Малку е познато дека Меѓимурје, покрај исклучителниот пејзаж и лозјата инспирирани од филозофијата на Рудолф Штајнер, низ вековите било динамичен центар на златарството што се однесува на уметноста на вадење злато од реките за негова понатамошна продажба наместо за уметничко обликување.
На официјалната страница на екомузејот, преку која е можно да се организира презентација на овој традиционален занает на брегот на реката Драва, се истакнува дека оваа река и денес го дава најчистото злато меѓу сите реки во Европа.
Во 2011 година во градот Доњи Видовац, каде што златарството било најактуелно, се формирал мотонаутичкиот клуб „Видовски златари“. Неговите основачи се осмелиле на патување низ времето за да пронајдат златарска опрема што сè уште ја чува суштината на овој стар занает.
Сегашните членови на клубот не се родиле како искусни промивачи; тие ја научиле оваа древна уметност од постарите златари, зачувувајќи ги тајните техники и наследството на својот крај. Иако дрвените чамци со мотори се заменети со лимени, срцевината на златарската традиција остана непроменета.
Техниката на промивање на златото е едноставна, но бара огромна физичка сила, што довело до тоа златари да бидат главно мажи. Жените ретко биле вклучувани поради долгите отсуства од дома, што не било можно поради големиот број членови во семејството и домашните обврски.
Злато се промивало од реките Мура и Драва, а богатите наоѓалишта биле нарекувани „трупови“. „Мура и Драва во својот тек носат злато од силикозни карпи на Алпите, кое се ’троши’ при надворешните услови во побавните делови на реките (долини, речни корита, заливи), а таквите места што изобилуваат со зрнца и се погодни за промивање се нарекуваат трупови“, објаснила етнологот Жарка Колин во средината на минатиот век во делото „Промивање злато во Меѓимурје“.
Depostiphoto
Искусните златари можеле да ги препознаат таквите места и да ја проценат исплатливоста на промивањето.
Процесот вклучувал префрлање на песокот на штица, каде што се промивал за да се одвои од златото. За тоа се користеле големи и мали штици, лопата чистач и гребло. Целата опрема, вклучувајќи ги и чамците, била рачно изработена, освен деловите на рабовите на веслата и лопатите што служеле како засилување, кои биле индустриски произведени. Секој златар со себе носел златарска кутија, во која имало документ што му овозможувале да се занимава со златарство и со опрема за обработка на златото.
Златарите често поминувале и по две недели на реката, носејќи ја со себе целата потребна опрема, како и храна. Иако станувало збор за напорна работа, златарите не се збогатувале; со промивањето злато се обидувале да заработат дополнително за домашниот буџет. Цените на златото варирале, но се верува дека златото од Драва достигнувало највисоки цени за грам.
Кога почнало сѐ?
Првите спомнувања за златарството на овие простори датираат од 17 век, кога по Зринско-франкопанската завера, од замокот во Чаковец исчезнале 41,5 грама „совршено чисто“ злато од реката Драва.
Еден век подоцна, во 1776 година, царицата Марија Терезија ги потврдила правилата на Златарскиот еснаф од Доњи Видовац, што укажува на постоење на организирана група промивачи на злато во таа населба. Дополнителни белешки за промивачите на злато ни дава Ференц Гонци, унгарски учител што го посетил Меѓимурје во 1895 година. Тој тогаш забележал дека повеќе од 250 пара промивачи на злато, што значи вкупно 500 луѓе, се занимавале со оваа професија на местата покрај реката Драва, се наведува во материјалот што ни го достави Туристичката општина Меѓимурје.
„Златната треска“ се појавила во 1939 година преку репортажата на Еуген Коциг за богатството на песокот на бреговите на реките Мура и Драва, преполн со златни зрнца, како што споменува Драгутин Фелетар во своето дело „Златари и сплавари на Драва“. Ова „богатство“ било оддалечено само 40 километри од Чаковец, што предизвикало масовна миграција на луѓе кон тие реки. Меѓутоа, „златната треска“ не била бајковита како што сугерирале вестите на почетокот. Најголемото зрно злато што било промиено во Драва било колку зрно јачменова каша, а тоа го постигнал Вида Шаркан од Доњи Видовац во 1938 година, се наведува во овој дел. Коциг на крајот од својата приказна е реален: „Злато - често недоволно за преживување на овие промивачи“.
Во тоа време, капиталистичките претприемачи фантазирале за потенцијално богатство, па разговарале за можностите за модернизација и индустриско промивање на златото. Дури постоел и проект за вадење злато од Драва, од Леград до Вировските конаци, но реализацијата на тој проект не била забележана.
Меѓутоа, изградбата на три хидроелектрични централи на реката Драва во осумдесеттите години на дваесеттиот век доведе до речиси невозможна задача за промивање на златото, поради промените во природниот тек на материјалот. Тоа значително ја намали достапноста на златото. Дополнително, другите можности за поголема и полесна заработка го намалија интересот за овој стар занает.
Денес членовите на клубот одат на реката само повремено, кога им дозволуваат семејните и деловните обврски. Освен клубот „Видовски златари“ и идниот меморијален центар на видовските златари, во Доњи Видовац останал само уште еден споменик на овој занает. Станува збор за топка на врвот на црковната кула во самиот центар на местото, позлатена со злато што за таа пригода го подарил Стјепан Војвода. „Тој спомен ние го имаме преку тоа“, сведочи најстариот жив златар во Меѓимурје, Матеј Хорват.
.webp){kind=icon}
