.webp){kind=icon}
Вртејќи се околу Земјата со повеќе од 20 пати поголема брзина од звукот, некои од најмалите форми на живот на Меѓународната вселенска станица се во мисија да ги хранат луѓето на планетата што се загрева. Семињата лансирани во орбитата од страна на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) се врзани за капсулата преку тенка метална кутија. Тоа ги изложува на поинтензивно сончево зрачење, во обид да предизвикаат генетски мутации за да можат да преживеат потопли температури, посуви почви, ширење на помор и зголемување на нивото на морињата.
„Поголемиот дел од астроботаниката досега беше тестирање како може да се одгледуваат растенија за да се хранат астронаутите за евентуалните вселенски колонии. Овој експеримент е различен, бидејќи е дизајниран да им помогне на луѓето на Земјата да се приспособат на климатските промени“, рече Шоба Сивасанкар, раководителка за генетика и одгледување растенија на МААЕ во нејзината лабораторија надвор од Виена.
Шоба Сивасанкар ги истражува мутираните семиња во зелената просторија на МААЕ / Фото: Акос Штилер/„Блумберг“
Bloomberg Mercury
Земјоделците од Аргентина до Калифорнија, Франција и Индија се борат да ги одржат приносите во услови на глобално затоплување, а растечките цени на клучните култури што се користат за печење леб ја оптоваруваат политичката стабилност.
Сушата што ја зафати Северна Африка ја ограничува локалната жетва на пченица, потенцијално зголемувајќи ја побарувачката во еден од најголемите увозни региони во светот. Високите температури и временските нарушувања ја намалија продуктивноста на храната во светот речиси за 13 проценти од 1961 година, покажуваат неодамнешните процени на Обединетите нации (ОН).
НАСА очекува суштински промени во начинот на одгледување на храната во следната деценија. Земете ја Кина, има речиси една петтина од светското население, но само седум проценти од обработливото земјиште. Со децении втората по големина економија во светот со рекети и балони испраќа семиња во вселената на голема височина. Научниците рекоа дека вселенските семиња даваат жетви со повисоки приноси на пченица, јачмен, пченка, краставица и домати.
Земјата сè уште ги тестира примероците од мисијата од 2006 година со повеќе од 130 вида, а заедничката мисија со Пакистан минатата година врати семиња од лековити растенија на Универзитетот во Карачи.
„Се надеваме дека ќе можат да растат подобро и да бодат поотпорни, со поголема стапка на преживување и ефикасност. Сè може да се постигне преку генетска мутација во вселената“, изјави Ванг Јан, универзитетски истражувач за „Кина економик“ (China Economic Net).
Ова е првпат МААЕ да користи космичко зрачење за да мутира семиња. Меѓутоа, таа повеќе од половина век применува контролирани дози на зрачење, користејќи извор на кобалт-60 во својата лабораторија во Зиберсдорф. Семките што широко се користат во генетските експерименти, кои со ракетата на корпорацијата „Нортроп груман“ (Northrop Grumman Corp) во ноември полетаа 400 километри во орбитата, се очекува во април да слетаат назад во лабораториите на МААЕ, по што ќе бидат подложни на искушенија што може да траат со години.
Земји со најмногу мутирани семиња / Bloomberg Mercury
За разлика од поновите техники што генетски конструираат ДНК со различни алатки, предизвикувањето мутации со зрачење се смета за природно. Затоа, семињата не подлежат на истите пазарни ограничувања како генетски модифицираните организми или ГМО.
„Лабораторијата навистина го менува начинот на кој се бориме против болестите, начинот на кој се бориме против гладот. Безбедноста на храната е прашање на националната безбедност“, рече Синди Мекејн, американски амбасадор во агенциите за храна на ОН во Рим, од кои едната ги поддржува лабораториите.
Оризот е културата што најчесто е изложена на радијација, со 870 нови сорти што се одгледуваат. Сè посушните услови го намалија производството на основната храна за половина од луѓето во светот. Приспособените сорти во Виетнам и Индонезија ги зголемија приносите за повеќе од 40 проценти.
Фото: Акос Штилер/„Блумберг“
Bloomberg Mercury
Сивасанкар истражува во влажна стаклена градина, исполнета со растенија од банани и кафе, на околу еден час возење јужно од Виена. Земјите секоја година ѝ испраќаат голем број семиња за да бидат бомбардирани со гама-зраци и потоа да се одгледуваат во сушни услови. Може да потрае околу една деценија за да се развие нова сорта преку контролирана мутација, а бизнисот цвета.
„Производството на храна ќе биде под влијание на климатските промени. Помагањето на растенијата да се приспособат на овие промени преку генетската разновидност е најодржливото решение“, рече таа.
Лабораториите на МААЕ се една од последните граници на дипломатијата, која генерира соработка меѓу Кина, Русија и САД во услови на оживување на ривалството меѓу суперсилите. Земјите инвестираа речиси 100 милиони долари во последниве години за да ја надградат постројката од времето на Студената војна, што помага да се задоволи обврската од договорот за неширење на нуклеарното оружје од страна на петте официјални нуклеарни сили.
„Ние обезбедуваме сигурност дека корисната употреба на нуклеарните технологии и материјали може да биде достапна“, рече Лаура Холгејт, амбасадорка на САД во МААЕ.
Лаура Холгејт (на средина) и Синди Меккејн (десно) во посета на Агенцијата за лаборатории на МААЕ во Зиберсдорф, Австрија, на 16 февруари / Фото: Акос Штилер/„Блумберг“
Bloomberg Mercury
И богатите земји имаат корист од истражувањето. Програмата за стерилни инсекти им помогна на северноамериканските фармери да заштедат десетици милијарди долари со искоренување на видовите мушички што напаѓаат овошје и добиток. Програма во Италија елиминира околу 80 проценти од популациите на комарци што носат болести во целните региони.
Агенциските локации вклучуваат осум лаборатории за нуклеарна примена, опколени со жилет-жици и пасишта. Во една зграда без прозорци има машина за откривање траги од ураниум во примероци од животната средина од земји како Иран. Друга беше искористена за развој на тестови за ковид-19, вирусите ебола, зика и африканска свинска чума. Трета, пак, содржи роеви од инсекти што зујат наоколу во кутии покриени со ткаенина со бела мрежа. Внатре во собите, кои се загреани до тропски услови, воздухот е исполнет со мирис на храна за бубачки, како животинска крв, црн дроб во прав, туна, брашно и квасец.
Конкурентноста за парење на мувите цеце се мери во лабораторијата за контрола на штетници и инсекти на МААЕ. Фото: Акос Штилер/„Блумберг“
Bloomberg Mercury
Примероците предизвикуваат штета од милијарди долари годишно во супсахарска Африка, каде што мувите цеце ја пропагираат болеста на спиење кај луѓето и ги намалуваат стадата говеда. Зрачењето на штетниците им помага на научниците да одгледуваат неплодни мажјаци.
За многу луѓе МААЕ е синоним за нуклеарен чувар на ОН, кој штити од недозволена трговија со материјали што може да завршат во атомско оружје. „Но сè повеќе уште една закана за човештвото, климатските промени, поттикнува нови инвестиции“, рече Шантел де Бир, јужноафрикански ентомолог.
„Нашите стари лаборатории беа премногу мали за растот што го доживуваме. Наша одговорност е со почитување да управуваме со еколошките проблеми“, рече таа.
