.webp){kind=icon}
Земјите од регионот Адрија во 2022 година бележат најдобри фискални перформанси од 2019 година наваму, што во голема мера се должи на закрепнувањето на економската активност по укинувањата на ограничувањата за време на пандемијата. На овој резултат влијаеше и рекордната инфлација, која ја зголеми номиналната вредност на даночните приходи пред да почнат потрошувачите да ги приспособуваат навиките за трошење поради високите цени, укажуваат од аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ во новата анализа за фискалните односно даночните политики во регионот.
Во однос на 2023 година, се очекува слабеење на економската активност главно поради намалување на побарувачката. Исто така, инфлацијата постепено ќе забавува до 2023 година. Тоа ќе влијае негативно врз висината на даночните приходи. Од друга страна, земјите од регионот Адрија спроведуваат различни фискални промени за да му обезбедат поддршка на приватниот сектор за зголемените трошоци за енергија.
Данокот на екстра-профит казна за компаниите
Врв на даночните измени следната година е неочекуваниот данок на екстра-профит, кој произлегува од новата даночна давачка во ЕУ наменета за компаниите што генерираат најмалку 75 проценти од прометот преку активности поврзани со суровата нафта, природниот гас, јагленот и рафинирањето. Новата обврска е за компании чии добивки што подлежат на оданочување се за 20 проценти поголеми од просекот остварен по 1 јануари 2018 година, односно во изминатите четири фискални години.
Со оглед на тоа што речиси ниту една компанија од регионот не е погодена од новата давачка, регионалните влади почнаа да воведуваат и да размислуваат за различни варијации на данокот на екстра-профит. Хрватска е најагресивна во овој процес, воведувајќи данок на екстра-профит што нема да важи само за компаниите од наведените енергетски сектори туку за сите компании во земјата. Додека Хрватска одреди данок од 33 проценти за профит поголем од 120 проценти од последниот четиригодишен просек, Србија сè уште размислува за сопствената верзија на именуваната давачка со стапка од 39 проценти.
„Со оглед на природата на бизнисот, очекуваме оваа верзија за данок на екстра-профит најмногу да ги погоди компаниите за рафинирање нафта, оние што успеваат целосно да ги ожнеат придобивките од економското закрепнување и фирмите што успеваат целосно да ги пренесат зголемените влезни трошоци до крајните купувачи. Освен тоа што на овој начин се казнуваат неенергетските компании што со упорност успеале да го максимизираат профитот, што е еден од клучните постулати на капитализмот, проблематичен е неуспехот во однос на обезбедувањето конзистентност и предвидливост, кои се клучни елементи на кои внимаваат странските инвеститори“, велат од нашиот аналитички тим.
Какви се даночните политики во регионот?
На прагот на 2023 година, земјите од регионот Адрија имаат измешани пристапи во фискалната политика. Нашиот аналитички тим ја испита сегашната даночна поставеност (како процент од БДП) и направи споредба со земјите од ЕУ и земјите од Централна и Источна Европа (ЦИЕ). Основа за анализата на даночното оптоварување се бројките за даночните приходи во периодот 2019-2020 година. Целта е да се опфатат една економски силна година и уште една, погодена од специфични надворешни влијанија - во овој случај од пандемијата на ковид. Анализата покажува дека изминативе неколку години нема големи разлики во учеството на различните даноци во БДП.
„Сите земји од регионот Адрија имаат помало вкупно даночно оптоварување (процент/БДП) во однос на ЕУ и еврозоната, но сликата е измешана при споредба со земјите од ЦИЕ. Словенија и Хрватска имаат најголемо даночно оптоварување меѓу земјите од ЦИЕ, а веднаш зад нив Чешка и Унгарија“, велат од нашиот аналитички тим.
Оттаму додаваат дека сите земји од регионот Адрија имаат високо оптоварување кај данокот на додадена вредност (ДДВ), што ја покажува стратегијата за висока наплата на даноци преку потрошувачката.
„Во Хрватска има највисоко ДДВ-оптоварување, поголемо во споредба со ЕУ и речиси двапати поголемо од еквивалентот во еврозоната. За Хрватска е специфично што силен придонес кај ДДВ има туристичката активност (20 проценти од БДП), со што земјата практично го извезува ДДВ-оптоварувањето, а истовремено наметнува само симболично даночно оптоварување на услугите за приватно сместување“, укажуваат од нашиот аналитички тим.
Тие посочуваат дека акцизите се високи во регионот Адрија. Со оглед на тоа што станува збор за земји со високи приходи од странските туристи, тие го извезуваат ова даночно оптоварување. Имено, странските туристи купуваат бензин при своите посети. Од друга страна, процентот на потрошувачката на домаќинствата за алкохол и тутун во регионот Адрија (освен Словенија) е речиси двапати поголем во отколку во ЕУ.
Товарот на персоналниот данок на доход (ПДД) е два-три пати поголем во ЕУ и еврозоната отколку во земјите од регионот Адрија. Во Словенија има највисокото оптоварување од ПДД. Поголеми се даноците за лицата со повисоки примања. Хрватска го релаксира ПДД на високите заработувачки во текот на 2010-тите, а остатокот од регионот во последната деценија воведе ниски стапки на ПДД за да привлече странски инвестиции преку евтина работна сила.
Од аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ констатираат дека данокот на добивка во земјите од регионот е повеќе или помалку усогласен со ЕУ, еврозоната и просеците во ЦИЕ. Социјалните придонеси насекаде се во опсег од 10 до 16 проценти, со оглед на европското наследство за обезбедување здравствена заштита како јавно право наместо целосно ориентирање кон приватно здравствено и пензиско осигурување во стилот на САД.
Очекувања
Анализирајќи ја структурата на постојните даночни оптоварувања, сметаме дека во следните години ретко која земја од регионот Адрија ќе оди со намалувања на ПДД, освен можеби Словенија, каде што е можно намалување кај највисоките заработувачки, а за да се обезбеди конкурентност на пазарот на трудот во однос на најразвиените европски економии, прогнозира нашиот аналитички тим.
„Претпоставуваме дека сегашното ниво на стапки на ПДД во Србија, БиХ и Македонија (т.е. земјите што се обидуваат да привлечат странски инвеститори нудејќи ниски трошоци за работна сила) веќе е на границата на исплатливост и натамошното намалување на даночната стапка веројатно нема да биде продуктивно доколку не е придружено од странски инвестиции. За нив, освен ниски трошоци за работна сила, потребна е и предвидливост на општата регулаторна средина. Со оглед на тоа што стапките на ПДД во регионот Адрија се веќе доста ниски, повеќе има нагорен потенцијал, но, сепак, за тоа се потребни поповолни демографски движења т.е. замирање на желбата на граѓаните да мигрираат во Западна Европа во потрага по подобар живот, работа и можности“, велат од нашиот аналитички тим.
Тие додаваат дека сите земји во регионот Адрија ќе треба да ги менуваат даночните политики во насока на решавање на демографските прашања, а особено континуираното намалување на квалификуваната работна сила поради миграциите.
Аналитичкиот тим на „Блумберг Адрија“ предлага неколку даночни модели од земјите од ЦИЕ што би можеле да се имплементираат во регионот Адрија за да има подобрување на оваа состојба. Прв е унгарскиот, каде што има ниска рамна стапка на ПДД од 15 проценти и стапка на данок на добивка од 9 проценти, а висока стапка на ДДВ од 27 проценти. Тие укажуваат дека тоа влијаело на перформансите кај стапката на бруто-оперативен вишок (профит на компаниите од производи и услуги по исплата на трошоците за работниците), каде што има континуиран раст од 6 проценти во периодот 2010-2020, што е за 1,6 пати повеќе отколку во ЕУ.
Следна е Полска, каде што има намален данок на добивка на девет проценти за фирмите со ЕБИТ од два милиона евра, а потоа Романија, каде што се ослободени од ПДД лицата што работат во ИТ-индустријата, во прехранбената индустрија и во градежниот сектор, како и хендикепираните лица.
