.webp){kind=icon}
Надвор од грејната сезона, во земјава потрошувачката на електрична енергија не надминува 700 мегавати на час. Во моментот во мрежата се вклучени фотонапонски централи од над 600 мегавати, а до март ќе бидат додадени уште дополнителни 150 мегавати од ветерни електроцентрали.
Со вакво темпо на инвестиции во производство на струја од обновливи извори на енергија, државава ги достигнува целите од зеленото сценарио од Енергетската стратегија што требаше да се реализираат до 2040 година.
Само лани биле изградени 267 нови електроцентрали што користат сонце, ветер и вода за производство на струја. Производството на чиста струја од нив било зголемено за 13 отсто во однос на 2021 година. Најголем раст има кај фотонапонските централи од 50 отсто. Вкупно, од обновливи извори лани биле произведени 514 GWh (гигават-часа).
Во услови на ваков замав на инвестициите, се поставува прашањето дали постојната мрежа може да издржи инсталиран капацитет од 8.000 MW (мегавати). Експертите велат не, затоа што нашиот енергетски систем има капацитет од 2.200 мегавати и никогаш не се користат над 1.600 мегавати.
Просечната возраст на македонскиот преносен систем е 42 години
Со истиот предизвик се соочуваат и енергетските мрежи во Европа. Во наредниот период тие ќе бидат повеќе оптоварени затоа што струјата од обновливи извори треба да биде пуштена во мрежата.
Предизвикот е дотолку поголем поради тоа што струјата од сонце и ветер достигнува врв во различни периоди од деновите или годината. Токму затоа приоритет е создавањето сè „попаметни“ мрежи што би имале и способност да складираат енергија.
Во овој правец, Европската комисија изработи план тежок 584 милијарди евра за ремонт на енергетските мрежи, за да ги подготви за приливот на струја од обновливи извори (ОИ).
Според планот, фокусот ќе биде на зајакнување на инвестициите во столбот на енергетската транзиција, особено во прекуграничните врски, за подобра интеграција на офшор обновливите извори на енергија. Планот содржи обврска за забрзување на издавањето градежни дозволи, но и за организирање јавни повици за нови видови финансиска помош, вклучувајќи помош и од Европската инвестициска банка.
Инвестициите се уште попотребни ако се земе предвид просечната старост за европските мрежи, која изнесува над 40 години.
Во рамките на овој просек се капацитетите во земјава – 42 години, но две третини од нив имаат добра оцена за нивната состојба, што е резултат на солидното одржување, но потребно е уште.
Според извештаите од Македонскиот електропреносен систем-оператор (МЕПСО), вкупната преносна мрежа во земјава е со должина од 577 километри на 440 kV и дополнителни 1.601 километар на 110 kV. Во планот за развој на МЕПСО се наведени три периодот во кои по делови ќе се работи на подобрување на состојбата. Станува збор за петгодишни периоди од 2025 до 2040 година. Вкупната сума што ѝ е потребна на компанијата во следните 15 години е 163 милиони евра. Од нив, 87 милиони се потребни за нова мрежа, остатокот за ревитализација на мрежата.
Дури 98 отсто од вложувањата во новата преносна мрежа треба да бидат реализирани во следните шест години, до 2030 година.
МЕПСО
Имаме добра поврзаност, но и добри загуби на струја
Генерално земјава има добра поврзаност на електропреносниот систем со дистрибутивните мрежи од соседните земји. На север, со Косово поврзаноста е преку 400 kV далновод Скопје – Урошевац, а со Србија преку далноводот Штип – Врање. Со Бугарија поврзувањето е Штип – Црвена Могила. Најдобра поврзаност енергетскиот систем во земјава има со грчката мрежа, и тоа преку две точки: Битола – Овчарани и Дуброво – Солун.
Последната точка за поврзување е 400 kV далновод Битола – Елбасан, кој дистрибутивната мрежа на земјава треба да ја поврзе со Албанија и Црна Гора. Работите на овој стратегиски објект се во тек. Тој ќе биде со должина од 97 километри на македонска страна. Инвестицијата изнесува 43,5 милиони евра, од кои 37 милиони евра се заем од Европската банка за обнова и развој.
Најпроблематичен регион во земјава за вклучување на струјата од обновливи извори во мрежата е источниот регион. И тука има еден парадокс. Во овој регион поради климатските услови е најисплатливо инвестирањето во обновливи извори, но мрежата има најмногу слабости. Локалната преносна мрежа нема доволен капацитет за да ги прими сите ОИЕ што е планирано да се градат во тој регион.
За зајакнување на мрежата, МЕПСО доби грант од Инвестициската рамка за Западен Балкан (WBIF) за изработка на студија за оправданост.
Инвестиции се потребни не само за вклучување на новите количества струја туку и за намалување на загубите низ системот за пренос. Лани загубите изнесувале 1,23 отсто, што споредено со 2021 година е за 6,11 отсто помалку. Или, во бројки, во Македонија лани се произведени 5.634 GWh електрична енергија од домашни производители, а вкупните загуби на електрична енергија во електропреносниот систем се 972 GWh.
Намалувањето, според РКЕ, се должи на реализираните одржувања и инвестиции во електропреносната мрежа. „Операторот на електропреносниот систем во континуитет презема мерки за намалување на загубите во електропреносната мрежа. Тоа се овозможува со правилно насочување на инвестициите, особено во оние региони каде што напонските состојби отстапуваат од дозволените граници во одредени временски периоди, како и со планови за намалување на загубите.
Загубите на електрична енергија во периодот од 2013 до 2022 година во електропреносната мрежа се намалени од 159 GWh до 114 GWh“, констатира Регулаторната комисија.
