Ако се врати Америка на Трамп, кои ќе бидат губитниците?

Денот 20 јануари 2025 година ќе биде запишан во историјата како почеток на ресетирање на светскиот поредок и реорганизација на глобалната економија. Таква е, едноставно, тежината на најсилната економија во светот вредна 30,3 билиони долари, а со тоа и на човекот што ќе управува со неа во наредните четири години непосредно и посредно. Речиси е незамисливо колку исклучително, речиси божествено влијание врз светот може да има еден човек. „Американскиот претседател Доналд Трамп е бич божји. За некои буквално – инструмент на божја казна за гревовите на западната цивилизација“, напиша стручњакот за комуникации Дејан Верчиќ и партнер во фирмата „Херман и партнери“ на социјалните мрежи, коментирајќи ги последиците од вториот мандат на старо-новиот американски претседател.

Неговото доаѓање - или подобро речено јуриш на власт - беше во согласност со тоа и помпезно. Само неколку минути откако за време на инаугурацијата ги изговори зборовите „па, нека ми помогне Бог“, осамна новата официјална интернет-страница на Белата куќа. Посетителите веднаш ги пречекаа борбени авиони, крик на американскиот белоглав орел, Трамп што салутира, како и неизбежниот натпис со порака дека Америка се враќа.

Трамп е човек од акција и ефикасност. Во својот полчасовен инаугурациски говор на 20 јануари со еден потег скицира амбициозна визија со која најави револуција на американскиот просперитет. „Доаѓа златната доба на САД“, рече Трамп на почетокот од својот свечен говор. „Ќе бидеме богат, горд и победнички народ, повеќе од кога било досега. Никој нема да нѐ скрши. Од овој момент натаму ќе успееме, никој нема да може да ни се спротивстави“, пркосно најави тој, ја претстави својата агенда и започна со потпишување извршни наредби со кои започна да ги остварува своите предизборни ветувања.

Тие, меѓу другото, на Американците и на светот им носат зголемено дупчење за нафта и гас, реформа на федералната влада, испраќање војска на мексиканската граница, мисија на Марс, промени на географските имиња, територијално проширување на САД, укинување на американската помош во странство, признавање само на два рода, дерегулација на криптовалутите и, се разбира, царини. Последните се оска околу која секојдневно се вртат САД, но и целиот свет. Царините се, всушност, истовремено економска алатка и средство за притисок врз меѓународните партнери и конкуренти на САД. Нема сомнение, Трамп не е само човек од акција туку и на големи потези.

Иако намерите на претседателот на многумина им се чинат невообичаени и неразбирливи, па дури и вредни за осуда, оние што внимателно ја следеа неговата предизборна кампања не се изненадени. Трамп, всушност, со владеење со декрети, без Сенатот, само почнува да го спроведува она што неговите политички ментори и републиканските партиски идеолози го замислиле во својот манифест „Проект 2025“ (Project 2025).

Пол Данс, поранешен шеф на персоналот во Одделот за управување со кадри, и неговиот заменик Спенсер Кретиен, поранешен помошник-директор за претседателски персонал, собраа во прирачник од 900 страници, вреден 20 милиони долари, идеи и совети на идеолозите на тврдото крило на Републиканската партија. Станува збор за своевиден рецепт за остварување на досега утописката неоконзервативна визија на САД, која почна да се создава кон крајот на првиот мандат на Трамп.

Пред сè, за да не се повтори дебаклот од првиот, кој во јануари 2021 година неславно заврши со јуриш на Капитол - незамислив напад врз американската демократија, поради кој поранешниот американски претседател доби и историска кривична пријава за обид за уривање на изборните резултати. Ако ништо друго, Трамп ќе остане запаметен во историјата како единствениот американски претседател со две уставни обвиненија и единствениот поранешен претседател со четири кривични пријави.

Ако Николо Макијавели со делото „Владетелот“ (Il Principe) во 16 век го запозна младиот фирентински принц Лоренцо де Медичи со методите на ефикасно, но ладнокрвно и прагматично владеење, учејќи го дека за лидерот е многу подобро да му се плашат отколку да го сакаат, Данс и Кретиен се евангелисти на современата неоконзервативна религија, а Трамп нејзин најжесток верник.

Дека претседателот ниту за момент не го одложи спроведувањето на насоките во практика покажуваат паралелите меѓу содржината на неговите извршни наредби и идеите на авторите на манифестот под покровителство на фондацијата „Херетиџ“ (Heritage).

На теренот штедра поддршка му дава верниот следбеник и голем реформатор на федералниот апарат, Илон Маск. Ексцентричниот мултимилијардер, по својата самоволност, кавгаџиство и импулсивност може да се спореди само со својот „шеф“ во Белата куќа. Затоа Верчиќ го опиша како луд гениј, кој замислува дека е „старогрчкиот Зевс, кој седи на Олимп и управува со работите меѓу Земјаните“. Маск „својот деловен успех на американските избори го претвори во политичка моќ, а на мрежата X во општествено влијание“, истакнува стручњакот за комуникации, осврнувајќи се на неговото прекумерно влијание врз Трамп и острите вербални конфликти со европските лидери, како германскиот канцелар Олаф Шолц.

Илон Маск/Bloomberg Mercury

Реформа на државниот бирократски апарат што налага процена на оправданоста на вработувањето врз основа на лојалност? Штиклирано. Прогон на нелегалните мигранти? Штиклирано. Кратења во зелениот план? Штиклирано. Замена на раководството на ФБИ што ја истражуваше вмешаноста на Трамп во нападот на Капитол? Штиклирано. Крај на инклузивноста и признавањето на правата, па дури и на постоењето на трансродовите и небинарните лица? Штиклирано. И така натаму...

Така некако изгледа секојдневието во Овалната соба, која од ден на ден ги еродира досега цврстите механизми на американската демократија и ја зајакнува законодавната моќ на претседателот.

Доналд Трамп/Bloomberg Mercury

Иако Трамп уште пред изборите во ноември се дистанцира од „Проектот 2025“, па дури и изјави дека „нема поим“ за што станува збор, прирачникот за републиканскиот принц, кој со своите 78 години е далеку од младешката возраст на Лоренцо де Медичи, го дефинира и неговиот омилен начин на владеење со претседателски декрети. Не изостанаа ни царините, како ни намалувањето на данокот на доход за најбогатите и данокот на добивка на претпријатијата од 18 на 21 процент.

Но Трамп не би бил Трамп ако не би се надминал самиот себеси. За време на првиот мандат, во 2017 година, на првиот ден од претседателствувањето потпиша само една таква уредба, а до крајот на првите сто дена уште 32. Во вториот мандат веќе на првиот ден потпиша речиси сто, а до крајот на почетната фаза на владеењето, според некои процени, ќе бидат двестe.

Неговата законодавна издржливост е неверојатна и збунувачка дури и за искусните познавачи на американската политика. Но неговото „бомбастично доаѓање во Белата куќа“, како што првите неколку недели од бурата на извршни наредби ги опиша политикологот и економист Богомил Ферфила, веќе ги ограничува тамошните судови. Сојузен судија, на пример, ја блокира извршната наредба за преместување на трансродовите затворенички во машки делови и укинување на здравственото осигурување за трансродовите затвореници, наведувајќи дека станува збор за прекршување на уставната забрана за сурово и невообичаено казнување.

Најново, судската власт го блокира и неговиот план да отпушти 2,2 илјади вработени во Сојузната агенција за меѓународна помош (УСАИД). За неуставна беше прогласена и уредбата со која Трамп прогласи дека новородените деца на имигрантите без документи не можат да стекнат американско државјанство.

Трамп падна и на испитот по географија. Сенатот на американската сојузна држава Алјаска ја одби промената на името на највисокиот врв на Северна Америка од автохтоното име Денали во Маунт Мекинли. Тоа за него може да биде особено горко искуство, бидејќи преименувањето на врвот е своевидна посвета на неговиот голем идол, претседателот Вилијам Мекинли. Тој уште кон крајот на 19 век се обиде да ја заштити и зајакне американската економија со воведување царини. Иако не успеа во тоа, Трамп не се двоуми во речиси тинејџерската фасцинација со тие драстични трговски мерки.

Ферфила објаснува дека сличностите меѓу најавите на Трамп и извршните наредби се очекувани и логични. Во резиденцијата на Трамп на Флорида уште пред инаугурацијата се слеваа неговите поддржувачи и финансиери, рече за „Блумберг Адрија“ познавач на американските состојби, „при што тимот на Трамп ги бележеше нивните желби“. Додајте го и првото правило на реалната политика, кое сигурно го разбрал и Макијавели – дека парите ја диктираат политичката агенда, особено во САД.

„Во САД важи правилото дека, ако на кандидатот му донираш пари, по изборите очекуваш услуга“, објаснува Ферфила.

Пред Трамп 2.0 никој не е сигурен, никаде во светот. Веднаш по преземањето на власта, „анфан терибл“ (enfant terrible) на меѓународната заедница вети дека САД повторно ќе станат „голема држава што ги шири своите територии“. Многу брзо на ред дојдоа американските соседи и најблиските трговски партнери. Трамп прво се сети на припојување на Канада. На северните соседи им се закани со економска сила во форма на царини ако Отава не се согласи да стане 51-та сојузна држава на САД.

Треба да се истакне уште една паралела со неговиот идол Мекинли: тој во 1890 година воведе царини од 50 проценти обидувајќи се на ист начин да ја принуди Канада на приклучување. Се разбира, не успеа – исто како што многу веројатно нема да успее ни Трамп.

Откако најави воведување царини од 25 проценти на стоката од најголемите американски трговски партнери Канада и Мексико, наследникот на Мекинли во последен момент одлучи да ја одложи нивната примена за еден месец – во замена за построга контрола на нелегалната миграција, вели Ферфила.

Bloomberg Businessweek

„Царините се обид на Трамп да ги принуди соседните земји на посилен надзор на границите и намалување на нелегалните преминувања“, проникливо сумира аналитичарот, објаснувајќи ја тактиката на царините како преговарачко оружје за постигнување алтернативни цели.

Интересен е и погледот на економистот Митја Ковач, кој ја става трансакциската тактика на Трамп со закани за царини во контекст на теоријата на преговори. Од таа перспектива, таквата закана може да биде особено ефикасно преговарачко средство – ако е веродостојна, а „заканата на Трамп со царини е токму таква, покрај тоа што тој е исклучително непредвидлив, што, според теоријата на игри, е уште еден клуч за успешно постигнување на целите“, смета Ковач.

Неговите територијални амбиции, освен Канада, го вклучуваат и Панамскиот Канал, низ кој годишно поминуваат пет проценти од глобалната трговија – особено онаа меѓу САД и Азија. „Панама ја изневери нашата доверба, американските бродови плаќаат превисоки такси за премин низ Панамскиот Канал, додека кинеските не. Кина го контролира каналот, а тоа не е во ред. Сега ќе го земеме назад“, најави Трамп, не исклучувајќи ја можноста за употреба на сила. Но повторно се покажа дека Трамп е лукав преговарач. Откако неговиот државен секретар Марко Рубио на почетокот на февруари ја посети таа средноамериканска земја, тамошниот претседател Раул Мулино изјави дека Панама не се откажува од контролата над каналот, но дека неговата влада нема да го обнови меморандумот со Кина за учество во иницијативата „Појас и пат“ (Yídài yílù). Со тоа Трамп постигна важна геополитичка победа во својата визија за САД како неоколонијална сила.

Во тој контекст, значајна улога во неговите планови за зајакнување на САД игра и Гренланд, поради својата уникатна географска позиција во Атлантикот – полн со руски бродови и подморници, како што нагласи самиот Трамп. Гренланд е клучен и поради своите природни ресурси, кои се основа на визијата на Трамп за американска енергетска и економска самодоволност. Со такви амбиции, американскиот претседател и „лидер на слободниот свет“, како што Американците сакаат да истакнуваат, сè повеќе се приближува до неоимперијалистичките визии на рускиот претседател Владимир Путин и кинескиот лидер Шји Џјинпинг, кои сметаат дека обновата на поранешните царства е можна само со воспоставување тампон-зони и подрачја на интерес кај соседните и, парадоксално, пријателски држави.

Трамп сака да биде запаметен во историјата како голем миротворец, лидер што завршува, а не започнува војни. Но по 45-минутниот телефонски разговор со данската премиерка Мете Фредериксен, во кој со комбинација на закани и понуди се обиде да го изнуди препуштањето на вториот најголем остров во светот, таквото сценарио изгледа малку веројатно. Американските аспирации за нови територии дополнително ги поттикнуваат големите резерви на минерали, од кои многу се ретки и стратегиски клучни. Гренланд, кој, според зборовите на премиерот Муте Егеде, „е подготвен да преговара со Трамп под свои услови“, поседува дури 25 од 34 минерали што Европската комисија ги класифицира како критични.

Bloomberg Mercury

 

Можеби Трамп ќе го обезбеди својот статус на голем миротворец со склучување на украинскиот мир, но се чини дека и тој договор ќе биде на штета на европските сојузници и самата Украина. Непосредно пред 61-та Минхенска безбедносна конференција, Трамп повлече (пре)смел потег – ја крена слушалката и, првпат од 2022 година, го повика Кремљ. Таму со Путин, како во најмрачните денови на Студената војна, почна да преговара за украинскиот мир.

Со оглед на тоа што на преговарачката маса нема да биде ЕУ, а Русија, според сè изгледа ќе ги задржи окупираните подрачја на сметка на украинскиот суверенитет и територијалниот интегритет, многу е веројатно дека тој мир повеќе ќе личи на замрзнат конфликт. „Ако не си на масата, тогаш си на менито“, изјави геополитичкиот и безбедносен експерт Клемен Грошел, коментирајќи ја мрачната реалност на европската (не)безбедност. А дека целта ги оправдува средствата потсетуваше уште еден мајстор на реалната политика – Макијавели.

Но украинскиот мир и територијалните амбиции кон Гренланд со барањето за зголемување на одбранбените трошоци на европските членки на НАТО на пет проценти од БДП беа само вовед во преуредувањето на историски, безбедносно и економски критичниот трансатлантски сојуз со Европа. Многу потврд орев ќе бидат преговорите околу најавените царини на европските производи и услуги, кои Трамп ги објави наскоро по преговорите со Мексико и Канада.

Американскиот претседател му го припиша најавеното зголемување на царините на големиот трговски дефицит на САД со ЕУ и изјави дека Европа треба да увезува повеќе американски автомобили и земјоделски производи. Трамп предупреди дека воведувањето на царините „сигурно ќе следува“, иако засега, освен на челик и на алуминиум, сè уште ги нема. Дури и тие царини не се ограничени само на европските челичарници, туку од март ќе важат за увоз од целиот свет, што најмногу ќе ги погоди кинеските производители.

Во април ќе следува вториот бран на царинската војна. Тогаш САД ќе започнат со воведување реципрочни царини, со кои ќе ги изедначат стапките што нивните трговски партнери ги применуваат на американскиот увоз. „Царините за ЕУ ќе ги воведеме затоа што навистина нè искористија. Не ги купуваат нашите автомобили, не ги купуваат нашите земјоделски производи. Речиси ништо не земаат од нас, а ние од нив земаме сè“, го критикуваше Трамп Брисел. Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, му возврати на Вашингтон со порака дека „кога ќе станеме цел на неправедни или арбитрарни мерки, Европската Унија ќе одговори решително“.

Неговото образложение е само делумно точно. Трамп при најавата на царините за ЕУ изјави дека причината е трговскиот дефицит од 300 милијарди долари, но податоците на Европската комисија покажуваат дека тој дефицит минатата година изнесувал значително помалку – 235 милијарди евра. Трансатлантската трговија достигна рекордни 1,3 билион евра во 2022 година. Европскиот извоз во САД претходната година изнесуваше 592 милијарди долари, додека американскиот увоз во ЕУ достигна 723,3 милијарди долари. САД исто така се најважниот трговски партнер на Европската Унија во секторот на услуги, со трговска размена што во 2022 година достигна повеќе од 500 милијарди евра, покажуваат официјалните податоци на Комисијата.

По сè изгледа станува збор за уште една преговарачка игра на Трамп. „Тактиката на Трамп е јасна“, вели Ана Бојиновиќ Фенко, професорка по европска политика на Катедрата за меѓународни односи на Факултетот за општествени науки на Универзитетот во Љубљана. „Тој започнува со агресивни услови и најавува драстични мерки за да го исплаши соговорникот, а потоа на крајот добива 10 проценти од она што првично го барал“. Експертката за надворешна политика додава дека Трамп е „мајстор на хаосот“.

Наскоро потоа, на ред беше Кина, која е постојана пречка за САД. Иако Трамп го покани кинескиот претседател Шји на својата инаугурација, на церемонијата дојде претставник. Потоа Трамп воведе дополнителни царини од 10 проценти на кинескиот увоз. За разлика од Мексико, Канада и ЕУ, во овој случај царините беа воведени без преговори со челникот на втората најголема светска економија.

Политикологот и професор Томаж Дежелан од Факултетот за општествени науки во Љубљана уште при инаугурацијата изјави дека непојавувањето на Шји „покажува што мисли кинескиот лидер за Трамп“. Неговиот колега од Катедрата за теоретска и аналитичка политикологија Блаж Вречко Илц го позиционира повикот на Трамп во контекст на ресетирање на односите меѓу големите сили. Според неговите зборови, тоа одразува „свест за коренити промени во глобалните односи, каде што врската САД-Кина е од клучно значење“.

Началничката на Катедрата за меѓународна економија и бизнис на Економскиот факултет во Љубљана, Катја Зајц Кејжар, се согласува со забелешката дека Трамп уште на почетокот на мандатот користи тактика на злоупотреба на царините за постигнување различни цели, вклучувајќи ги и геополитичките. „Трамп ги користи царините како закана за остварување не само економски туку и геополитички и стратегиски цели“, оцени таа по воведувањето на царините на кинескиот увоз. Таа додава и дека „таа тактика ја применува и кон своите сојузници“, па останува прашањето какви ќе бидат долгорочните ефекти.

Нејзиниот колега економист Урош Делевиќ од универзитетот „Гринич“ во Обединетото Кралство се согласува со процената за „казнените“ царини против Кина, но смета дека главната цел на глобалната царинска војна што ја водат САД е ослабување на нивната најголема конкуренција. Кина моментално се наоѓа во многу чувствителна позиција. „Царините се очајнички обид да се загрози растечкиот технолошки напредок на Кина“, заклучува стручњакот.

Од аспект на ослабување на Кина, воведувањето царини од 10 проценти на општиот увоз и дополнителни 25 проценти на челик и алуминиум претставува исклучително добро темпирана економска бомба. Иако азискиот гигант ја заврши годината со прогнозираниот (приближно) раст од пет проценти на БДП, го притискаат кризата на пазарот на недвижности и слабата домашна потрошувачка. Таа изнесува 56 проценти, што е значително помалку од светскиот просек од 76 проценти.

Според анкетата на „Ројтерс“, царините годинава ќе го намалат кинескиот БДП на 4,5 проценти, а следната година дури на 4,2 проценти. Не станува збор само за дополнителните царини од 10 проценти што ги воведуваат САД туку и за царините на ЕУ на кинеските електрични автомобили, кои достигнуваат до 45 проценти. „Блумберг“ проценува дека дополнителните американски царини ќе ја погодат трговската размена меѓу двете ривалски земји во износ од 525 милијарди долари. Истовремено, царините од 25 проценти на челик и алуминиум најмногу ќе ги погодат кинеските производители, кои поради стагнацијата на секторот за недвижности и градежништво се соочуваат со вишоци од капацитети. Тие вишоци последниве години делумно се решаваа токму со извоз.

Иако Трамп досега ги реализира царинските закани исклучиво против Кина, светот, според оцената на Зајц Кејжар, веќе се наоѓа среде глобална трговска војна. Погодените земји, како Кина, која има силна економска моќ, им возвратија на САД со контрамерки на одредени производи. Тоа е, според дефиницијата, царинска војна, тврди таа.

Последиците од спиралата на царинскиот конфликт, кој ќе резултира со „намалување на обемот на меѓународната трговија и пад на благосостојбата за сите учесници“, како што наведува Зајц Кејжар, ќе ги почувствуваат европските држави дури и ако царините против ЕУ не се воведат. Тие поради слабиот економски раст на Унијата се особено чувствителни на „економските бомби“ на Трамп, смета Алеш Локар, водач на управување со акциски инвестиции во „Генерали инвестментс“.

Bloomberg Businessweek

Тоа може да биде особено ризично за ЕУ ​​во време кога владите во клучните земји како Франција и Германија се соочуваат со буџетски, економски и политички превирања. „Царините негативно ќе се одразат на европската економија, во тоа нема сомнеж“, убеден е Локар. „Ако тие се меѓу 10 и 25 отсто, како што се очекува, нивното влијание врз европскиот БДП ќе резултира со пад меѓу 0,5 и 0,8 отсто“, објаснува тој. Воведувањето царини сериозно би влијаело на извозно ориентираната европска економија и дополнително би ја зголемило нејзината неконкурентност. Бидејќи растот на европскиот БДП е едвај позитивен, дури и преполовување од 0,5 отсто може да ја турне ЕУ во рецесија.

Царините за кинеските стоки, потенцијално и за мексиканските и канадските стоки, заедно ќе влијаат на 1,4 трилион долари во трговијата. Тоа е трипати повеќе од трговската размена од 380 милијарди долари што беше погодена од царините за време на првиот мандат на Трамп, според Фондацијата за даноци. Тарифниот човек, како што го нарекоа американските медиуми, во неговиот прв мандат во јуни 2018 година воведе царини од 25 отсто на повеќе од 800 кинески производи, вклучувајќи соларни панели и бела техника. Пекинг тогаш одговори со реципрочни царини од 25 отсто за 128 производи, вклучувајќи и соја и делови за авиони.

Во случај Трамп навистина да ги исполни своите закани, ЕУ подготвува пакет насочени реципрочни контрамерки, слично на она што го направи Кина. „Клучното оружје што ЕУ го има на располагање е влијанието врз регулирањето на ИТ-секторот“, вели Бојан Иванц, главен економист во Стопанската комора на Словенија, говорејќи за контрамерките што ЕУ може да ги спроведе. „Во ИТ-секторот, САД традиционално имаат висок суфицит со ЕУ“, ја објаснува Иванц европската предност, а истовремено предупредува дека ЕУ, со трговски суфицит од 235 милијарди долари, е ранлива кога станува збор за трговијата. „Вишокот во трговијата со стоки е само едната страна на медалот, додека дефицитот во размената на услуги е другата“, ги резимира Иванч меѓусебните ранливости.

Рок Поточник, висок менаџер на средства во „НЛБ Склада“, предвидува дека трговската војна „ќе донесе дополнителна несигурност во работењето и планирањето на компанијата“. Тој наоѓа умерен оптимизам во надежта дека царините за европскиот извоз ќе бидат пониски од оние што ги плаќаат европските конкуренти, првенствено Кина, и се обидува да одржи позитивен став за потезите на непредвидливиот американски претседател.

Тоа е причина и за пораката на Катја Зајц Кејжар, која тврди дека трговските војни завршуваат без победници. Но Трамп смета на тоа дека САД на крајот ќе останат на врвот, додека нивните конкуренти се ослабени.

„Не е можно со него само да се разговара. Секоја средба е натпревар: ти или јас“, изјави легендарната германска канцеларка Ангела Меркел во интервју за германскиот магазин „Шпигел“. „За него сите држави се конкуренти, а успехот на една значи неуспех на друга“, додаде иконата на германската политика.

Трамп, сепак, продолжува да тврди дека тарифите се лек за сите проблеми што ги мачат САД. „Ќе ги збогатиме Американците со царини, затоа формирам Канцеларија за странски приходи, која ќе собира царини од странски извори“, најави тој како основа на претстојната „златна ера на американската економија“. Сепак, експертите и економистите се сомневаат дека тој ќе успее.

Наместо најмоќната светска економија да процвета, тие предвидуваат тешки времиња за неа. „Американската индустрија нема да стане поконкурентна на меѓународно ниво поради царините бидејќи долгорочно ќе загуби поради домашната тарифна заштита“, скептичен е словенечкиот економист Матеј Лаховник.

„Тарифите се механизам за воспоставување трговски биланс, но тие не водат кон поголема конкурентност на локалните производители или подобра достапност на производите за потрошувачите“, се согласува економистот Делевиќ. Тој смета дека царините само дополнително ќе ја продлабочат нееднаквоста во приходите во земја каде што еден процент од населението контролира 40 проценти од националниот доход.

Даночните олеснувања за побогатите класи и царините може дополнително да го нарушат тој сооднос, поради што Трамп потсетува на познатиот стрип-антихерој од „Алан Форд“, кој ужива култен статус во регионот Адриjа. Суперхик, како што го нарекуваа, имаше парола: „Крадам од сиромашните за да им дадам на богатите!“ „Нееднаквоста го загрозува одржливиот раст на БДП бидејќи го ослабува човечкиот капитал“, објаснува економистот, нагласувајќи ја кратковидоста на Трамп. „Ефектот на тарифите може да биде позитивен ако тие се привремено насочени кон одредени сектори за да се заштитат од дампинг-цените, но тоа не е случај овде“, додава тој.

Трамп, сепак, не планира да зема само од сиромашните туку и од странците. „Ќе ги земеме нивните фабрики и ќе ги вратиме во САД“, рече тој на еден од неговите предизборни собири. Но Бојан Иванц се сомнева и во американското економско воскреснување засновано на царини, велејќи дека тие „нема да имаат значително влијание врз американската економија, бидејќи најголемиот дел од додадената вредност се создава преку деловните интеракции во САД“. „Увозот во САД сочинува само 14 отсто од БДП“, нагласува тој.

Сепак, некои бизнисмени во регионот Адриjа гледаат можност во протекционизмот на Трамп. Претседателката на пристаништето Копер, Невенка Кржан, за словенечкото издание на „Блумберг Адрија“ изјави дека јадранското пристаниште не зависи од претовар на стоки од Северна Америка, што може да претставува можност за нив. „Можеби тоа ќе ја зајакне трговијата на ЕУ со Азија, Африка и Латинска Америка, каде што Копер е најблиската врска со Централна Европа“, објасни таа. Може ли царините да го подобрат работењето на пристаништето? „Ќе се обидеме да ги искористиме позитивните последици од овие мерки“, најави Кржан.

Други се подготвуваат за најавите на Трамп со приспособување на нивните бизниси. Словенечкиот производител на високотехнолошки медицински ласерски системи „Фотона“ посочува дека евентуалните тарифи ги загрижуваат бидејќи може негативно да се одразат на нивниот бизнис. „Имаме одреден простор за маневрирање преку намалување на маржата, но не можеме на тој начин да компензираме за високите царини“, објаснуваат тие. Тие додаваат дека во тој случај би се намалила нивната конкурентност на американскиот пазар, што може да доведе до помал обем на продажба во САД. Многу ќе зависи од нивото на тарифите, ја сумираат стратегијата за справување со една од најголемите непознати на глобалната економија во следните четири години.

Засегнати ќе бидат и земјите од Јадранскиот Регион надвор од Европската Унија. Дури 70 отсто од српскиот извоз оди во ЕУ, поради што потенцијалните царини за Србија би имале двоен ефект. Помошник-директорот на Секторот за стратегиски анализи на Стопанската комора на Србија, Бојан Станиќ, објасни за српската редакција на „Блумберг Адрија“ дека американските царини за увоз од ЕУ дополнително ќе ја намалат конкурентноста на Унијата, а со тоа и побарувачката за производи од Србија.

Од друга страна, Србија би можела да биде погодена и од контрамерките на Брисел, како што веќе се случи за време на првиот мандат на Трамп. Тогаш САД воведоа царини за увоз на метали, што доведе до тоа вишокот кинески челик, првично наменет за американскиот пазар, да биде пренасочен кон ЕУ. Како одговор, Унијата воведе квоти за увоз на челик, што на крајот влијаеше на Србија. „Веруваме дека ЕУ сега на сличен начин ќе воведе квоти за увоз на одредени производи од Србија“, предупреди Станиќ, нагласувајќи дека проблем за Србија „не е директниот извоз во Америка, туку извозот во ЕУ“.

Во Хрватска, каде што прехранбената индустрија е водечки извозен сектор, трговската војна на Трамп со ЕУ може најмногу да ги погоди производителите на мармалад. Хрватите на американскиот пазар извезуваат мармалад од 10,3 милиони долари. Од вкупниот 683 милиони долари хрватски извоз во САД, најмногу ќе бидат погодени фармацевтските производи (31,35 отсто од извозот), машините (18,6 отсто), оружјето (17,9 отсто) и електричните машини (12,2 отсто).

Еден од најголемите производители на електрична опрема во земјата и значаен извозник на американскиот пазар е групацијата „Кончар“, која во последните години постигна импресивни деловни резултати. „Американскиот пазар е значаен за еден сегмент од производствената програма во пошироката деловна област на пренос и дистрибуција на електрична енергија, но, генерално, тој не претставува значаен дел од извозот. Извозот на американскиот пазар е во вредност од 11,1 милиони евра, што во споредба со периодот пред пандемијата претставува повеќе од двојно зголемување“, објави „Кончар“. Бидејќи Трамп ја отфрла политиката на „Грин пас“ (Green Pass), тоа може негативно да влијае на големиот енергетски проект „Гринлинк Невада“ во истоимената американска држава.

Покрај сомнителното полнење на државната каса и џебовите на Американците, царините ќе влијаат и на монетарната политика на Федералните резерви на САД (Фед). „Силна економија значи и инфлациски притисок“, вели Домен Крегар, брокер во брокерската куќа „Илирика“. Според него, инфлацијата сè уште е „над долгорочните цели на Фед“, но би можела „повторно да стане проблематична“.

Според тоа, економистот Иванч предвидува дека царините „донекаде ќе ги зголемат ценовните притисоци во американската економија, што ќе ја намали веројатноста Фед да ја намали основната каматна стапка“.

Трамп очигледно е свесен за тоа, барем според неговиот повик до претседателот на Фед, Џером Пауел, на средината на февруари, кому му рече да ги намали каматните стапки бидејќи тоа „оди рака под рака со царините“. Шефот на американската монетарна политика, по барање на Трамп, што се чинеше како провокација со оглед на предизборните најави на претседателот дека ќе го потчини Фед на претседателската власт, ладнокрвно одговори дека Американците можат да бидат сигурни дека банкарите „ќе носат одлуки врз основа на економските показатели“.

Но борбата на Трамп против инфлацијата и дерегулацијата на еколошките регулативи за искористување на нафтените ресурси, кои тој ги нарече „течно богатство под нашите нозе“, ќе има значително влијание врз одредени инвестициски класи во наредните месеци. Иако Локар од „Генерали инвестментс“ рече дека неговите речиси дневни најави за тарифи се непредвидливи за инвеститорите, „што ни ја отежнува адекватната подготовка“, намерата на Трамп да дерегулира одредени сектори сепак ќе создаде одредени можности за инвестирање.

Аналитичарот на „Aвцкс“, Тилен Шарлах, изјави за „Блумберг Адрија“ дека под водство на Трамп „ќе се зајакнат очекувањата за економски раст, особено во секторите како што се нафтата, одбраната и банкарството“. Своите предвидувања тој ги заснова на првиот мандат на Трамп, кога таканаречениот ефект на Трамп првпат ги поттикна берзите „поради очекувањата за експанзивна фискална политика“.

Брокерот Крегар на тоа го додава и производството на чипови и вселенска технологија, бидејќи „не е тајна дека САД се обидуваат да го зајакнат домашното производство на полупроводници, кои во моментов се клучни за технолошкиот развој“. Според извештајот на „Блумберг“, најавена е голема инвестиција вредна 500 милијарди долари во развојот на вештачката интелигенција, која треба да обезбеди глобална доминација на САД на ова поле. Тоа би се постигнало со формирање заедничка компанија составена од „Софтбанк“, „Опен-еј-ај“ и „Оракл“.

Економистот Лаховник смета дека напуштањето на политиката на зелена транзиција од страна на Трамп од една страна ќе ја зголеми експлоатацијата на фосилните горива, а од друга страна ќе доведе до поевтини фосилни горива и нуклеарна енергија, што ќе им овозможи на индустриските сектори во САД да уживаат пониски цени на енергијата и пониски такси за заштита на животната средина. „Затоа, индустриските сектори ќе бидат значително поконкурентни“, прогнозира експертот.

Кај суровините, клучно ќе биде да се следи движењето на доларот, вели Шарлах, бидејќи суровините се „деноминирани во долари“, а падот на вредноста на доларот „може да значи релативно зголемување на цените на суровините и обратно“. „Вредноста на доларот може да порасне со победата на Трамп, особено ако нема големи промени во фискалната политика“, оцени Шарлах по изборната победа на Трамп.

Амбициозните најави на Трамп за зголемување на производството може да доведат до поголема потрошувачка на нафта, „што би резултирало со повисоки цени“, ги сумира еден експерт последиците од енергетската политика на Трамп. Иако не зависи сè од активностите на американската влада, бидејќи „економскиот циклус годинава е сè уште доста неизвесен“, тој смета дека на цената на златото може да влијае и спроведувањето на ветувањето на Трамп за прекин на конфликтите во одредени кризни области. Цената на златото „тогаш би можела да го изгуби замавот“, вели аналитичарот.

„Предизборната реторика често се разликува од последователните реални политики“, рече Денис Манцевич, политиколог и поранешен дипломат, за практичните ограничувања на предизборните ветувања на политичарите. Меѓу најголемите губитници од (не)исполнетите ветувања на Трамп може да биде пазарот на криптовалути.

Бидејќи тој спомна воспоставување „стратегиски државни резерви за биткоин“ во неговите ветувања на годишната конференција за биткоинот во јули, аналитичарите дебатираат дали државата навистина може да го стори тоа. Марко Павловиќ, портфолио-менаџер на платформата за тргување со криптосредства, сепак не е загрижен бидејќи „на долг рок можеме да очекуваме позитивен тренд“.

Тој предвидува поголема нестабилност кај криптовалутите, што ќе биде последица на „воведувањето регулативи насочени кон регулирање на оваа област во однос на заштитата на инвеститорите и спречувањето на перењето пари“. Тој додава дека изјавите на Трамп потврдуваат дека криптосредствата „ќе бидат многу чувствителни на геополитичките случувања“ за време на неговиот мандат.

Берзанскиот брокер Крегар додава дека засега е јасно дека новата администрација е „поволна“ за криптовалутите, но дека прашањето што значи тоа во пракса останува отворено. „Воведувањето стратегиски резерви во биткоини најверојатно ќе биде особено сложено од регулаторна и институционална перспектива“, ги објаснува експертот причините за доцнењето во спроведувањето на амбициозните најави.

Во однос на регулирањето на пазарот на криптовалути, тој смета дека клучна улога игра фактот што Трамп, заедно со Меланија, е „особено заинтересиран за криптовалутите“. Издавањето монети од страна на претседателската двојка пред инаугурацијата, според него, сугерира дека „семејството Трамп има голем апетит за профит“.

Bloomberg Businessweek

Посебно поглавје од мандатот на Трамп, кое ќе има значително влијание врз секојдневниот живот на земјите од регионот Адрија, е укинувањето на агенцијата УСАИД. Претседателот е убеден дека американските даночни обврзници не треба да финансираат странски земји, додека Маск едноставно би ја затворил агенцијата, сметајќи дека тоа не е во согласност со американските интереси.

Во еден потег претседателот нареди затворање на канцелариите на агенцијата во 130 земји и отстранување на нејзината веб-страница на почетокот на февруари, додека сите несуштински работници ги испрати на принуден платен одмор. Исто така, претседателскиот декрет од 20 јануари ја замрзна распределбата на околу 42,8 милијарди американски долари странска помош, управувана од агенцијата, на 90 дена.

Bloomberg Mercury

Замрзнувањето на работата на „група радикални лудаци“, како што го опиша раководството на агенцијата на социјалната мрежа „Тур сошал“, нерамномерно ќе ги погоди земјите од регионот Адрија. Пред сѐ, тука е прашањето за финансирање на невладините организации и медиумите, но УСАИД со своите програми значително придонесува и за политичката стабилност и социоекономскиот развој на земјите од регионот.

Главната цел на агенцијата е навистина да спречи хуманитарни кризи што би можеле да се претворат во ризик за националната безбедност на САД, но во исто време таа претставува важна алатка на американската надворешна политика, бидејќи ја користи својата мека моќ. Преку неа, САД го прошируваат своето влијание, особено во земјите од Глобалниот Југ и регионот Адрија, каде што се натпреваруваат со историски условените руски и сѐ посилните кинески регионални влијанија.

Словенија ќе почувствува најмалку последици бидејќи, според објаснувањето на локалното МНР и Кабинетот на премиерот, земјата не е корисник на американската помош во рамките на УСАИД. Но тоа не важи за Србија. Таа доби околу 937 милиони американски долари за развојни проекти преку програми за помош до 2024 година. На пример, за време на пандемијата на ковид-19, УСАИД обезбеди повеќе од 9 милиони американски долари помош за Србија, вклучувајќи и набавка на медицинска опрема. До 2021 година УСАИД инвестира 882 милиони долари, дел од вкупната американска помош за Србија во вредност од 1,2 милијарда долари. Во јули минатата година агенцијата најави дополнителна развојна помош од 18 милиони долари за Србија за подобрување на процедурите за јавни набавки, пристапот до правдата, заштитата на животната средина и енергетската безбедност.

Слични проблеми по замрзнувањето на програмите на агенцијата има и во Босна и Херцеговина. УСАИД поддржува проекти за зајакнување на демократијата, медиумите и економскиот развој и учествува во зајакнувањето на институциите на граѓанското општество.

Над две милијарди долари се инвестирани во проекти во БиХ преку програмата од 1995 година, соопшти американската амбасада во таа земја. „Оваа одлука може да има сериозни последици за невладиниот сектор, кој вработува значителен број луѓе, главно млади и високообразовани професионалци“, изјави за „Блумберг Адрија“ во Босна и Херцеговина Мерсиха Мима Мехиќ, директорка на компанијата „Мој посао.ба/колектив“ (MojPosao.ba/Kolektiv). Таа додаде дека ова може дополнително да ја влоши и онака лошата ситуација на босанскиот пазар на труд и да поттикне одлив на мозоци во странство.

Како и да е, факт е дека на Европејците и на граѓаните од регионот Адрија нема да им биде здодевно во наредните години, бидејќи нивното секојдневие ќе го обликува човек со многу контрадикторни лица, мајстор на хаосот - Доналд Трамп.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар