Главна тема

Актуелни војни во регионот: Борба за јазик и пребарување во океанот со содржини

Автор: Jan Artiček

14 јули 2023, 08:08

Војните на Балканот навистина не се нешто непознато за нас

Новите „актуелни“ војни лесно може да ги збунат и најмилитантните патриоти

Како понудувачите на стриминг-содржини се борат за своите гледачи?

Актуелни војни во регионот: Борба за јазик и пребарување во океанот со содржини

Bloomberg Businessweek Adria

Jan Artiček

Војната на големите корпорации од американската забавна индустрија за очите на светот конечно го пронајде својот пат и до нашите краишта. Откако пионерот на видеосервисот за стриминг, „Нетфликс“ (Netflix), го освои регионот Адрија уште во 2016 година, а Балканот до крајот на пандемијата ги замени вообичаените локални изрази со сеприсутните англизми, како што се бингинг (анг. binging), скролање (анг. scrolling) и „Нетфликс и смирување“ („Netflix & chill”), минатата година на глобалните и локалните пазари се појави нова конкуренција.

Навистина, странските корпорации со чудни имиња, како „Ејч-би-о макс“ (HBO Max), „Дизни плус“ (Disney+), „Амазон прајм видео“ (Amazon Prime Video), „Епл ти-ви плус“ (Apple TV+) и „Скај шоутајм“ (SkyShowtime) не бараат никакво физичко движење освен седење на каучот или, да се разбереме, лежење во кревет со лаптоп, додека навидум бескрајното непрегледно море од содржини полека се вовлекува во нашиот видокруг. Единствената егзистенцијална закана е тешкотијата поради преголемиот избор на содржина или можеби расправијата со партнерот затоа што тој сака да го гледа „Островот на љубовта“ (анг. Love Island) наместо серијата „Чернобил“ (eng. Chernobyl).

Но, цинизмот доаѓа прерано: борбата на стриминг-гигантите за вниманието на публиката од регионот Адрија не е премногу жестока, судејќи според релативната индиферентност на глобалните актери кон специфичните барања и потреби на релативно малобројната публика. Ако ја додадеме уште и фрагментацијата на националните јазици во регионот, резултатот не е баш сеопфатна оптимизација на стриминг-платформите за јазиците во регионот - поточно, некои платформи се подобри од другите кога станува збор за понудата на преводи, а разлики постојат и на ниво на државите. Противтежа се домашните платформи за стриминг, но балканската публика сака да ги гледа и суперхероите на Марвел на „Дизни+“, сериите за млади „Среда“ (анг. „Wednesday“) и „Чудни работи“ (анг. „Stranger Things“) на „Нетфликс“ или авантурите на богатите туристи во хитот на „Ејч-би-о“, „Белиот лотос“ (анг. The White Lotus).

Тоа е игра со бројки. За „Нетфликс“, кој има 230 милиони претплатници низ светот, тие неколку стотини илјади претплатници од овој регион се занемарлива бројка. Затоа, главната битка и „егзистенцијалната закана“ поради „стриминг-војните“ за земјите во регионот е токму грижата за зачувување на националните јазици во јавниот простор или во забавните содржини, иако досега, со исклучок на Словенија, земјите не преземаат никакви законски мерки за регулирање на оваа област.

Сепак, не треба да ги запоставиме предностите што ги носи присуството на глобалните платформи, бидејќи културната размена не е само еднонасочна. Како што корисниците добиваат пристап до содржината што е популарна низ целиот свет, давателите на стриминг-услуги сѐ повеќе обрнуваат внимание на можноста за снимање на нивните содржини во регионот, што обезбедува дополнителен приход за домашната аудиовизуелна продукција, отвора работни места за локални филмски професионалци и го поттикнува туризмот. На подрачјето на Хрватска и Србија, како што дознаваме од регионалниот извештај, горенаведеното зависи и од релевантните законски регулативи.

Секоја од петте земји во регионот има свои специфични предизвици во однос на услугите за стриминг, но регионот како целина е донекаде оставен на милост и немилост на светските индустриски трендови, од консолидација на големите платформи што имаат мноштво содржини, до сѐ постандардизирано корисничко искуство што го привлекува нашето внимание.

Тајната на стриминг-гигантите

Во 2023 година гледачот на видеосодржини во регионот Адрија има речиси ист избор како гледачот во Соединетите Американски Држави (САД). Покрај „Нетфликс“, „Ејч-би-о макс“ и „Дизни+“, во сите пет земји се достапни и „Амазон прајм видео“ и „Скај шоутајм“, кои ја обединуваат содржината на американските провајдери „Пикок“ (Peacock), „Парамаунт+“ (Paramount+) и „Шоутајм“ (Showtime), а за љубителите на филмот постои и платформата „Муби“ (Mubi), која опслужува повеќе од 12 милиони претплатници низ светот и нуди голем избор на уметнички филмови. Додека најголемите даватели на услуги во другите региони минатата година ги зголемија цените на претплатата, во земјите од регионот Адрија всушност паднаа.

Глобалните платформи за стриминг не се најтранспарентни кога станува збор за обезбедување информации за бројот на претплатници, за што секоја платформа има свои причини. Општо земено, таквите информации се сметаат за деловни тајни. Дури и „Нетфликс“, кој во своите финансиски извештаи не го изоставува податокот дека има најмногу претплатници во светот, е „скржав“ во давањето информации за бројот на претплатници по региони или земји. Порталот „Флукс патрол“ (FlixPatrol) проценува дека во регионот Адрија има околу 900.000 корисници, додека годишниот извештај за лани открива дека само „Нетфликс“, кој е најпопуларен во регионот на Европа, Блискиот Исток и Африка (EMEA), има повеќе од 76 милиони претплатници, односно 2,5 милиони повеќе отколку во Северна Америка, каде што минатата година бројот на претплатници дури и опадна.

На глобално ниво „Нетфликс“, можеби по малку изненадувачки, е зад петиците на сервисот „Прајм видео“ на „Амазон“, со околу 220 милиони претплатници, но тоа главно се должи на фактот што сите претплатници на услугата „Прајм“ на „Амазон“ имаат пристап и до видеоплатформата. Според процената на „Фликс патрол“, видеоплатформата на „Амазон“ја користат околу 100.000 луѓе во регионот Адрија, што би било помалку од проценетиот број на претплатници на другите два најголеми даватели на стриминг-услуги, „Дизни+“ и „Ејч-би-о макс“.

Сѐ поголема конкуренција на „Нетфликс“ претставува „Дизни+“, кој до крајот на минатата година преку глобалната експанзија собра повеќе од 150 милиони претплатници, а во регионот Адрија би требало да има околу 125.000 претплатници според податоците на „Фликс патрол“. Тоа не е многу за една корпорација што изгуби четири милиони претплатници само во Индија, и тоа само во првиот квартал од оваа година, кога всушност ги загуби правата за пренос на натпревари во крикет. Сепак, во тој период успеа да ги намали загубите за 400 милиони долари. Со цел „Дизни“ да спречи натамошно губење претплатници во Индија, компанијата овозможи бесплатно следење на светскиот турнир во крикет преку мобилна апликација. Загубите на стриминг-платформата на компанијата „Волт Дизни“ (Walt Disney Company) се покриени со добивката од нејзините тематски паркови и сопственоста на популарните франшизи.

Во меѓувреме, „Ејч-би-о макс“, кој со своите оригинални серии доминира на доделените награди речиси секоја година, има околу 76 милиони претплатници низ светот, ако не ја сметаме сестринската платформа „Дискавери+“ (Discovery+), која не е достапна кај нас. Според податоците на „Фликс патрол“, „Ејч-би-о макс“ има повеќе од 200.000 претплатници во регионот Адрија, што ја сместува оваа платформа на второто место.

Ова рангирање го потврдува и нашата анкета, имајќи предвид дека нашите соговорници во сите земји сметаат дека „Нетфликс“ и „Ејч-би-о макс“ се најпопуларни стриминг-платформи. Во Србија, според Милорад Миловановиќ, автор на блогот „Деда Милорад“, кој се занимава со филмови и серии, предничи „Ејч-би-о макс“, кој без оглед на претплатата, која е поскапа за две евра, има предност во однос на „Нетфликс“, бидејќи „Ејч-би-о“ е дел од пакетот кабелски и мобилни оператори СББ (SBB), МТС (MTS) и „Јетел“ (Yettel), а некои од гледачите на овие даватели на услуги можат бесплатно да ја користат и услугата „Ејч-би-о макс“. Слична понуда на содржини има и операторот А1 во Хрватска.

Најмистериозен е „Епл“, кој сè уште не го открил точниот број на претплатници на својата платформа за стриминг „Епл ТВ+“ на глобално ниво, иако различни агенции проценуваат дека има околу 25 милиони, а дополнителни 50 милиони пристапуваат до содржината преку промотивни акции. „Епл“ и „Амазон“ се многу специфични меѓу главните даватели на услуги бидејќи нивниот бизнис-модел не е дизајниран околу платформите за стриминг, па, така, „Прајм видео“ и „Епл ТВ+“ повеќе или помалку извршуваат маркетинг-функција за другите производи или услуги на компаниите. „Епл ТВ+“ во регионот Адрија е достапен само во Словенија.

Локална конкуренција или Балканот го возвраќа ударот

Во сите земји од регионот, со исклучок на Босна и Херцеговина, освен глобалните платформи, постојат и локални даватели на стриминг-содржини што се потпираат на комбинација од локални јазици, конкурентни цени и вклучување во пакетите на кабелските оператори.

Во Македонија оваа улога ја игра првата национална стриминг-платформа, „Глеј“ (Gley). Оваа платформа започна со работа кон крајот на 2021 година, нуди домашни, регионални и меѓународни филмови и серии, а се разликува од другите платформи по тоа што целата содржина е преведена на македонски и албански јазик. Наедно, платформата нуди и најниска месечна претплата во земјата. За една и пол година „Глеј“ доби околу 30.000 претплатници.

„Преведувањето на мајчин јазик ја прави секоја програма подостапна за корисниците, поради што решивме да вложиме многу енергија и средства за преведување и синхронизирање на нашите програми. Тоа е особено важно за содржините за деца“, вели Дарко Перушески, генерален директор на компанијата „Глеј“.

Во Хрватска има повеќе локални или регионални даватели на услуги, бидејќи стриминг нуди и телевизијата РТЛ (RTL) преку услугите „РТЛ плеј“ (RTL Play) и „Плеј премиум“ (Play Premium). Првата е бесплатна, но втората се плаќа и не прикажува реклами. Вкупниот број регистрирани корисници на „Плеј“ и „Плеј премиум“ е 1,1 милион, што ја прави најпопуларна платформа за стриминг во Хрватска. Целата содржина на платформите е достапна со хрватски преводи, презентери и коментатори, како и синхронизација, а гледачите, ако сакаат, покрај видео може да гледаат и некои ТВ-програми во живо. Провајдерот за стриминг „Муви микс“ (Moviemix) работи и во Хрватска, а во колекцијата главно се вклучени најновите блокбастери, оскаровци и класици.
„Не се обидуваме да се натпреваруваме со апликации како ‘Нетфликс’. Тоа би било апсурдно, со оглед на моменталната проценета вредност на ‘Нетфликс’, која е 150 милијарди долари“, ни рекоа од компанијата, која се очекува наскоро да ја прошири својата понуда и во другите земји во регионот.

Услуга со бесплатен стриминг нуди и националната телевизија преку платформата ХРТИ (HRTi), на која само минатата година се пријавиле повеќе од 515.000 корисници и вкупната бројка сега изнесува 1,4 милион. Лани на платформата биле претставени 57 милиони видео и аудиосодржини.

Во Словенија, платформата „Војо“ (VOYO) работи како дел од телевизиската компанија „Про плус“ (Pro Plus), која со своите 160.000 претплатници е можеби најпопуларната услуга за стриминг во земјата, а овој давател на услуги го нагласува присуството на содржина на словенечки јазик, особено за најмладите. Како глобален играч, „Војо“ нуди и содржини во оригинална продукција.

„Создавањето оригинална содржина оди рака под рака со поддршката на словенечката аудиовизуелна продукција, а со тоа и на сите креативци во локалното подрачје, од млади до познати актери, сценаристи, продуценти“, ни рекоа од ова стриминг-платформа.

Меѓу најпопуларните наслови се сериите „Јас, готвач“ и „Господ професор“, а „Војо“ беше и копродуцент на регионалната серија „Подрачје без сигнал“. Иако се достапни повеќе од 15.000 часа различни содржини, тие додаваат дека корисниците претпочитаат да гледаат содржини произведени во Словенија, особено оригиналите на „Војо“, кои ги следат 78 отсто од претплатниците. Услугата на „Војо“ е достапна и како дел од претплатата на одредени пакети на кабелските оператори „Телемах“ (Telemach) и А1, но од компанијата не сакаа да ни откријат колку претплатници пристапуваат до нивната платформа преку ваквите пакети.

„Во Босна и Херцеговина глобалните платформи нудат најмалку содржини, а често пристигнуваат и со задоцнување од неколку месеци“, ни објасни филмскиот критичар Ведран Граховац, додека домашните платформи за стриминг не се ни приближно популарни како „Нетфликс“ и „Ејч-би-о“.

„Ова не треба да нѐ чуди ако се има предвид дека споменатите странски сервиси навистина нудат актуелни светски филмски и сериски содржини, а сето тоа за сума што просечниот граѓанин на Босна и Херцеговина може да си ја дозволи. За пофалба е и продукцијата на домашни и квалитетни серии, а тука особено мислам на Србија, каде што сериите може да се гледаат преку некои домашни кабелски оператори“, вели Граховац.

Платформата „Пикбокс нау“ (PickboxNow) е присутна во сите пет земји од регионот, а нуди европски и холивудски продукции, британски и скандинавски серии и филмови, како и блокбастери од угледни светски студија. Слично на „Муви микс“ во Хрватска, „Пикбокс нау“ нуди пониска цена од глобалната конкуренција и сопствена локална содржина.

Експертите велат дека понудата на јазични верзии, синхронизација и титлувања, односно креирање и продукција на содржини на локалните јазици е исклучително важна на регионалните пазари.

„Дел од локалната и регионалната публика е заинтересиран да ги поврзе содржините со локалниот контекст, обичаите, шегите, историјата и слично, што на помалите платформи им овозможува да го освојат пазарот за филмови и серии“, објаснува Бојан Кордалов, македонски експерт за комуникации, дигитализација и дигитална писменост. Освен тоа, според неговите зборови, од клучно значење е ценовната достапност на ваквите платформи, како и нивната широка промоција, со цел информациите за овој тип понуда да стигнат до пошироката јавност.

Војна со англискиот јазик

Светските даватели на услуги ја приспособуваат својата содржина на локалното население. Во Србија, на пример, од сите претходни платформи, „Ејч-би-о макс“ во „Скај шоутајм“ нуди содржини на српски јазик, а во понудата има и титлувани и синхронизирани содржини, додека „Нетфликс“ нуди преводи на хрватски јазик.
„Кај ‘Нетфликс’ повеќепати се случило некои анимирани филмови да имаат српска синхронизација, а некои како ‘Дизни+’ и ‘Амазон прајм’ да имаат англиски титлови на повеќе други светски јазици“, објаснува Миловановиќ.

Еден од филмовите со српски превод е и првиот филм на српски јазик што беше прикажан на „Нетфликс“, „Нечиста крв: Гревот на предците“. Договорот што продукциската куќа го има со „Нетфликс“ овозможува стриминг на подрачјето на Централна и Источна Европа и Турција, потврдија за „Блумберг Адрија“ од продукциската куќа „Дис енд дет продакшнс“ (This and That Productions).

Од јазиците во регионот, „Нетфликс“ нуди преводи само на хрватски. Почнувајќи од 12 ноември 2020 година, сите анимирани филмови имаат преводи, но само неколку од насловите се синхронизирани. Оттогаш и корисничкиот интерфејс е на хрватски јазик.

„Многу сме среќни што речиси пет години по воведувањето на услугата на англиски јазик на нашите корисници во Хрватска може да им претставиме целосно локализирана услуга“, објави „Нетфликс“.

„Ејч-би-о“ и „Скај шоутајм“ нудат содржини на словенечки и хрватски јазик, додека „Дизни+“ не нуди содржини на локалните јазици, иако тие најчесто се засноваат на популарните франшизи за млади, како што се „Стар ворс“ (Star Wars), филмовите и сериите на „Марвел“ (Marvel), како и анимираните филмови на „Пиксар“ (Pixar). Словенечки преводи или кориснички интерфејс на тој јазик не се достапни ниту на „Нетфликс“, кој е најдолго присутен во овој регион.

Со исклучок на Словенија, земјите во регионот немаат законски рамки што би можеле да ги принудат глобалните даватели на услуги за видеостриминг да ги локализираат содржините. Во Словенија исто така постои одредена неорганизираност, бидејќи не е сосема јасно дали законот важи и за платформи како „Нетфликс“, кои главно не се регистрирани во земјата. Вториот став од членот 20 од Законот за јавна употреба на словенечкиот јазик гласи: „Во електронските комуникации и управувањето со уреди мора да биде овозможен избор на словенечки јазик и словенечката азбука“. Додека некои сметаат дека гореспоменатиот член нуди доволна основа за од услугите за стриминг да се бара да имаат словенечки кориснички интерфејс и словенечки преводи, државата засега не го спроведува овој член од законот. Се подготвуваат законски измени со кои би се опфатиле и платформите за стриминг.

Според мислењето на Козмо Ахачиќ, раководител на институтот за словенечки јазик „Фран Рамовш“, кој работи во рамките на Словенечката академија на науките и уметностите (САЗУ), замките на јазичните опции на тие платформи бараат големо внимание, бидејќи читањето преводи е еден од основните контакти со литературниот мајчин јазик.

„На овој начин излегува дека годишно читаме дури 17 книги“, ни вели Козмо Ахачиќ.

Доколку словенечкиот јазик не биде вклучен во забавните содржини, образовниот систем ќе мора да го компензира недостигот, но тоа може да значи и повеќе проблеми со изучувањето на словенечкиот јазик и секојдневната комуникација. Истовремено, тој посочува дека не е проблематично гледањето филм на оригинален јазик со цел зајакнување на познавањето на странскиот јазик.

„Важна е, се разбира, можноста за избор. Тоа што во моментов го земаме здраво за готово, а тоа е секојдневен контакт со литературниот словенечки јазик, може брзо да почне да пропаѓа со очекуваното зголемување на стриминг-услугите доколку не се грижиме за присуството на словенечкиот јазик “, објаснува Ахачиќ. Лингвистот додава дека ќе биде неопходно брзо да се реагира, бидејќи корисниците не сакаат да менуваат, односно нема да ги менуваат поставките и јазикот на апликацијата откако ќе се навикнат да гледаат на оригиналниот англиски јазик или во оригиналот со додадени англиски преводи.

Според неговото мислење, потребен е и неформален и формален притисок врз давателите на услуги за да се регулира областа, а охрабрувачки е фактот што корисниците се повеќе наклонети кон давателите на услуги што нудат локализирана содржина. Вториот чекор би бил законодавството на национално ниво.
„Вистински ефикасно решение ќе се најде само на ниво на Европската Унија (ЕУ). На тој начин не може декларативно да се поддржи повеќејазичноста, а во исто време да се замижува пред трендовите, кои долгорочно ќе ја уништат“, вели Ахачиќ.

Со помал избор побрзо би избрале што да гледаме

Со доаѓањето на глобалните услуги за стриминг и растот на домашната конкуренција, регионот Адрија може да се надева на побрз развој на сопствената аудиовизуелна продукција, потенцијал за поголема изложеност на светската публика, конкурентни цени на услугите, економски раст и евентуално поголем прилив на туристи. Притоа, мора да се води сметка и за зачувување на сопствените културни знаменитости, при што националните јазици се најмногу изложени на немилост на сеприсутниот англиски јазик. Но сето горенаведено нема да биде толку важно ако заспиеме пред воопшто да одлучиме што да гледаме на „Нетфликс“. Неминовно, ние, корисниците на овие платформи, сме изложени на море од содржини од целиот свет, па дури ниту повеќенеделниот штрајк на сценаристите во Холивуд не го намали значително нивото на тоа море. Поминаа деновите кога нашите родители менуваа пет програми на телевизија и секоја вечер гледаа вести, а потоа се префрлаа на друга програма, избирајќи меѓу фудбалски натпревар и игран филм.

„Бидејќи видеото повеќе не е линеарно, стана поблиско до онлајн запознавање, пребарување на недвижности или огласи за работа. Во сите случаи изборот секогаш е практично неограничен, но никогаш нема идеален резултат. Толку широката палета на можности носи со себе неколку проблеми: поради квантитетот често е тешко да се ориентираме, поради многу сличната содржина е тешко да се одлучиме, тривијалните разлики стануваат многу важни, а толеранцијата на корисникот е многу ниска, бидејќи многу лесно се менува“, ја сумира современата дилема на искуството од потрошувачите директорот на маркетинг -агенцијата „Пристоп“ (Pristop), Бенџамин Ранчиќ.

Според мислењето на Ранчиќ, платформите за стриминг-видеа на барање - СВОД (SVOD), како што се „Нетфликс“ и „Дизни+“, кои на модерниот гледач му обезбедуваат огромно количество содржини, дури и ако се поделени во категории, не го оживеаја најдобро духот на времето кога станува збор за видеосодржините, но тоа им успеа на социјалните мрежи како Тикток (TikTok). Со тоа се реши дилемата за бесконечна содржина. Со оглед на тоа дека секогаш гледате само едно видео, олеснето е или целосно елиминирано размислувањето за изборот бидејќи нема категоризација, а наедно се спречува нетрпеливост кон кратките формати, затоа што едноставно можеме да го прескокнеме секое видео што не ни се допаѓа. Тикток покажува дека со помало количество содржини и избор може да најдеме подобро совпаѓање на содржината за секој поединечен корисник, дури и ако тоа совпаѓање не е идеално.

Овде важна улога играат алгоритмите за персонализација, кои сугерираат идна содржина врз основа на дотогашното однесување на корисникот, што го заобиколува предизвикот на стриминг-сервисот, каде што гледачот мора да одлучи што да гледа. Се разбира, не е случајно што Тикток расте со таква брзина што моделот на кратки видеа предложени од алгоритмот многу брзо го презедоа и неговите главни конкуренти, од Фејсбук (Facebook) до Јутјуб (YouTube).

Во меѓувреме полето на стриминг-услуги толку многу се диверзифицира што „Нетфликс“ повеќе не е неприкосновен крал поради преместувањето на содржините на платформите специјализирани за локални содржини, избрани филмови, спорт и друго, а се создаваат сè потесни ниши.

„Во иднина очекувам промена кај давателите на услуги за стриминг додека корисниците не ја најдат својата ниша (или неколку такви) во поединечни јазици, теми, типови на содржини и слично“, смета Ранчиќ.

Додека лингвистите се загрижени за влијанието што може да го има поплавата од содржини на англиски јазик врз младите луѓе и нивното познавање на мајчиниот јазик, Ранчиќ размислува за консумацијата на содржини со текот на времето и за влијанието на тие промени врз општеството, од родителите, кои менуваа по три програми, весници и фиксни телефони, нивните поколенија, кои пораснаа со секогаш достапни, но содржински не баш флексибилни цртани на „Картун нетворк“ (Cartoon Network), до денешната генерација млади луѓе, кои со паметниот телефон в рака повеќе не се соочуваат ниту со доцнење на протокот на информации и содржини.

„Децата денес растат со стриминг-платформи на кои може да го гледаат кој било цртан филм во секој момент. Со онлајн разговорите и споделувањето локации тие се целосно ажурни во времето и просторот. Ќе биде интересно да се види каков свет очекуваат и создаваат“, заклучува тој.

Регионот во филмовите и сериите: од Ѓердап до Јадран

Иако некои глобални провајдери на стриминг-содржини сè уште не ја прифаќаат приврзаноста на локалната публика на сопствениот јазик, тие во никој случај не ја заобиколуваат убавината на нашиот регион. Во последниве години големите компании, вклучувајќи ги „Нетфликс“ и „Ејч-би-о“, често го избираа регионот Адрија за соодветни локации за снимање, а тој тренд ненамерно го започна, или барем го забрза, културниот феномен на „Ејч-би-о“, „Игра на тронови“, каде што главниот град Вестерос, во кој се наоѓа Кингс Лендинг, е снимен во Дубровник. Во средината на септември 2022 година приморското одморалиште стана сцена на новата сезона на серијата на „Нетфликс“, „Викинзи: Валхала“ (Vikings: Valhalla), во која глуми и хрватскиот актер Горан Вишњиќ. За снимањето на таа серија, како и „Игра на тронови“, е задолжена хрватската продукциска куќа „Ембаси филмс“ (Embassy Films).

Хрватска е најуспешна во пласирање на своите природни богатства на странските продукциски куќи. Покрај споменатата серија, во Хрватска се снимаа и филмовите „Робин Худ“ (Robin Hood), „Мама миа“ (Mamma Mia) и комедијата „Неподносливата тежина на масовниот талент“ (The Unbearable Weight of Massive Talent), со Николас Кејџ во главната улога. Минатата година во рамките на програмата за промоција на странски продукции наречена „Снимање во Хрватска“ се снимени 14 проекти, со кои е остварена потрошувачка од над 45 милиони евра, покажуваат податоците на Хрватскиот аудиовизуелен центар (ХАВЦ). Програмата овозможува поврат на 25 проценти од вкупно оправданите трошоци за снимање.

Големиот интерес за снимање во Хрватска продолжува и во 2023 година. Се очекува оваа година да ги собори сите рекорди откако се спроведува стимулативната програма. Во тек е снимањето на германските ТВ-филмови „Дер кроациен крими“ (Der Kroatien Krimi), финската серија „Рајд аут“ (Ride Out) и серијата „ФБИ интернешнел“ (FBI International). Во наредните денови ќе почне да се снима и чешката серија „На брановите на Јадранот“, како и британската серија САС (SAS), а во тек се подготовките за снимањето на третата сезона на серијата „Хотел Портофино“.

Со вклучувањето на домашни продукциски куќи, актери, статисти, костимографи, шминкери и филмска екипа за време на нивниот престој во Хрватска, како и со прикажување на атрактивните природни и културни знаменитости во филмовите и сериите, земјата го зајакнува и овој филмски туризам, кој и покрај генералниот развој на туризмот во Хрватска, во наредните години може значајно да придонесе и во развојот на овој сектор, велат од ХАВЦ.

Привлекување странски продукциски куќи, вклучувајќи и стриминг-платформи, се случува и во Србија, особено во главниот град. Според податоците на Српската филмска асоцијација (СФА), минатата година во Србија се снимени околу седум странски ТВ-серии и неколку филма, а бројот на различни анимирани содржини што целосно или делумно биле произведени во Србија во последната година надминува 200, иако сѐ уште не се достапни точни податоци.

„Кога зборуваме за анимирани филмови, работата на домашното студио ‘Кратер’ на филмот на ‘Марвел’, ’Витез на месечината’ (Moon Knight), е секако многу важна. Во Србија работат повеќе од десет студија за визуелни ефекти, кои се толку зафатени што често им недостигаат луѓе да работат на проекти, не само на филмски“, изјави за „Блумберг Адрија“ Тања Митиќ од СФА.

Пред тоа вниманието на јавноста го привлече филмот „Минимата“, кој беше снимен во Србија од Џони Деп, како и продолжението на филмот „Нож во грб“ (Knives Out), со Даниел Крег во главната улога, кој неодамна беше најгледаниот филм на „Нетфликс“.

Според мислењето на аналитичарите на „Блумберг Адрија“, поради даночните олеснувања, поволните трошоци за работна сила, достапноста на опрема и атрактивни локации, Белград стана важен центар за снимање ТВ-серии.
„Буџетот од година на година се зголемува и годинава изнесува речиси две милијарди динари (околу 17 милиони евра), а системот за доделување стимулации и процедурата за аплицирање со проектите се исти како и во претходните години“, објаснува Митиќ.

Поддршката е иста и за странските и за домашните продукции, односно покрива 25 отсто од прифатливите трошоци за продукција во Србија, како и 30 отсто од прифатливите трошоци за проекти чиј буџет за во Србија изнесува најмалку пет милиони евра. Анализата што за СФА ја направи Економскиот факултет во Белград покажува дека за секое евро поддршка за странска продукција државата привлекува 4,5 евра приходи, а 0,4 евра директно се враќаат во српскиот буџет преку плаќање данок на додадена вредност (ДДВ). За другите даноци и придонеси во 2020 и 2021 година само по основа на ДДВ, данок на придонеси и годишен данок на добивка, странските продукции уплатиле 12,5 милиони евра во буџетот на Република Србија. И не само тоа, во текот на анализираниот период оствариле 14.878 ноќевања, со трошоци за сместување и поврзани сместувачки такси во износ од 1,3 милион евра, што е директен придонес во туризмот.

И Хрватска и Србија во својата понуда ги нагласуваат културната разновидност, архитектурата и локациите. Тоа на продукциите им овозможува да заштедат пари, бидејќи можат да снимаат повеќе различни светски локации на едно место, објаснуваат соговорниците од филмските центри на двете земји.

Во последните години системот за поддршка на странска продукција, кој се исплатеше во Хрватска и Србија, настојува да го следи и Словенија, која во 2017 година за првпат воведе стимулации, но во првите години не привлече големи продукциски куќи. Потоа следуваше пандемијата, но во последните две години интересот сепак е засилен. Минатата година, кога „Нетфликс“ во Пиран го снимаше филмот „Нашиот човек од Џерси“ (Our Man From Jersey), со Марк Волберг и Хали Бери во главните улоги, Словенија оствари повеќе од 11 милиони евра приходи од странските продукциски куќи, врз чија основа се исплатени вкупно 2,7 милиони евра паричен приход, информираа од Словенечкиот филмски центар (СФЦ).

„Присуството на странски продукциски тимови и нивното поттикнување имаат голем број позитивни последици по развојот на домашната филмска индустрија“, објасни директорката на СФЦ, Наташа Бучар. Покрај директните економски ефекти и трајното влијание врз туристичкиот сектор, странските тимови носат нови знаења и нови работни места за филмските работници, со што помагаат во поттикнување на развојот на филмската инфраструктура.

„Поради многубројните можности што ги нуди оваа мерка, СФЦ заедно со актерите од туристичката индустрија и локалните заедници ќе се обидат да оформат посебна стратегија за привлекување странски филмски екипи во Словенија“, ни рече Бучар. Таа додава дека со растот на интересот ќе биде потребно да се прошири и работата на филмската комисија, како кадровски, така и финансиски. Целта за вклучување вонбуџетски средства во националната продукција, односно на сите актери, вклучувајќи ги и странските даватели на стриминг-услуги што придонесуваат за словенечкиот аудиовизуелен сектор, сè уште не е постигната.

„За разлика од нас, многу актери во Хрватска пред неколку години беа обврзани да плаќаат финансиски придонеси во буџетот на Хрватскиот филмски центар. Минатата година центарот и законски ја утврди обврската за странските стриминг-канали, кои мора да одвојат два отсто од приходите остварени во Хрватска за зајакнување на финансирањето на филмовите во продукција на ХАВЦ“, вели Бучар.

Некои филмови снимени во Босна и Херцеговина се достапни и на стриминг-платформите. На пример, на „Нетфликс“ може да ги најдеме филмовите „Добре дојдовте во Сараево“ и „Двапати родени“, во кој главната улога ја игра Пенелопе Круз, а дел од филмот е снимен во Сараево. Во меѓувреме, на „Амазон прајм видео“ се најде филмот „Патот на Халима“ во босанско-хрватско-словенечка копродукција, чие дејство се одвива во Босна и Херцеговина по војната во 1990-тите.

Во подготовката на текстот учествуваа Данијела Полонијо (Хрватска), Хана Стевовиќ (Србија), Нејра Џаферагиќ (Босна и Херцеговина) и Мирјана Јовеска (Македонија).