Што се валути, а што девизни курсеви?

Валутите се пари. Тоа се единици што се користат за размена на добра и услуги. Историски, валутите потекнуваат од пред 2.000 години пред нашата ера. Се претпоставува дека првите валути биле во две форми. Првата форма се таканаречените бројачи – кои требало да осигурат дека стоката на денот на испораката е иста со таа што тргнала на патување. Втората форма се сребрени прачки што се користеле како средство за размена.

Првите валути во форма на монети или кованици се појавуваат подоцна. Се претпоставува дека се појавиле во малоазиска Лидија во VII век пр. н.е. Нивната употреба многу брзо се раширила низ земјите во регионот на Средоземно Море.

Банкнотите, пак, односно книжните пари се појавиле многу подоцна. Според некои извори, тоа било во VII век, најпрво во Кина, а во Европа пристигнале дури во 1660 година.

Една валута важи на територијата на една земја или на ниво на еден монетарен сојуз (еврото во еврозоната). Односот меѓу валутата што се користи во една земја со валутата во друга земја се нарекува девизен курс или валутeн курс.

Bloomberg

Девизен пазар – пазар во кој сонцето никогаш не заоѓа

Девизен пазар (англиски: exchange rate market) претставува место каде што парите деноминирани во една валута се разменуваат (купуваат и продаваат) со пари деноминирани во друга валута. Постоењето на девизниот пазар се јавува како неопходност за да се обезбеди непречено извршување на трансакциите меѓу партнери од различни земји.

Мерено според обемот на трговија, девизниот пазар е убедливо најголемиот финансиски пазар во светски рамки, дневниот промет на традиционалниот девизен пазар изнесува четири трилиони долари. Благодарение на различните часовни зони, девизниот пазар претставува единствен, глобален пазар што работи нонстоп.

Девизниот пазар не е институционализиран, како што се берзите на хартии од вредност, туку претставува мрежа на голем број банки низ светот, меѓусебно поврзани преку средствата за комуникација т.е. воопшто не постои физички контакт помеѓу учесниците што прават девизниот пазар да е единствениот пазар на кој „сонцето никогаш не заоѓа“.

Најголем дел од светската трговија со девизи се извршува во неколку поголеми финансиски центри, како што се: Лондон, Њујорк, Токио, Цирих и Сингапур. Банките се јавуваат како главни учесници на девизниот пазар.

Девизен курс - фиксен и флуктуирачки

Односот меѓу валутата што се користи во една земја со валутата во друга земја се нарекува девизен курс или валутeн курс. Вообичаено, валутните курсеви се делат на два главни вида: фиксен и флуктуирачки курс.

Bloomberg

Фиксен курс

Наједноставна форма на целење на девизниот курс е фиксниот девизен курс (анг. fixed exchange rate), каде што централната банка одредува фиксна вредност на домашната валута во однос на некоја странска валута. Притоа, централната банка го одржува така избраниот паритет или, пак, дозволува движење на девизниот курс само во многу тесни граници, на пример еден или два отсто околу избраниот паритет. Во оваа форма на целење на девизниот курс спаѓа и случајот кога вредноста на домашната валута е врзана за група странски валути, позната како кошница (basket).

Друга форма на фиксен девизен курс е т.н. ползечко врзување (crawling peg), каде што, одвреме-навреме, централната банка дозволува зголемување на девизниот курс за одреден процент. Понатаму, ако централната банка го фиксира девизниот курс, но дозволува негово слободно движење во одреден интервал околу паритетот (на пример, пет, десет или 15 отсто под или над паритетот), тогаш станува збор за целни зони (target zones) или рамки (bands). Најпосле, во практика често се применува одредена комбинација на одделните форми на врзување на девизниот курс.

Предности и недостатоци на фиксниот девизен курс

Фиксирањето или целењето на девизниот курс претставува делотворна стратегија за контрола на инфлацијата поради повеќе причини:

Сепак, целењето на девизниот курс се одликува и со одредени недостатоци, како што се:

Поради овие недостатоци, се препорачува оваа стратегија да се напушти за брзо време откако ќе се стабилизира инфлацијата, на пример за неколку месеци или најдоцна по една година, а потоа фиксниот курс да се замени со некоја пофлексибилна форма.

Флуктуирачки девизен курс

Флуктуирачки девизен курс (анг. floating exchange rate) или флексибилен девизен курс - систем на девизни курсеви во кои тие се формираат слободно на девизниот пазар, врз основа на понудата и побарувачката, без мешање на владата и на централната банка.

Bloomberg

Економистите генерално сметаат дека флуктуирачкиот курс во многу околности е подобар од фиксниот курс затоа што е во состојба да реагира на промената на ситуацијата на девизниот пазар. Сепак, фиксниот курс, во одредени ситуации, може да биде попожелен поради поголемата стабилност што ѝ ја дава на валутата.

Предности и недостатоци на флуктуирачкиот девизен курс

Во основа, приврзаниците на флуктуирачките девизни курсеви ги истакнуваат следниве три предности:

Од друга страна, противниците ги наведуваат следниве недостатоци на флуктуирачките девизни курсеви:

 

Случајот на Македонија

До осамостојувањето во 1991 година Македонија беше дел од монетарниот систем на СФРЈ, така што немаше можност за водење самостојна политика на девизен курс.

Брзо по референдумот за независност, на почетокот на декември 1991 година централната банка започна да ги формира девизните резерви и да го утврдува девизниот курс на динарот на територијата на Македонија. Притоа, првата курсна листа на НБРМ е објавена на 7 декември, со важност од 9 декември 1991 г. Подоцна, при прогласувањето на монетарната самостојност на Македонија, политиката на девизниот курс е оставена во надлежност на владата. На 27 април 1992 година Владата донесе одлука за формирање на курсот на домашната валута со која се воведе режим на фиксен девизен курс на нивото од 360 вредносни единици (бонови) за една германска марка.

МИА

Оттука, за брзо време се покажа дека фиксниот режим е несоодветен и беше извршена правта девалвација за 67 отсто на 10 октомври 1992 година (од 360 на 600 бонови за една марка), а на 8 декември 1992 г. следуваше уште една девалвација од 30 отсто.

Истовремено се изврши промена на режимот на девизен курс, така што се дозволи денарот да флуктуира во интервалот од плус/минус 10 отсто во однос на кошницата од валути составена од американскиот долар, германската марка, италијанската лира, британската фунта, францускиот франк, швајцарскиот франк и австрискиот шилинг.

Во овој период во Македонија истовремено функционираа неколку девизни курсеви:

На 10 мај 1993 г. беше донесен Законот за девизно работење, со кој се постави основната институционална рамка на официјалниот девизен пазар, чија организација ѝ беше доверена на НБРМ. Истовремено, НБРМ стана надлежна за формирање на курсот на денарот.

Притоа, на 15 мај 1993 г. беше извршена девалвација на денарот од 62 отсто во однос на марката и се премина кон режим на флексибилен девизен курс, проследен со интервенции на НБРМ на девизниот пазар. Сепак, во овој период централната банка не водеше активна политика на девизен курс, кој продолжи слободно да флуктуира, следејќи го црниот девизен курс.

Пресврт во политиката на девизен курс се случи на почетокот на 1994 г., кога централната банка започна да го одржува девизниот курс на стабилно ниво од 27 денари за една германска марка. Оттогаш, централната банка започна да води политика на де факто фиксен девизен курс, како основно номинално сидро за стабилизирање на цените.

МИА

Подоцна, во октомври 1995 г., НБРМ официјално ја усвои стратегијата на целење на девизниот курс, со што девизниот курс стана посредна цел на монетарната политика.

Импресивната стабилност на девизниот курс на марката продолжи до 9 јули 1997 г., кога беше извршена девалвација на денарот од 16 отсто. Потоа, централната банка продолжи да го одржува девизниот курс во тесни рамки околу нивото од 31 денар за една марка, а таквата политика се задржа и по воведувањето на еврото.

Во целиот овој период централната банка се покажа како исклучително делотворна во контролата на девизниот курс, успешно неутрализирајќи ги сите притисоци за депрецијација или апрецијација на денарот.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар