Три јасни пораки за инвеститорите во регионалниот пазар на капитал

Регионот на Централна и Источна Европа е во интересен момент во развојот на приватните пазари. Додека Европа како целина бележи континуиран раст на индустриите за приватен капитал (private equity) и за ризичен капитал (venture capital), ЦИЕ сè уште учествува со само околу 2,2 проценти од вкупните европски инвестиции. Полска учествува со речиси половина од таа сума, додека Хрватска, Словенија и Србија сè уште се под просекот.

„Ова не е показател за слабост, туку јасен сигнал за неискористен потенцијал. Помалку развиените пазари нудат поповолни влезни вреднувања, помала конкуренција и побрз простор за раст“, вели Михаел Блажековиќ, главен аналитичар во аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“.

Според него, пазарот на приватен капитал во Европа е далеку од заситен. Индустријата продолжува да расте, институционалните инвеститори ги зголемуваат своите удели во алтернативите, а во ЦИЕ овој простор е уште поизразен.

„Капиталот постои, но сè уште е недоволно инвестиран во однос на потенцијалот на пазарот. Токму во овие сегменти на доцнење лежи можноста за забрзување“, укажува Блажековиќ.

Тој објаснува дека сегментот на ризичен капитал покажува специфична динамика. Во 2024 година бројот на инвестиции во ризичен капитал во ЦИЕ се намали за 80 проценти на годишно ниво, но вкупната вредност на инвестираниот капитал се зголеми за пет проценти.

„Овој контраст открива сè поселективни инвеститори. Бројот на трансакциите се намалува, но големината на индивидуалните инвестиции се зголемува, што укажува дека пазарот созрева“, констатира Блажековиќ.

Уделот на инвестициите во ризичен капитал во Централна и Источна Европа е 11,4 проценти од приватните пазари, додека европскиот просек е околу 14 проценти, така што и тука постои јасно ниво на простор за раст.

„Кога се гледаат перформансите на приватните пазари, резултатите остануваат стабилни. Equity Long Biased стратегиите ги бележат најдобрите едногодишни резултати. Глобалниот пазар на недвижности е во попредизвикувачка фаза, со повисоки трошоци за финансирање и корекција на вреднувањата, но на долг рок приватните пазари остануваат помалку нестабилни и супериорни во приносите приспособени на ризикот. РЕИТ-овите остануваат слаба точка, додека другите алтернативни класи често покажуваат поголем потенцијал со поголема нестабилност“, вели Блажековиќ.

Пазарната активност во 2025 година дополнително го потврдува силниот замав. Активноста на спојувања и преземања се зголеми за 46 проценти од почетокот на годината, вредноста на склучените трансакции достигна 884 милијарди долари, а уште толку се во активен процес. Трансакциите со ризичен капитал сочинуваат околу 24 проценти од вкупниот обем. Премиите за целите за квалитет продолжуваат да се движат помеѓу 10 и 30 проценти, што јасно ја покажува високата доверба на инвеститорите, смета Блажековиќ.

Структурата на инвеститорите во фондовите за ризичен капитал се менува и станува поширока. Корпоративните инвеститори, семејните бизниси, менаџерите на средства и институционалниот капитал влегуваат посилно. Дип-тек секторот се издвојува како растечка категорија што привлекува сè поголем дел од вкупните инвестиции.

„Инвестициите во технологии со високи бариери за влез се јасен знак за позрел и долгорочен одржлив екосистем“, вели Блажековиќ.

Статистиката покажува дека само околу три проценти од стартапите достигнуваат статус на еднорог, што, според Блажековиќ, не треба да се толкува како предупредување, туку како реална рамка на очекувања.

„Индустријата за ризичен капитал се базира на логика на дистрибуција каде што мал број добитници генерираат поголем дел од приносите, додека поголемиот дел компании не доживуваат излез“, објаснува Блажековиќ.

Во регионот на Централна и Источна Европа моментално се активни 36 фонда за приватен и ризичен капитал, а трендовите за собирање средства укажуваат на силна прва половина од 2025 година во сегментот на ризичен капитал. Собирањето средства кај приватниот капитал напредува побавно, првенствено поради подолгите циклуси на затворање на фондовите, но без видлив пад на интересот на инвеститорите. Блажековиќ укажува дека расположението на инвеститорите останува претежно позитивно, очекувањата за можностите за излез растат, иако очекувањата за вреднувањата се малку поумерени во споредба со претходната година.

Михаел Блажековиќ, главен аналитичар во „Блумберг Адрија“

Според него, горенаведеното испраќа три јасни пораки до инвеститорите. Прво, регионот на Централна и Источна Европа продолжува да нуди голем простор за „catch-up“ ефект - пониските вреднувања, помалата конкуренција и побрзиот раст го прават привлечен за фондовите што имаат оперативно знаење и не се плашат од стратегиите за консолидација. Второ, пазарот на ризичен капитал влегува во пософистицирана фаза, каде што помалиот број трансакции и поголемиот обем на капитал ги наградуваат фокусираните стратегии, особено во сегментите на дип-тек и индустриска технологија.

„Трето, влегуваме во период со поголем број на излегувања, можеби не на вреднувањата од претходните циклуси, но со значително поголема ликвидност, што отвора простор за нови инвестициски циклуси“, вели Блажековиќ.

Тој додава дека пазарот на ЦИЕ е недоволно искористен, но станува сѐ позрел. Токму во областите во кои регионот заостанува се крие најголемиот инвестициски потенцијал.

„За приватниот капитал, ова е време на поволни купувања во фрагментирана средина, додека инвеститорите во ризичен капитал влегуваат во период каде што селективноста и фокусот носат најголема вредност, особено кај технологиите што создаваат долгорочни конкурентски предности“, наведува Блажековиќ.