Европа се подготвува за крајот на НАТО

Ова е колумна што никогаш не сонував дека ќе ја напишам, како поранешен врховен сојузнички командант на Северноатлантската алијанса. Но, за жал, со оглед на целиот скептицизам и сè пораздорната реторика за оваа стара алијанса, што доаѓа од Вашингтон и Европа во првите денови од вториот мандат на Доналд Трамп, време е да размислиме како би изгледал светот геополитички доколку САД се повлече.

Дали навистина сме во последните денови на НАТО? Што би го заменило овој сојуз, ако воопшто има замена? Или, ако опстане, како би изгледал НАТО без САД?

Повлекувањето на Америка од НАТО би било грешка од епски размери – но постојат влијателни политичари во Републиканската партија кои сериозно размислуваат за тоа, или барем ја разгледуваат можноста. Како што неодамна изјави сенаторот Марквејн Малин од Оклахома: „НАТО не секогаш дејствува во наш најдобар интерес. И кога тоа повеќе не е во најдобар интерес на Америка, треба повторно да размислиме за нештата“. Минатиот јуни, 46 републиканци во Претставничкиот дом гласаа за амандман што би го ускратил финансирањето на НАТО.

Потпретседателот Џеј Ди Венс беше презрив кон алијансата во својот остар говор на Минхенската безбедносна конференција минатиот месец. А, се разбира, минатонеделниот надреален јавен судир во Овалната соба меѓу Трамп и украинскиот претседател Володимир Зеленски, инициран од Венс, не влева многу доверба во идната соработка во НАТО.

Одлуката на САД да гласа против резолуцијата на ОН со која се осудува руската инвазија на Украина, приклучувајќи се на Русија и Северна Кореја, беше шокантна демонстрација на слабеењето на трансатлантската кохезија.

Европски земји кои највеќе вложуваат во одбрана (во милијарди долари) Bloomberg

Од европска страна, сомнежот во американската посветеност расте. Францускиот претседател Емануел Макрон веќе со години зборува за потребата од независни европски одбранбени сили – „стратегиска автономија“. Тој и британскиот премиер Кир Стармер одржаа итен состанок со европските лидери минатиот викенд за да разговараат за одделна иницијатива за запирање на војната во Украина.

Германскиот канцелар во најава, Фредерик Мерц, беше подеднакво јасен. „Мора да се подготвиме за можноста Доналд Трамп повеќе да не го поддржува НАТО-компромисот за безусловна заемна одбрана“, изјави тој за германски медиум. „Клучно е Европејците да направат најголеми можни напори за да обезбедат дека барем ќе бидеме способни да го одбраниме европскиот континент самостојно“.

Тука е и разбирливиот повик на Зеленски за „обединета европска војска“, што во суштина значи „не можеме повеќе да сметаме на САД“, нешто за што тој се залагаше уште пред минатонеделната остра критика од Трамп.

Сепак, и покрај сета реторика, вредноста на НАТО за САД останува висока. Европското трошење за одбрана, поттикнато од руската агресија и притисокот на Трамп, конечно ја достигнува целта на алијансата од два отсто од БДП. НАТО сериозно дискутира за зголемување на овој процент на најмалку 3,5 отсто, што е приближно на нивото на трошење на САД.

Колективно, Европа има втор најголем одбранбен буџет во светот, поголем од оној на Кина или Русија. Големите и способни одбранбени компании во Европа – Airbus SE, BAE Systems PLC, Saab AB, Thales SA, Naval Group SA, Rolls-Royce PLC, Rheinmetall AG, Fincantieri SpA и други – произведуваат огромни количества висококвалитетна опрема. Тие ќе ги зголемат своите капацитети и ќе добијат огромни договори – главно на штета на американските одбранбени компании и работници.

И покрај нашето незадоволство од Европејците, САД на крајот ќе сакаат помош за да се соочат со сè поголемата кинеска закана во Пацификот. Нивниот придонес во сајбер-безбедноста, разузнавањето и операциите во вселената е клучен; тие се важни и за арктичките операции, бидејќи шест од земјите што се соочуваат со Русија преку Северниот Пол се членки на НАТО.

Пред сè, европските сојузници ги делат нашите фундаментални вредности – демократија, слобода и човекови права. Тие се бореа и гинеа заедно со нас во Авганистан и се ангажираа под моја команда во Либија, Балканот, Ирак и во операции за борба против пиратите крај Источна Африка.

Американскиот персонал распореден по земјите го отсликува наследство од безбедноста по Втората светска војна Bloomberg

Но, ако ги следиме инстинктите на некои лица од американската политичка десница и формално се повлечеме од алијансата, повлекувајќи ги нашите речиси 100.000 војници од Европа (што ќе биде скапо, бидејќи значителен дел од трошоците за нивното сместување ги сносат сојузниците), или ако „го укинеме финансирањето на НАТО“, организацијата ќе се распадне. Американските воени бродови стационирани во Европа, што претставуваат огромна оперативна географска предност за морнарицата, ќе се вратат во американските пристаништа. Ескадрили на борбени авиони, транспортни летала и извиднички авиони исто така ќе бидат повлечени.

Што би можело да се појави наместо НАТО? Можеби Европска одбранбена организација (англ. European Treaty Organization / ETO). Таа би можела да се заснова на актуелниот договор на НАТО, но без САД. Канада би можела да одлучи да остане дел од ЕТО; премиерот Џастин Трудо отпатува во Лондон на итниот состанок минатиот викенд, а неговата земја има потреба од европски безбедносни партнери на Арктикот.

Како алтернатива, може да се создаде нов безбедносен аранжман под покровителство на Европската унија (вклучувајќи ја и Британија, која не е членка на ЕУ). ЕУ веќе има релативно добро развиени командни структури, врховен командант – наречен претседател на Воениот комитет на ЕУ, кој беше мој колега пред една деценија – и искуство во спроведување операции независно од САД или НАТО, како што беше случајот со мировните мисии на Балканот.

Ова би било „непозната територија“: ниту една држава никогаш не се повлекла целосно од НАТО. Но, доколку САД едноставно реши да се повлече, предвидувам дека Европејците ќе преземат три чекори.

Прво, тие би продолжиле со зголемување на трошоците за одбрана, особено со засилување на своите нуклеарни капацитети (Велика Британија и Франција веќе се меѓу нуклеарните сили во светот). Би ги зајакнале своите воздушно-вселенски сили, и за офанзива и за одбрана. Инвестициите во разузнавање, сајбер-војување и вселенски операции би се зголемиле, а во некои области би станале конкуренти на американските операции. А со оглед на заканата од Русија, можеби би разгледале и поширока воена обврска (некои европски држави, вклучувајќи ги новите членки на НАТО, Шведска и Финска, веќе имаат одредени форми на задолжителен воен рок).

Второ, европската надворешна и одбранбена политика брзо би се одвоила од онаа на САД. Наместо да ѝ се спротивставуваат на Кина заедно со Вашингтон, Европејците можеби би барале поголема економска, а можеби и воена соработка со Пекинг, како противтежа на сè поголемото американско приближување кон Русија и Владимир Путин. Сè повеќе европски држави би се приклучиле кон иницијативата „Појас и пат“ на Кина. Европа би била далеку помалку наклонета да им се придружи на САД во притисокот врз Иран за неговата нуклеарна програма и наместо тоа би барала економски предности таму. Истовремено, би преземала американски трговски партнери, особено ако повлекувањето од НАТО се совпадне со нови високи царини насочени кон Европа.

Конечно, Европа би дала силна поддршка за Украина, свесна дека би било катастрофално да се дозволи Путин да ја освои оваа аграрна и минерално богата земја. 

Постои една стара изрека за причините зошто беше создаден НАТО: „За да ги држи Германците долу, Американците внатре, а Русите надвор.“ Ако САД одлучи да тргне по сопствен пат во светот – како што катастрофално направи во 1920-тите и 1930-тите – таа формула би станала застарена. Новиот израз би можел да гласи: „Со Американците надвор, а со Русите кои се обидуваат да влезат, Европејците нема да бидат задржани.“ Се надевам дека трансатлантскиот мост нема целосно да попушти, но дефинитивно го слушам како силно крцка. Ако се урне, нема да заврши добро ниту на едната, ниту на другата страна од Атлантикот.

 

* Текстот е напишан од Џејмс Ставридис, колумнист на Bloomberg Opinion, пензиониран адмирал на американската морнарица, поранешен врховен командант на НАТО и заменик-претседател за глобални прашања во „Карлајл“ (Carlyle Group).

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар