12 месеци при вработување ќе имаат лицата со следните занимања според стекнатото образование: со завршено основно образование се бараат општ работник, хигиеничар на станбен и деловен простор, дистрибутер во малопродажба, земјоделски работник, градинарски работник, помошник во кујна итн. Со средно образование се потребни продавачи, шивачи, келнери, возачи на товарни возила, обезбедувачи и заштита на простор и лица, заварувачи, готвачи, бравари итн. Со средно и вишо образование се бараат администратори, технички оператори, систем-администратор, фармацевтски техничар, електротехничар, референт за продажба, медицински сестри итн. И со завршено високо образование се потребни информатичари, програмери, машински инженери, градежни инженери, електро-инженери, фармацевтски технолози, економски аналитичари и консултанти, доктори итн.“, рече Горан Петковски од Агенцијата за вработување на Македонија во разговорот за емисијата „Зум ин“ на „Блумберг Адрија“, нагласувајќи ја особено потребата за дигитални вештини кај кандидатите за вработување.
Некои од нашите соговорници се согласни дека кариерни центри треба да се отворат уште во основните училишта, со профилирање на учениците и врз база на нивните афинитети да се запишуваат понатаму во средно училиште. Но бизнисот нема веќе време за чекање стратегии, бара акција веднаш.
