Како влезе вештачката интелигенција во Македонија и какви ризици носи

Годинава во светските медиуми се објавени голем број написи за софтверот за пишување со помош на вештачка интелигенција (ВИ), кој може да генерира најразлични содржини, од рекламни слогани и натписи на Инстаграм до објави на блогови и романи. 

Корените на овој софтвер потекнуваат уште од 1980-тите, кога во персоналните компјутери имаше програми за проверка на правописот на напишаниот текст, подлога што во новиот милениум на пример се искористи за развој на асистентот за пишување „Грамарли“ (Grammarly), 2009, а денес постојат десетици модели за машинско учење, кои, доколку им дадете команда за тоа, можат да генерираат текст што изгледа буквално како напишан од човек. 

Еден пример за тие алатки со ВИ е сега веќе нашироко познатиот ЧетГПТ (ChatGPT), кој беше објавен во ноември 2022 година и за само една недела надмина над еден милион корисници (според статистиките, во август годинава имал 180,5 милиони корисници). 

ЧетГПТ функционира преку обработка на големи количества текстуални податоци, со цел да ги разбере моделите и структурата на човечкиот јазик. Четботот се обучува на голем корпус од текстуални податоци, како што се книги, статии и онлајн содржини. Моделот ги користи овие податоци за да ги научи синтаксата, граматиката и вокабуларот на човечкиот јазик.

Но што значи развојот на оваа технологија за обичниот човек и како таа може да го промени светот во кој живееме?

„Алгоритмите на ВИ служат за персонализација на содржината на веб-страници, интеракција на социјалните мрежи, стриминг-сервиси, преведувачи, мапи за навигација и др. На пример, кога гледате видео на 'Јутјуб' (YouTube) или купувате онлајн, ВИ-алгоритмите можат да предложат слични видеа или производи во зависност од вашите интереси. Исто така и кога барате сместување на вашата следна туристичка дестинација или, пак, аплицирате за ново работно место. Употребата на ВИ варира во зависност од регионот и индустријата, а нејзината примена се зголемува насекаде со текот на времето“, вели професорот Анис Сефиданис од Факултетот за машинска интелигенција и роботика при универзитетот за информатички науки и технологии „Св. Апостол Павле“ во Охрид.

Проф. д-р Анис Сефиданис Приватна архива

На ова се надоврзува и Нино Карас, коосновач и извршен директор на компанијата за развој на софтвер „Кодвел“ (CodeWell). 

„Технологиите од типот на ЧетГПТ претставуваат алатки што комплетно го менуваат начинот на кој ги извршуваме секојдневните задачи, без разлика дали станува збор за истражување на одредена тема, пишување електронска пошта, програмирање, дизајнирање или барање едноставен одговор на комплицирана тематика. И не зборуваме за нешто што ќе се случи во иднина, туку веќе се случува низ светот, вклучувајќи ја и нашата земја“, вели Карас. 

Образование

Сепак, ваквата широка примена што ја овозможува технологијата за вештачка интелигенција поттикнува и загриженост, бидејќи моќната алатка може да биде злоупотребена во најразлични сфери. Да земеме еден пример што ни е близок и нам, тука во Македонија, и за кој веројатно повеќето слушнале, а тоа е за користењето на ЧетГПТ од страна на учениците.

Помладите генерации побрзо фаќаат приклучок со новите трендови во технологијата, па веќе е познато дека некои ученици и студенти го користат популарниот четбот за пишување писмени работи, есеи и домашни задачи. И додека кај нас искусните професори можат да забележат некои пропусти во така сработените задачи, со оглед на тоа што софтверот не е обучен и нема длабинско познавање во контекст на нашиот образовен систем, проблемот станува поголем на глобално ниво, особено кога станува збор за англиското говорно подрачје.

Неодамна „Опен еј-ај“ (OpenAI), компанијата што стои зад ЧетГПТ, соопшти дека наставниците нема да можат со сигурност да кажат дали задачата е завршена со помош на четботот. Првично, од компанијата објавија упатство за наставниците за тоа како да го користат ЧетГПТ во наставата, откако се појави загриженост дека технологијата отвора простор за мамење.

„Иако некои компании (вклучувајќи го и 'Опен еј-ај') работеа на детектори што наводно откриваат содржина генерирана од вештачка интелигенција, се покажа дека ниту еден од нив не е веродостоен при правењето разлика помеѓу содржина генерирана од вештачка интелигенција и содржина генерирана од човек“, објави компанијата на својата страница за често поставувани прашања (FAQ).

Bloomberg Mercury

Дополнително, постои и загриженост дека овие детектори за препознавање генерирани содржини може неадекватно да влијаат на одредени групи ученици. Така, текстовите на оние што учат англиски како втор јазик или оние чие пишување покажува концизен стил може неосновано да бидат оценети како генерирани од ВИ.

„Образованието, издаваштвото и вестите се актуелни сектори со голем број примери на злоупотреба на ВИ, каде што лесно достапни тренирани модели под акронимот GPT (Generative Pretrained Transformer) можат да се користат за генерирање содржини што тешко можат да се разликуваат од оние што се создадени од човек. Верувам дека воведувањето на ВИ во училиштата е најдобриот начин за да се спречи или, пак, ограничи нејзината злоупотреба. Како и секоја друга технологија, ВИ може да се користи за добро или за зло, па затоа на децата од што помала возраст треба да им покажеме како да ја користат на етички начин“, вели професорот Сефиданис.

Во однос на овој негов став, вреди да се спомене дека и од таа страна на расправата има доста издржани аргументи зошто технологијата за вештачка интелигенција би требало да се користи во процесот на образование.

Некои од нив се: 

• Системите за вештачка интелигенција можат да ги анализираат силните и слабите страни на секој ученик поединечно, приспособувајќи ги наставните методи и искуствата за учење на начин што ќе ги задоволи личните потреби на секој ученик.
• ВИ може да им помогне на наставниците да заштедат време преку автоматизирање на оценувањето, анализа на задачите и следење на присуството.
• Користејќи вештачка интелигенција, наставниците можат да создадат виртуелни едукатори за да обезбедат персонализирана поддршка за учениците, засилувајќи го нивното искуство при учењето.
• ВИ може да им помогне и на учениците со посебни потреби нудејќи приспособена поддршка, како што е претворање на текст во говор, говор во текст и преводи во реално време.

 

Според професорот Ѓорѓи Маџаров од Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство (ФИНКИ) во Скопје, користењето на алатките за ВИ поставува нови стандарди и мора да се приспособиме на тоа. Она за што треба да се размислува е одговорноста за финалното дело што ќе го креираме со помош на технологијата, точноста на информациите и нивното влијание.

Проф. д-р Ѓорѓи Маџаров Приватна архива

„Со цел да бидеме поуспешни и подобри во она што го правиме, потребно е да размислуваме и да се образуваме околу начинот на нејзиното користење. Претпоставката од која треба да тргнеме е дека оваа алатка е општо достапна и сите ја користат. На тој начин таа не би давала предност во однос на некого, туку предност во однос на решенијата што би ги имале доколку истата таа не се користи. Дали доколку овој текст го напишеме со помош на компјутер е злоупотреба на технологијата (во однос на рачното пишување или машините за пишување) или само користење на алатката што е достапна за текстот да биде подостапен, лесно пренослив, подложен на лесни промени во случај на грешки? Дали доколку користиме синтаксичка анализа на одреден текст, која автоматски ги поправа сите синтаксички грешки, е злоупотреба на таа технологија (можеби авторот не ја познава најдобро синтаксата на јазикот)“, вели професорот, со намера да илустрира дека не може да се повлече остра линија кога станува збор за примената на новата технологија.

Веројатно водени токму од овој начин на размислување училиштата во Австралија најавија дека вештачката интелигенција ќе се применува во наставата почнувајќи од идната учебна година.

„ЧетГПТ нема да си замине тукутака, а наскоро ќе стане помагало, како што се калкулаторите или интернетот. Мора да научиме како да го користиме. Учениците веќе го користат за пишување домашни задачи. Да бидам искрен, мора да фатиме чекор со нив“, изјави сојузниот министер за образование Џејсон Клер.

Вештачката интелигенција во Македонија

Во рамките на државната администрација во Македонија функционира првиот дигитален асистент базиран на вештачка интелигенција АДА, создаден од „Кодвел“.

АДА им е на располагање на домашните компании и на странските инвеститори и може да одговори на прашања поврзани со условите за инвестирање во земјава и државната помош.

Нино Карас, „Кодвел“ Приватна архива

Идејата за асистент базиран на вештачка интелигенција била поттикната од извештај на американскиот Стејт департмент, каде што биле посочени забелешки околу начинот на делењето државна помош и поддршка на инвестиции со напомена дека транспарентноста е клучна за сузбивање на корупцијата.

„Го исклучуваме влијанието на човечкиот фактор, можноста за грешки и за коруптивни практики“, рече премиерот Димитар Ковачевски на промоцијата на дигиталниот асистент во април годинава.   

Ова е само уште еден пример за моќта на вештачката интелигенција, која како нова технологија ужива доверба кај државните власти во светот и кај нас во однос на справувањето со сериозни прашања во функционирањето на државниот систем. 

Професорот Сефиданис од универзитетот „Св. Апостол Павле“ во Охрид вели дека во Македонија постојат индустрии во кои процесите се веќе делумно автоматизирани со помош на ВИ.

„Конкретно, ИТ-индустријата во Македонија на работното место користи ВИ како копилот, т.е за генерирање код или за помош при програмирање“, појаснува професорот. 

„Медицината, банкарството и автомобилската индустрија во регионот користат ВИ во рамките на стандардизирана технологија за дијагностика, анализа на податоци и проверка на квалитет. Не помалку важни се сервисите за поддршка на далечина, кои имаат имплементирано различни типови на ВИ за структурирана и неструктурирана комуникација со корисници“, посочува Сефиданис.

Ризици и регулација

Регулирањето на ВИ е комплексен предизвик и бара балансирање помеѓу стимулирањето на иновациите и заштитата на интересите и безбедноста на луѓето и општеството. За тоа пред сѐ се неопходни интензивна соработка помеѓу сите вклучени страни, постојано обновување на регулативните рамки и следење на најновите трендови на оваа експоненцијална технологија.

„Бенефициите и ризиците на ВИ се директно зависни од податоците со чија помош се тренираат моделите. Во нашата држава недостига јасна рамка за аквизиција, пристап и (пре)процесирање на податоци за користење од страна на ВИ-системи. Неопходни се посебни закони и регулативи што ги дефинираат правилата и стандардите за користење на вештачката интелигенција во различни сценарија. Тоа може да вклучува закони за приватност, одговорност, безбедност и други аспекти на користењето на ВИ“, нагласува професорот Сефиданис. 

Професорот Маџаров од ФИНКИ посочува дека целта на користењето на вештачката интелигенција е да се добие одредена предност пред конкуренцијата. 

Според него, клучната разлика е што денес ВИ станува достапна за обичниот корисник. Тој добива орудие што може да го користи, а во голема мера не е обучен за тоа. 

Depositphotos

„Злоупотреба на технологија би требало да имаме само доколку таа се примени за нехумани, нечовечки, злонамерни и морално неоправдани цели. Секоја друга употреба на технологијата, според мене, е сосема оправдана“, вели тој.  Во овој процес, додава Маџаров, би требало да се грижиме за начинот на кој овие алатки се креираат и дали при нивното креирање се нарушуваат одредена приватност, авторски права и други воспоставени механизми што се правно регулирани.

Карас од „Кодвел“ исто така смета дека т.н. сиви точки во примената на вештачката интелигенција би се јавиле особено во делот на авторските права во креативните индустрии. 

„Мислам дека тие ќе бидат најпогодени и дека ќе се истенчи границата во однос на тоа што претставува оригинално дело и во што ја гледаме вредноста на истото тоа“.

За да го искористиме потенцијалот на ВИ на најдобар начин и да спречиме злоупотреби, според него, потребно е да работиме на глобална законска регулатива, слична на европската Општа регулатива за заштита на податоците (анг. General Data Protection Regulation - GDPR), која ќе има цел да го регулира начинот на имплементација на решенијата базирани на вештачка интелигенција.

 

 

 

*Насловната слика е креирана од четботот на Бинг (Bing), со користење на командата „Слика од градот Скопје во иднината каде што македонското знаме се вее на јарбол“. 

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар